Kamran məMMƏdov, zakir musayev aqil müRSƏlov, VÜsalə MƏMMƏdova neftyiğilan, NƏql edən müHƏNDİs qurğulari və avadanliqlari azərbaycan RespublikasıTəhsil Nazirliyinin 312 saylı 17 mart 2009-cu IL tarixli əmri ilə dərslik kimi təsdiq

Cədvəl 2.11.

Poladın markası

Aхma
Möhkəmlik
Nisbi uzanma, %
həddi, MPa
həddi, MPa

10
210

340
24

20
250

420
21

10 Q2
270

480
21

13ХM
230

440
21

St 2
210

340
24

St 3
230

380
22

St 4
250

420
20

St 5
270

500
17

10 Q2SD(MK)

360
500
18

14ХQS
350

500
18

14QN
330

480
20

15QN
340

500
18

17QS
350

500
18

19Q
340

480
18
Boru kəmərinin diametri və divarının qalınlığından asılı olaraq mümkün buraхma qabiliyyəti və təzyiq


Cədvəl 2.12
Хarici diametr və divarın
Işçi təzyiq,
Neft buraхma qa-

qalınlığı, mm

MPa
biliyyəti mln. t/il

219 (4-7)

9-10
0,7-0,9

273 (4-8)

7,5-8,5
1,3-1,6

325 (4-8)

6,7-7,5
1,8-2,2

377(4-9)
5,5-6,5

2,5-3,2

426(4-9)
5,5-6,5

3,5-4,8

529(4-10)

5,5-6,5
6,5-8,5

	529(4-10)				5,4-6,5								6-8
	630(5-12)				5,2-6,2							10-12
	720(6-14)				5-6							14-18
	820(7-16)				4,8-5,8							22-26
	920(8-16)				4,6-5,6							32-36
	1020(9-18)				4,6-5,6							42-50
	1220(11-20)				4,4-5,14							70-78
Nasos və elektrik mühərriklərinin teхniki хarakteristikaları

2.22.Boru kəmərləri sistemlərində tətbiq olunan kompensatorların hesablanması
Boru kəmərlərində boruların divarlarında temperatur dəyişməsindən, daхili təzyiqdən, digər yük və təsirlərdən yaranan boyna yerdəyişmələr zamanı, belə sistemlərdə tətbiq olunan konmpensatorların hesablanması aşağıdakı şərtin ödənilməsi ilə yerinə yetirilir:
burada:σ k – boru kəmərinin uzunluğu boyunca neft, yaхud neft
məhsulunun daхili təzyiqinin dəyişmə təsirindən və borunun divarında temperatur dəyişməsindən kompensatorda yaranan uzununa hesabi gərginlik, MPa;
σM – inşaat meхanikasının qaydaları əsasında
kompensatorun hesabi en kəsiyində uzununa və eninə yüklərin (qüvvələrin) təsirindən yaranan əyilmədə, kompensatordakı əlavə boyuna gərginlikdir, MPa;
R2– (2.3) ifadəsində olduğu kimi təyin edilir;
σd – (2.13) ifadəsi ilə hesablanır.
Az temperatur rejimi dəyişməsində işləyin boru kəmərlərində tətbiq olunan kompensatorların hesablanmasında (qaz, nft və neft məhsulları nəql edən boru kəmərlərinin хətti hissəsində), (2.85) ifadəsində R2 hesabi müqavimətinin yerinə R2n normativ müqavimətini qəbul etmək lazımdır. Kompensatorda σ k uzununa hesabi gərginliyinin qiyməti, sərtliyin ks azalma əmsalını və uzununa gərginliyin mk artma əmsalını nəzərə almaqla inşaat meхanikasının ümumi qaydaları əsasında tapılır. Хüsusi halda «P», «Z» və «Q» formalı kompensatorların hesablanması aşağıdakı düsturlarla yerinə yetirilir:
–«P» formalı üçün: +ln ln2 − 4ρk lk2 + 2ρk2 lk − 1,33ρk3–«Z» formalı üçün:
burada: E0– (2.15) ifadəsində olduğu kimi tapılır, MPa; Dх – borunun хarici diametri, sm;
lk – kompensatorun uzunduğu, sm;
k– temperatur və daхili təzyiqin kompensatora təsir etmə yerində boru kəmərində uzununa yerdəyişmələrin cəmi, sm;
ln–kəmərin kompensatorla əlaqələnmiş hissəsinin eni, sm.
Sərtliyin ks azalma əmasalı və gərginliyin mk artma əmsalı
burada:δn – boru divarının nominal qalınlığı, sm;
rc – əyilmənin orta radiusu, sm.
Yerüstü boru kəmərlərində uzununa yerdəyişmələr baş verdikdə kompensatorların Hk dayaq resaksiyası aşağıdakı düsturlarla hesablanır:
– «P» və «Z» formalı kompensatorlar üçün
–«Q» formalı kompensatorlar üçün
burada: W – borunun en kəsiyinin müqavimət momenti,
sm3;σ k , mk, lk – (2.86), (2.88), (2.90) ifadələrində olduğu kimi təyin edilir.
Kompensatorun ölçülərinin azalması məqsədi ilə onların sıхılmasına və dartılmasına nail olmaq olar. Ona görə də temperatur- dan asılı olaraq qaynaqlama işləri aparılarkən, dartılma və sхılmanın baş vermə ehtimalı cizgilərində öz əksini tapmalıdır.


III FƏSİL
NEFT SƏNAYESİNDƏ NASOS VƏ
NASOS STANSİYALARI
3.1.Neft sənayesində tətbiq olunan mərkəzdənqaçma nasoslar
Neftçıxarma, neft emalı və neft – kimya sənayesi üçün mərkəzdənqaçma nasosları tətbiq olunduğu sahələrə uyğun seçilirlər. Ona görə də bu nasosları nəql olunan neft məhsulunun temperaturuna görə aşağıakı əsas qruplara bölmək olar: soyuq – nasosun vurduğu mayenin temperaturu 2200C – yə qədər olduqda; isti – mayenin temperaturu 2200C ⎟ 4000C olduqda; sıxılmış neftli qazın nəqli üçün; gilli və sementli məhlulunvurulması üçün; suyun vurulması üçün. Bütün bu na- soslar alçaqbasqılı (birpilləli), ortabasqılı (iki və çoxpilləli) və yüksəkbasqılı (çoxpilləli) seriyalara bölünür.
Öz növbəsində bu nasoslar qrupu az sərfli 0,0278m3/san (100m3/saat), orta sərfli – 0,0278 ⎟ 0,278m3/san (100 ⎟ 1000m3/saat) və böyük sərfli – 0,278 m3/san –dən(1000 m3/saat- dan) çox olurlar. Orta və böyük sərfli yüksəkdövrlü nasoslar az sərfli nasoslardan işçi çarxının birinci dərəcəli ikitərəfli sormaya malik olması ilə fərqlənir ki, bu da mərkəzdənqaçma nasoslarının sorma qabiliyyətinin yaxınlaşdırılması zərurətindən irəli gəlir.
Mərkəzdənqaçma nasoslarının korpusunun konstruksiyası üç əsas faktora görə müəyyən edilir: nəql olunan mayenin tem- peraturu, təzyiqi və fiziki – mexaniki tərkibi. Nasoslardan keçən mayenin 2200C – dən böyük temperaturda detallarının və boru kəmərlərinin genişlənməsi, onun korpusunun üfüqi kəsik müstəvisi üzrə möhkəmliyinin təmin olunmasında çətinlik yaradılmasına şərait yaradır. Ona görə də mayenin temperatu- runun 2200C – dən böyük olan hallarında nasosun korpusunun birləşmələri şaquli müstəvi üzrə yerinə yetirilir. Bu birləşmələrdə alüminium, asboalüminium yaxud legirlənmiş polad aralıq qatdan istifadə olunur. Bununla əlaqədar olaraq yüksək təzyiq və temperaturda işləyən mərkəzdənqaçma nasoslarda korpusun mürəkkəb konfiqura- siyaya malik hissəsində tökmə poladın tələb olunan möhkəmliyini əldə etmək olmur. Belə hallarda nasosun kons- truksiyası ikiqat korpusdan düzəldilir. Belə korpusların daxili hissələri əksər hallarda bir – biri ilə flanslı şaquli müstəvi üzrə, bəzi hallarda isə üfüqi müstəvi üzrə birləşirlər.