4
5)
nutq buzilishining xarakteriga bog’liq holda mustahkamlanadigan
barqaror xususiyatlar;
6)
bolaning
keyingi
psixik
rivojlanishiga
tez-tez
salbiy
ta’sir o`tkazadigan xususiyatlar.
Bunday tarif nutq buzilishlarini nutqning yoshga bog’liq xususiyatlaridan,
uning bolalarda va kattalarda vaqtinchalik buzilishidan; nutqning territorial dialektli
va sosial-madaniy omillari bilan bog’liq xususiyatlaridan farqlash imkoniyat
yaratadi.
O`zbekiston Respublikasi Ta’lim to`g’risidagi qonunning 23 moddasiga
ko`ra rivojlanishda jismoniy yoki psixik kamchiliklarga ega bo`lgan
anomal
bolalar ta’lim olish huquqiga ega. Bizning mamlakatimizda anomal bolalarga
yordamni tashkil etish – inson haqida g’amxo`rlik ko`rsatilishining yorqin
namunalaridan biridirO`zbekistonda anomal va nogiron bolalarga yordamgni tashkil
etish maxsus maktab internatlar, zaif eshituvchi bolalar uchun maktab internatlari;
aqlan zaif bolalar uchun maktabgacha tarbiya muassasalari o`quv kuni uzaytirilgan
maktablar, maktab-internatlar, profesional mexnat kolejlarida
maxsus guruxlar; zaif
ko`ruvchi va zaif eshituvchi, og’ir nutq nuqsonlari bor bolalar uchun maktbgacha
tarbiya muassasalari, maxsus maktab internatlar, o`rta umumiy ta’lim maktablari
qoshida nutqiy sinflar; ruµiy rivojlanishi sustlashgan bolalar uchun o`rta umumiy
ta’lim maktablari qoshida tenglashtirish sinflari, maktab internatlar; xarakat-tayanch
a’zolari jaroxatlangan
bolalar muassasalari, maktab-internat; o`rta umumiy ta’lim
maktablari qoshida logopedik punktlar ishlab turibdi.
Sog’liqni saqlash vazirligi qoshida anomal bolalarga tibbiy yordam
ko`rsatadigan
maxsus
psixonevrologiya sanatoriylari,
stasionarlar bor,
poliklinikalarda surdologik, logopedik kabinetlarda mutaxassis-defektologlar
tibbiy
xodimlar bilan hamkorlikda tegishli ishlarni olib bormoqdalar. Og’ir nutq nuqsonlari
bor bolalar uchun xalq maorifi ministrligi qoshida maktabgacha yoshdagi bolalarga
mo`ljallab, nutqiy bog’chalar yoki bolalar bog’chalari qoshida nutqiy guruxlar
tashkil etilgan. Bu turdagi maxsus bog’chalarning asosiy vazifasi nutq
kamchiliklarini iloji boricha barvaqt aniqlab bularni bartaraf etish va shu yo`l bilan
5
og’ir nutq nuqsonlarining odini olish, ikkilamchi asoratni bartaraf etishdir. Maktab
yoshidagi logopat, ya’ni nutqida kamchiligi bo`lgan bolalar
uchun ommaviy umumiy
ta’lim maktablarida logopedik punktlar tashkil etilgan. Tekshirishlar natijalari
logopedik xulosalarda yakunlanadi. Logopedik xulosalar asosida bola bilan olib
borilishi kerak bo`lgan chora –tadbirlar, reja tuziladi. Rivojlanishida nuqsoni bo`lgan
bolalar me’yorda rivojlanayotgan tengdoshlari orasidagi xarakterli farqlardan biri –
ruhiy jarayonlarning etarli rivojlanmasligi hisoblanadi. Rivojlanishi orqada qolgan
bolalarning umumiy tavsifi uning verbal imkoniyatlari doimo past ekanligini
ko`rsatadi. Shuningdek, bola nutqining rivojlanish darajalari va intelekti orasida
o`zaro murakkab munosabatlar hukm suradi. Maxsus usullar
yordamiad bolalarni
faqat lozim bo`lgan so`zlarning ma’nosini tushuntiribgina qolmasdan, balki undan
o`z nutqida faod qo`llashga o`rgatib boriladi. Bilish faoliyatining holati, atrofdagilar
bilan bolaning muloqatga kirishish imkoniyati, odob – axloq normalarini
o`zlashtirish, ijtimoiy adaptasiyaning muvaffaqiyatli bo`lishi ko`p jihatdan bola
nutqining rivojlanish darajasiga bog’liq. Nutqida nuqsoni bor bolalar bilan olib
boriladigan ta’lim tarbiya jarayonida
bolalar quyidagi bilim, ko`nikma, malakalar
bilan qurollantiriladi:
-
Bolalarni nutq kamchiliklarini bartaraf etish va shu bilin birga idrok,
xotira, tafakkur, tasavvur kabi bilish qobiliyatlarini rivojlantirish;
-
Korreksion – pedagogik ish faoliyatini to`g’ri yo`lga qo`yish;
-
Bu jarayonda qo`llaniladigan ish metod va usullarini analiz, sintez,
taqqoslash,
umumlmshtirish, konkretlashtirish kabi aqliy
operasiyalardan foydalanish;
-
Bolalarning individual va psixik xususiyatlarini
hisobga olgan holda
nutq o`stirishga qaratilgan maxsus usullardan foydalanish va ularni hayotga
moslashtirish;
6
Shu maqsadni amalga oshirish uchun biz tadqiqotimizning maqsadini va
ustivor vazifalarini belgilab oldik.
Dostları ilə paylaş: