L. F. Mahmudova RƏYÇİLƏR; I e. d., prof. D.Ə. Vəliyev dos. A. Y. Yəhyayeva Məmmədova Ş. S., Əmiraslanova N. T. Müasir iqtisadi nəzəriyyələr. Dərs
Yüklə 8,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
Veblen bu əsərində “biznes sistemini” ittiham edir. Guya ki, istehsal sistemi mənfəət əldə etmək məqsədinə qulluq edir. Korporasiyaların mənfəət ardınca qaçması ölkənin sərvətindən yırtıcıhqla istifadə etməyə gətirib çıxarır ki, bu da ictimai mənafelərdə ziddiyyət törədir. Xüsusi bir metodoloji prinsip institusionalizmin nümayəndələrini birləşdirir: siyasi iqtisadın predmetinin geniş mənada izah edilməsi, yəni fənlərarası yanaşma. Onlann praktiki tövsiyələri də eyniyyət təşkil edir. Belə bir yanaşma kapitalist iqtisadij'yatı üzərində “sosial nəzarətin” olmasını tələb etmək deməkdir. “Fənlərarası yanaşma” dedikdə institusionalizm onu nəzərdə tutur ki, qeyri - iqtisadi hadisələr hesabına iqtisadi nəzəriyyə geniş mənada izah edilsin. Bu konsepsiya C. Kommonsun əsərlərində xüsusi yer tuturdu. C. Kommons Amerika fəhlə sinfinin hərəkatımn tarixini, həmkarlar ittifaqlarının yaranmasını, Amerika məhkəmə üsulunu yazmışdır. C. Kommons mülkiyyətin iqtisadi məzmununu açmaq əvəzinə mülkiyyəti hüquqi münasibətlər əsasında tədqiq edirdi. Əmək və kapital arasında olan ziddiyyətli hadisələri öyrənərkən C. Kommons iqtisadiyyat üzərində hüquqi münasibətlərə üstünlük verirdi. C.Kommons işsizliyin dövlət sığortası üzrə ilk qanununun hazırlanmasında yaxından iştirak etmişdir. Onun konsepsiyasının xülasəsi bundan ibarət idi ki, burjua dövləti kapitalist iqtisadiyyatına nəzarət etməli və onu tənzimləməlidir. Dövlətin iqtisadi proseslərə nüfuzunun artması barədə C.Kommonsun əldə etdiyi nəticələr “inzibati kapitalizm” dövrünün real şəraitinə tam uyğun gəlirdi. Lakin dövlətin iqtisadi məsələlərə qanşmasının tam mahiyyətini C.Kommons tələb olunan səviy>'ədə işıqlandıra bilmirdi. Ona görə do, hökumət komissiyası yarana biləcək bütün ziddij'yətlori həll etmək qabiliyyətinə malikdir. Burjua dövlətinin “sosial nəzarət” rolunu oynamasının digər variantını irəli sürən “institusionalizm” nümayəndəsi U.Mitçell olmuşdur. O. siyasi iqtisadın predmetini və qarşısında duran vəzifələri haqqında bir çox fikirlər irəli sürmüşdür. U.Mitçell insanlann iqtisadi davranışının psixoloji qanunauyğunluqları barədə də maraqlanırdı. Mitçellin iqtisadi konsepsiyasında “pul təsərrüfatı institutu” nəzəriyyəsi xüsusi yer tutur. Mitçellə görə, cəmiyyətlərdə pul müstəqil rol oynayır və iqtisadi fəaliy>'ətin əsas hərəkətverici qüvvəsidir. Belə bir konsepsiyanı irəli sürən Mitçell iqtisadi nəzəriyyənin qarşısında duran vəzifələri formalaşdıraraq qeyd edirdi ki, pul iqtisadi nəzəriyyənin köküdür, iqtisadi nəzəriyyə isə pul tədavülü ilə insanlann davranışı arasında olan əlaqələri öyrənir. U.Mitçell də digər institusionistlər kimi dövlətin iqtisadiyyata nüfuz etməsini dəstəkləyirdi. Bu məqsədlə də, dövlətin kapitalist iqtisadiyyatına “sosial nəzarət” etməsi üçün bir neçə variant irəli sürmüşdü. Məsələn, o da 1923-cü ildə işsizlik haqqında dövlət sığorta sisteminin yaradılmasını irəli sürmüşdü. Bu o dövr üçün radikal və cəsarətli bir hal idi. İlk dəfə olaraq Mitçell kapitalist “planlaşdırmasının” zəruriliyini irəli süımüşdü. O göstərirdi ki, “planlaşma” kapitalizmdə daimi və ardıcıl həyata keçirilməlidir. Bu məqsədlə də o, xüsusi dövlət orqanının yaradılmasını təklif edirdi. 1932-ci ildə A.Berlinin və Q.Minzinin “Müasir korporasiyalar və xüsusi mülkiyyət” kitabı nəşr edildi. Kitab bütövlükdə Veblenin ideyaları əsasında yazılmışdı. Kitabda sənaye korporasiyalannm rolu və yeri tədqiq edilirdi. Müəlliflər həmin 77 kitabda koqıorasiyalann strukturu, mülkiyyətin bilavasitə istehsalı idarə edənlərdən ayn düşməsi məsələlərini təhlil edilmişdir. Statistik faktlar əsasında Berli və Minz sübut edirdilər ki, ABŞ iqtisadiyyatında iri korporasiyalann rolu artır, istehsal və kapital yüksək sürətlə mərkəzləşir və təmərküzləşir. Bununla belə, Berli və Minz lazımi səviyyədə kapitalist in- hisarlannın fəaliyyətinin müəyyən cəhətlərini də tənqid edirdilər. Məşhur Amerika iqtisadçısı və sosioloqu S.Çeyza özünün “Texnokratiya”(1933) kitabında yazırdı ki, iqtisadiyyatda proletariatın əhəmiyyəti azalır. Veblen sayağı qeyd edirdi ki, proletariatın üstünlüyü zəifləyir, gələcək cəmiyyətdə texniki - mühəndis ziyalıları çox da mühüm rol oynamayacaqlar. “Böyük depressiya” dövründə institusionalistlərin ideyalarına ABŞ dövlət xadimləri də, o cümlədən Ruzvelt riayət edirdi. Depressiyaya qarşı mübarizədə A.Berli, Q.Minz, R.Taqvcll hökümətin tədbirlərində yaxından iştirak etmiş və böhranlar əleyhinə bir çox proqramlar işləyib hazırlamışlar. Məsələn, prezident Ruzveltin “beyinlər tresti” proqramına Minz daxil edilmişdi. O, ABŞ milli resursları sənaye bölməsi komitəsinin direktom idi. Sonralar Minz milli resurslann planlı idarə olunması idarəsinin məsləhətçisi olmuşdu. 6.3. İnstitusional baxışlarda qeyri-müvazinətli bazar problemi və dövlətin iqtisadi rolunun qiymətləndirilməsi Yeni klassik məktəb nəzəriyyəsinin əsasını təkmil rəqabət nəticəsində yaranan qiymətlər mexanizminin yaratdığı müvazinətlilik konsepsiyası təşkil edir. Lakin real həyatda baş verən iqtisadi hadisələr və proseslər tələb edirdi ki, iqtisadi fikirlər sistemində yeni konsepsiyalar yaradılsın. Elə bir nəzəriyyə tələb olunurdu ki, bu nəzəriyyə bazar sisteminin Yüklə 8,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|