Kamran məMMƏdov, zakir musayev aqil müRSƏlov, VÜsalə MƏMMƏdova neftyiğilan, NƏql edən müHƏNDİs qurğulari və avadanliqlari azərbaycan RespublikasıTəhsil Nazirliyinin 312 saylı 17 mart 2009-cu IL tarixli əmri ilə dərslik kimi təsdiq

Cədvəl 3.2

	Göstəricilər		Nasosların markaları
		8MB-	10H-	12H-	14H-	16HD-
		9⋅ 2	8⋅ 4	10⋅ 4	12⋅ 2	10⋅ 1
	Sərf, m3/san	0,11	0,139	0,208	0,304	0,610
	(m3/saat)	(400)	(400)	(750)	(1100)	(2200)
	Basqı, m	300	740	740	370	230
	Fırlanma tezliyi,	3000	3000	3000	3000	3000
	dövr/ dəq.
	Pillələrin sayı	2	4	4	2	1
	F. İ.Ə.	0,74	0,73	0,75	0,75	0,86
	Sorma
	borusunun	200	250	300	350	400
	diametri, mm
	Vurma boru.		200	250	300	300
	diametri, mm	150
	Kütlə, kq	1875	3800	5000	4900	4200
	Ardıcıl qoşulan	2	1	1	2	3
	nasosların sayı

3.4.Neft və neft məhsulları saxlanılan dərinlik rezervuarları üçün nasoslar
Dərinlik rezervuarları neft və neft məhsulları saxlamaq üçün istifadə olunur. Onlar müxtəlif həcmdə və müxtəlif dərinliklərdə düzəldilir (10m dərinliyə qədər). Dərinlik rezervuarlarından nef və neft məhsullarını vurmaq üçün üzərində partlayışa qarşı davamlı olan elektrik mühərriki yerləşən şaquli yüklənmiş artezan tipli nasoslar geniş tətbiq olunur. Məlum şəraitdə bu tip nasoslar aşağıdakı üstünlüklərə malikdir: daimi axın altında işləyir, nasos binasının tikilməsi tələb olunmur, xidməti personalın təhlükəsizliyi təmin olunur.
Nasos aqreqatı nasos korpusundan, radial bərkidilmiş başlıqdan və basqılı kolonkadan ibarətdir. Çarxın vtulkasının sverlo formalı hissələrindəki dəliklər «20H-22X3» tipli nasosların işçi çarxını ox boyunca yaranan qüvvənin təsirindən yükləyir. Çarxının diametri kiçik olan nasoslar üçün işçi çarxı ox boyunca yaranan təzyiqlə yüklənmir və rotorun kütləsi də daxil olmaqla bütün yükləri kürəcikli təkərlər öz üzərinə qəbul edir.
Nasosun bu hissələrinin hamısı paslanmayan və termo- çeşidlənmiş poladdan hazırlanır. Kürəcikli təkərlərin yağlanması nəql olunan neft məhsulu ilə yerinə yetirilir. Nasosun işçi çarxı isə sürtülmədən qorunması üçün bürünc, yaxud çuqun metallarından düzəldilir. Val nasosun daxilində birqatlıq qrafit və sormaitlə bərkidilir. Kürəcikli təkərlərin kamerası vurulan mayenin dövr etməsi, yaxud su boru kəmərindən suyun verilməsi ilə soyudulur.
Dərinlik rezervuarlarının yerləşmə dərinliyindən asılı olaraq nasosun basqılı kolonkasında həlqələrin sayı dəyişir. Belə tipli nasoslar 0,5 m3/san – yə qədər sərf verimi ilə buraxılır.
3.5. Neft tullantıları nəql edən nasoslar
Neft tullantılarının nəql olunması üçün sinxron elektrik mühərrikli «ÜN-150» tipli mərkəzəqaçma nasosları buraxılır. Bu nasoslar üfüqi, seksiüalı, işçi çarxı birtərəfli yerləşən birkorpuslu olmaqla, hidravliki qanunlara tabe olan, kombinasiya tipli və kürəcikli təkərləri yağlana bilmə xüsusiyyətlərinə malikdir. Yağlanma «HM-32» tipli burulğanlı nasoslarla yağın 0,001m3/san sərfi, n=3000 dövr/dəq. dövr tezliyi ilə 0,4MN/m2 təzyiqlə vurulması ilə yerinə yetirilir. Yağ axının 20% - dən 100% - ə qədər nominal verilməsində bu nasosların öz aralarında paralel işləməsi təmin olunur.
Neft tullantıları nəql edən mərkəzdənqaçma nasoslarının (MN) texniki xarakteristikaları aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.
«MN» tipli nasosların texniki xarakteristikaları
Cədvəl 3.3.

	Göstəricilər	MN-	MN-	MN-	MN-	MN-
		150-200	150-175	150-150	150-125	150-100
	Sərf, m3/san	150	150	150	150	150
	Nominal sərfdə basqı,	2000	1750	1500	1250	1000
	m
	Sormanın buraxılabilən	4	4	4	4	4
	hündürlüyü, m
	Fırlanma tezliyi	3000	3000	3000	3000	3000
	dövr/dəq
	Tələb olunan güc, kVt	1420	1230	1060	880	710
	Nasosun f.i.ə.	0,7	0,7	0,7	0,7	0,7
	Nasosun kütləsi, kq	5570	5210	4810	4450	4080
		Həndəsi ölçülər
	uzunluq, mm	3300	3110	2920	2730	2540
	en, mm	1430	1430	1510	1430	1430
	hündürlük,	1485	1485	1501	1415	1415
	mm

Şəkil 3.2. Porşenli nasosların sxemi


3.6. Neft məhsulları vuran porşenli nasoslar
Porşenli nasoslar porşen ibarətdir. Bu qrup nasos- larda işçi orqan (porşen və plunjer) geri qayıdan axını
işçi çarxa daxil edə bilir. Porşenli nasosların əsas orqanları – silindr, yaxşı düzəldilşmiş işçi sət- hi və irəli – geri hərəkət etmək qabiliyyətinə malik olan porşendən ibarətdir.
Şəkil 3.2–də porşenli nasosların işləmə sxemi göstərilmişdir. Nasosun silindr (6) hissəsi klapanlı qutu (3) ilə birləşmişdir. Sorma (2) və vurma (4) klapanları, qutunun yuvalarında yerləşdirilmişdir. Porşen geriyə hərəkət etdikdə sorma nəticəsində (2) klapanı açılır, (4) klapanı bağlanır və qutuya sorma (1) borusundan neft daxil olaraq qutunu doldurur. Porşen irəliyə hərəkət etdikdə isə (3) qutusuna dolmş neft porşenin göstərdiyi təzyiq nəticəsində (2) klapanı bağlanır, (4) klapanı açılır və neft axını (5) vurma borusuna daxil olur. Porşenə hərəkət elektrik mühərriki, yaxud dizellə işləyən əyri dişli sürgü qolu mexanizmindən (10) əyri formalı diş, sürgü qolu (9), sürüngəc (8) və ştok (7) vasitəsi ilə ötürülür.
Porşenin sürəti yaranan ətalət qüvvəsinin təsiri nəticəsində məhdudlaşır. Bu səbəbdən porşeni əks ötürmələrlə birləşdirmək olduqca çətindir. Porşenin hərəkət sürəti sabit olmadığından nasosun silindrindən vurulan neftin (5) borusuna daxil olması qeyri – mütəzəm olacaqdır. Belə tipli nasoslar yaxşı sorma və vurma borusunda (5) yüksək təzyiq yaratmaq qabiliyyətinə malikdirlər.
Porşenli maşınlar sahəsində bu tip nasosların tətbiqi neft çırxarmada, neft – qaz sənayesində onların emalında və neft – kimya sənayesində geniş yayılmışdır. Son illərdə porşenli nasosların konstruktiv formaları 10 illik müddət ər- zində təkmilləşmiş və yüksək hidravliki gicə malik modifikasiyaları alınmışdır.
Neftçıxarma sənayesində porşenli nasoslar qazmada quyuya gil məhlulunun vurulmasında və sementlənməsində tətbiq edilir. Bu nasoslardan eləcə də dərinlik nasosları kimi neftin çıxarılmasında, müəyyən layların hidravliki dağılmasında və neft sənayesində bəzi daxili işlərin görülməsində istifadə olunur.
Porşenli nasoslar neftayırma zavodlarında neftin nəql edilməsi, distilləsi və neft məhsullarının emal edilməsində böyük rol oynayır. Bu nasoslar öz tətbiqini magistral neft boru kəmərlərində, kimyəvi zavodlarda, keyfiyyətli texnoloji iş proseslərinin yaradılmasında, həmçinin su təchizatında və kanalizasiyalardan çirkab sularının axıdılmasında tapmışdır.