Kitab indd
Yüklə 4,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
20 törədilmişdir. 1917-ci il oktyabrın 22-də Bakı Sovetinə və 1917-ci il noyab- rın 26-28-də Cənubi Qafqazda Müəssislər Məclisinə keçirilən seçkilərin nəticələri bolşeviklərin bu ərazidə çox zəif ictimai ba- zaya malik olduğunu subut etmişdi. Hətt a yalan vədlərlə Bakıda hakimiyyəti ələ keçirmiş bolşeviklər 1918–ci ilin mart hadisələrinə qədər şəhərdəki vəziyyətə tam nəzarət edə bilmirdilər. Onlar şəhər dumasının və milli şuraların fəaliyyətini dayandıra, milli qoşun hissələrini tərkisilah edə, burjuaziyanın müqavimətini qıra bilməmişdilər. Bakı Soveti şəhərdə real hakimiyyətə nail olmaq məqsədilə özü üçün təhlükə hesab etdiyi və seçkilərdə uduzduğu “Müsavat” partiyasını sıradan çıxarmağı qarşısına məqsəd qoy- muşdu. Bunun üçün isə bu təşkilatı dəstəkləyən müsəlman əhaliyə qarşı təzyiqləri artırır və bu siyasətdə ermənilərdən istifadə edirdi. 1918–ci ilin yanvar–mart aylarında erməni millətçi partiyala- rı müsəlman əhaliyə qarşı düşmənçiliyi artırmaq üçün müxtəlif təxribat və şantaj kampaniyasını gücləndirirdilər. S. Şaumyanın rəhbərlik etdiyi Bakı Soveti isə sovet orqanlarında ermənilərə yüksək vəzifələr verməklə onlara yaxından köməklik göstərirdi. 1918-ci ilin aprelində təşkil olunmuş Bakı Kommunasının baş- çısı S. Şaumyan nəinki Azərbaycan xalqının öz müqəddəratını təyin etmək hüququnu, hətt a “Azərbaycan” sözünü belə qəbul et- mirdi. Əmiryanın redaktoru olduğu “Bakinski raboçi” qəzeti bu sözü məsxərəyə qoymaqdan belə çəkinmirdi. (17) Qafqaz cəbhəsinin ləğv edilməsindən sonra öz evlərinə geri qa- yıdan rus hərbi hissələrinin əsgərləri öz silah və sursatlarını çox ucuz qiymətə ermənilərə satırdılar. Bu zaman Rusiyada aclıq və səfalət hökm sürdüyündən hərbçilərin əksəriyyəti Rusiyaya qayıt- maqdansa Bakıda qalmağa üstünlük verirdilər. Mart soyqırımına bir həft ə qalmış erməni millətçi partiyası olan “Daşnaksütyun” Bakıda hakimiyyəti ələ keçirməyin zəruri olduğunu elan etmiş- 21 di. Belə vəziyyətdə müsəlman əhali Bakı, Gəncə və Lənkəranda özünümüdafi ə dəstələri yaratmağa başlasalar da bu işlər çox ləng aparılırdı. Antanta dövlətlərinin bu şəraitdən erməni hərbi birləşmələrindən öz məqsədləri üçün istifadə etmək cəhdləri və bununla da yer- li əhalinin faciələrinə biganə münasibətləri vəziyyəti daha da ağırlaşdırırdı. Böyük Britaniya Xarici İşlər Nazirliyinin 4 yanvar 1918–ci il tarixli gizli məlumatı ingilislərin Cənubi Qafqazdakı maraqlarını özündə əks etdirirdi. Bu sənəddə Türkiyə əleyhinə təbliğata xüsusi yer verilirdi. Cənab P. Koksun məruzəsində deyi- lirdi: “Qafqaz müsəlmanları arasında təbliğatın sxemi sadədir. Biz elə etməliyik ki, Ərəbistan kralı Qafqaza nüfuzlu bir nümayəndə heyəti göndərərək oradakı və Krımdakı müsəlmanlardan ərəblərin müqəddəs yerləri türk işğalçılarından azad etmələri üçün dəstək alsınlar. Bundan başqa onları müharibəni davam etdirməyə və Qafqaz cəbhəsində maksimum sayda türk əsgəri saxlamağa həvəsləndirmək lazımdır.” (18) Münaqişə dövründə qırğının qarşısını almaq məqsədilə ruhanilərin əldə etdiyi razılaşmaya erməni silahlıları belə cavab vermişdi: “Müsəlman ruhaniləri erməni ruhaniləri ilə barışa bilər, lakin erməni xalqı müsəlmanlarla müharibə istəyir və bu işdə onu İngiltərə müdafi ə edəcək.” (19) Rusiya imperiyasının dağılmasından sonra erməni siyasətçilərinin ingilispərəst təbliğat aparması müsəlmanlar ara- sında ingilislərə münasibətin dəyişməsinə səbəb olmuşdu. Onlar Cənubi Qafqaz Seyminə müraciət edərək İngiltərə höküməti ilə danışıqları dayandırmağı tələb etmiş və ingilis hərbi hissələrinin Qafqaza gəlməsinin əleyhinə olduqlarını bildirmişlər. Kapitan Noel Azərbaycanda ingilislərə münasibətin pisləşməsi ilə əlaqədar 1918–ci ilin 22 yanvarında yazırdı: “Mən 6 həft ə əvvəl burada olanda Azərbaycan icmasının rəhbərləri özlərini bizlə əsil 22 dost kimi aparırdılar. İndi, mən Bakıya qayıtdıqdan sonra onların münasibətlərinin dəyişərək şübhəli və pis gizlədilən düşmənçiliklə əvəz olunduğunu aşkara çixardım. Bu aşağıdakılarla izah oluna bilər: 1. Bizim erməni maraqlarına üstünlük verməyimizlə bağlı ya- yılmış ümumi rəylə. 2. Faktlar sübut edir ki, ermənilər bu rəyi gücləndirir və sərbəst şəkildə onunla alver edirlər. 3. Erməni milli alayının yaradılmasının prioritet hesab edilməsi. Mən belə hesab edirəm ki, bu “biz erməniləri müdafi ə edir, müsəlmanlara etibar etmirik” kimi rus baş qərargahının baxışları ilə üst–üstə düşür. Mənim fi kirimcə bu siyasət səhvdir və çox gü- man ki, fəlakətə aparacaq. (20) Öz məqsədlərinə çatmaq üçün daim hiyləgər siyasət yeridən daşnaklar 1918–ci ilin mart–aprelində Antanta qüvvələri uzaqda olduğuna görə öz istəklərinə bolşeviklərin əli ilə çatmağa üstün- lük verdilər. 23 1917-ci ildə baş verən fevral burjua inqilabından sonra yaranmış şərait “xalqlar həbsxanası” olan Rusiyanın müstəmləkələrində, o cümlədən Azərbaycanda milli şüurun inkişafına müsbət təsir göstərmişdir. Bolşeviklərin 1917-ci il oktyabr çevrilişindən sonra bəyan etdikləri “millətlərin öz müqəddəratını təyin etmək hüqu- qu” millətlərin müstəqil dövlətlər yaratmaq arzularının reallaş- dırılmasında onlara müəyyən ümidlər vermişdir. Lakin oktyabr çevrilişindən dərhal sonra bolşeviklərin sözləri ilə əməlləri ara- sında olan ziddiyyətlər müstəqilliyə can atan millətləri faciələrlə üz-üzə qoydu. Bolşeviklər neft və digər sərvətlərlə zəngin olan Azərbaycanın müstəqilliyinin qarşısını almaq üçün yerli əhaliyə qarşı soyqırım siyasəti həyata keçirməyə başladılar. Kommu- nist rəhbərlər tərəfi ndən 1918- ci ilin mart qırğını və 1990-cı il 20 yanvar faciəsi dövründə səsləndirilən “bizə azərbaycanlılar de- yil, Azərbaycan lazımdır” sözləri bu siyasətin mahiyyətini açıb göstərir. Hazırda bir milyondan artıq azərbaycanlının öz vətənində qaçqına çevrilməsi, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zəminində törədilən Xocalı soyqırımı, Qaradağlı, Ağdaban və digər faciələr, Azərbaycan ərazisinin 20%-nin işğal altında olmasının da əsas səbəbi məhz bu siyasətin müasir dövrdə davam etdirilməsidir. 1918–ci il mart qırğınlarının əsas səbəbləri haqqında əvvəllər Bakıda yaşamış, sonralar Almaniyaya mühacirət etmiş, kadet partiyasının üzvü B.Baykov öz xatirələrində belə yazmışdı: “Çar Rusiyasının bütün neft ini Bakı verirdi. Neft in əksəriyyəti Vol- qa çayı vasitəsilə Rusiya şəhərlərinə daşınırdı.Volqada buzların 1918–ci ildə Şamaxıda ermənilərin törətdiyi cinayətlər Yüklə 4,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|