„Методика физического воспитания11 q o ‘Hanmasi chiqdi.
1945-yil jism oniy tarbiya haqidagi fan, ayniqsa, gurkirab
rivojlandi.
Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi bo‘yicha nashr
etilgan katta darsliklar, qo ‘llanmalar vujudga keldi. V.V.Belino-
vicli, K.X.Grantin, A.D.Novikov, L.P.Matveyev, fiziologiya
b o 'y ic h a A .N .K restovikov, A .G .G a n d e ls m a n , V.S.Farfel,
psixologiya bo ‘yicha A.S.Puni, P.A.Rudik. Abdulla Avloniyning,
„Turkiy Guliston yoxud Axloq“ , Abdurauf Fitratning, ,,Oila“
asarlarida ham jismoniy tarbiyaga katta e ’tibor berilgan.
J is m o n iy ta rb iy a t i z im in in g d a s t u r - n o r m a t i v asosi,
jismoniy tarbiya bo ‘yicha davlat dasturi ishlab chiqildi.
Jismoniy tarbiya dasturi maktabgacha tarbiya yoshidagi
m u assasalarda (yasli, b o g ‘ch a), u m u m t a ’lim
va maxsus
maktablarda, o ‘rta maxsus va oliy o ‘quv yurtlari, mudofaa
qurolli kuchlari va boshqalar mavjud.
Davlat dasturi muntazam ravishda takomillashib borib,
har xil guruhlar uchun jismoniy tayyorgarlik darajasini bel-
gilab boradi.
1935- yilda sobiq SSRI da birinchi bor jismoniy tarbiya'
tasnifl yaratildi, uning mazmuni va tarkibi m a’lum darajada
o ‘zgartirildi, takomillashib bordi, uning normalari har to ‘rt
yilda o ‘tkaziladigan olimpiada o ‘yinlaridan so‘ng a n ’anaviy
ravishda o ‘zgarib kelmoqda. Oxirgi to ‘rt yilda m o‘ljallangan
tasnif xalqaro sport turlarining mavjudligi bilan birga, M DH
da yashayotgan xalqlarning a n ’anaviy milliy sport turlarining
mavjudligi bilan xarakterlanadi.
Yagona sport tasnifining talablari
va normalariga asosan,
sportchilarga quyidagi sport razryadlari va unvonlari beriladi:
o ‘smirlarning (uchinchi, ikkinchi va birinchi) bosqichlari. Katta
sportchilar oliy kategoriya bo‘yicha klassiflkatsiyalanadi: „III
razryadli sportchi“ , „II razryadli sportchi“ , „ I razryadli
s p o rtc h i“ , „Sport ustasiligiga n o m z o d “ , „Sport ustasi“ ,
„Xalqaro toifadagi sport ustasi“ , ,,Grossmeyster“ (shaxmatda).
Sport unvonlari yuksak faxrli unvonlar bo ‘lib, umrbod bir
marta beriladi (prinsip, qoida buzilsa , olib ham tashlanadi).
Razryad norm alari esa, har yilda bir m arta takrorlanib
turilishi kerak, agarda takrorlanib turilmasa, u holda razryad
o ‘z kuchini yo‘qotadi.
28
Musobaqaning turlari quyidagilar: a) territorial (chegara-
langan) musobaqalar — bu musobaqaga tashkilotlar bosh-
chilik qiladi; b) maxsus idoralar (mahkamaviy)
musobaqalar
— bunga ko‘ngilli sport jamiyatlari boshchilik qiladi.
Territorial musobaqada — sportchi o ‘z shahri va tuma-
nining shon-sharafini himoya qiladi. Masalan, sportchilar bir
shaharda yashab turib, biri yoshlar va o ‘smirlar sport mak-
tabida, ikkinchisi, boshqa jam oada, uchinchisi ,,Paxtakor“
yoki ,,Jar“ sport majmuyida va hokazolarda shug‘ullanadilar;
musobaqada esa bir-birlariga qarshi bellashadilar.
Majmuiy musobaqa bu — spartakiadadan iborat. Muso
baqalar yutish xarakteriga qarab quyidagilarga bo‘linadi:
a)
ochiq musobaqalar (bunda xohlagan sport tashkiloti
qatnasha oladi); b) berk musobaqalar (bunga musobaqani
tashkil etgan tashkilotdan tashqari
hech kim qatnasha ol-
maydi).
Jismoniy tarbiya tizimining ilmiy asosi ijtimoiy va tabiiy
fanlardan iborat jismoniy tarbiya haqidagi fanni shartli ravishda
bir necha bosqichga b o ‘lish mumkin.
20- yillar ilmiy g‘oyaga qarshilar bilan g‘oyaviy kurash
bosqichi, tarixiy-ijodiy merosni o'zlashlirish bosqichi bo ‘ldi.
Har bir o ‘tkaziladigan musobaqa o 'z oldiga vazifa va
maqsad qo ‘yadi: tashviqot tartibida, o'rtoqlik uchrashuvlari,
saralab olish, tekshirish, tasnifli hamda ko'rgazmali boMadi.
Natijalarni aniqlash uchrashuvlari uch sistemada olib
boriladi: doiraviy sistema,
olimpiya sistemasi, aralash sistema.
Musobaqani o ‘tkazish ucluin tashkiliy komitet (komis-
siya) tuziladi, bu komissiya m usobaqa nizom ini tuzadi,
musobaqaning maqsad, vazifasini, qachon, qayerdaligini va
boshqa komissiyalarning vazifalarini belgilaydi.
I. Xo‘jalik komissiyasi — musobaqaga joy, asbob-anjom-
larni tayyorlaydi va qatnashchilarni yotoq, oziq-ovqat bilan
ta ’minlaydi.
II. Tashkilotchi komissiya — musobaqa to ‘g‘risidagi afisha,
e ’lonlarni tarqatadi. Musobaqa dasturini,
taklif
biletlarini
tayyorlaydi. Musobaqa natijalarini, matbuot orqali ommaga
yetkazadi.
III. Mandat komissiyasi — musobaqa qatnashchilarining
soni va hujjatlari bilan birm a-bir tanishib chiqadi, s o ‘ng
sportchiga musobaqada qatnashishiga ruxsat beradi.
29
IV.
Shifokorlar komissiyasi — musobaqa qatnashchilarini
doimo tekshirib, nazorat qilib boradi.
Bu komissiyalar musobaqa davomida va undan so'ng bosh
hakam kollegiyasiga axborot beradi.
Dostları ilə paylaş: