135
S
IÇRAYIŞLI TƏKAMÜL
NƏZƏRİYYƏSİNİN ƏSASSIZLIĞI
D
aha əvvəlki fəsildə fosil qeydlərinin darvinist nəzəriyyənin
fərziyyələrini açıq şəkildə təkzib etdiyini birlikdə nəzərdən keçirdik.
Gördüyümüz kimi, fərqli canlı qrupları fosil qeydlərində ani surətdə
ortaya çıxmış və milyon illər boyu heç bir dəyişiklik keçirmədən
“sabit” qalmışdırlar. Paleontologiyanın ortaya qoyduğu bu böyük kəşf canlı
növlərinin heç bir təkamül prosesi keçirmədən mövcud olduqlarını göstərir.
Bu həqiqət uzun illər boyu paleontoloqlar tərəfindən gözardı edilmiş
və xəyali ara keçid formaların bir gün tapılacağı ümid edilmişdir. Keçən
əsrin 70-ci illərində bəzi paleontoloqlar bunun yersiz ümid olduğunu və
fosil qeydlərindəki boşluqların “reallıq” hesab edilməsini qəbul etdi. Ancaq
sözügedən paleontoloqlar təkamül nəzəriyyəsindən
əl çəkməyi qəbuledilməz
düşüncə hesab etdikləri üçün bu həqiqətə təkamül nəzəriyyəsi çərçivəsində
açıqlama axtarmağa çalışdılar.
Neodarvinizmdən bir az fərqli təkamül modeli olan “sıçrayışlı təkamül”
anlayışı belə meydana gəldi. (Orijinal adı “
punctuated equilibrium”, yəni
“fasiləli tarazlıq” olan bu nəzəriyyəni praktik cəhətdən aydın olması üçün
“sıçrayışlı təkamül” şəklində ifadə edirik).
Bu model 1970-ci illərin əvvəlində Harvard Universitetinin paleontoloqları
Stefen Cey Quld və Nayls Eldric tərəfindən coşğu ilə müdafiə edilməyə başladı.
Hər ikisi də fosil qeydlərinin üzə çıxardığı nəticəni iki əsas anlayışla xülasə
edirdi:
1.Stasis (ətalət)
2.Ani surətdə üzə çıxma
173
Quld və Eldric bu iki faktı təkamül nəzəriyyəsi çərçivəsində açıqlaya
bilmək üçün canlı növlərinin Darvinin irəli sürdüyü kimi, mərhələli kiçik
dəyişikliklərlə deyil, ani və böyük dəyişikliklərlə əmələ gəldiyini irəli sürdülər.
Əslində, bu nəzəriyyə 1930-cu illərdə avropalı paleontoloq Otto
HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
136
Şindevulf tərəfindən irəli sürülmüş “Gözlənilən bədheybət” (Hopeful
monster) nəzəriyyəsinin şəkli dəyişdirilmiş formasıydı. Şindevulf canlıların
neodarvinizmin irəli sürdüyü kimi, zaman ərzində kiçik mutasiyalar
nəticəsində deyil, ani və böyük mutasiyalarla təkamül keçirdiklərini irəli
sürmüşdü. Şindevulf nəzəriyyəsinə nümunə verərkən tarixdəki ilk quşun
“qross mutasiya” ilə, yəni genetik quruluşunda təsadüfən meydana gələn
böyük dəyişikliklə sürünən yumurtasından çıxdığını iddia etmişdi.
174
Həmin
nəzəriyyəyə əsasən, bəzi quruda yaşayan canlılar keçirdikləri ani və böyük
dəyişikliklə birdən-birə nəhəng balinalara çevrilə bilərlər. Şindevulfun bu
fantastik nəzəriyyəsi 1940-cı ildə də Berkeley Universitetindən genetik Riçard
Qoldşmidt tərəfindən mənimsənildi və müdafiə edildi. Amma nəzəriyyə o
qədər əsassız idi ki, qısa zamanda tərk edildi.
Quld və Eldrici bu nəzəriyyəyə yenidən qayıtmağa məcbur edən amil
isə əvvəlcədən bildirdiyimiz kimi, fosil qeydlərinin heç bir “ara keçid forma”
olmadığını göstərməsi idi. Bu qeydlərdəki “stasis” və “ani surətdə üzə çıxma”
faktı o qədər konkret idi ki, bu iki tərif vəziyyəti açıqlamaq üçün “gözlənilən
bədheybətlərə” yenidən əl atmaq məcburiyyətində qaldılar. Quldun
“Gözlənilən bədheybətlərin qayıdışı” (Return of the hopeful monsters) adlı
məşhur məqaləsi bu labüd geri dönüşün ifadəsi idi.
175
Əlbəttə, Quld və Eldric Şindevulfun fantastik nəzəriyyəsini eynilə
Schindevolf tərəfindən ortaya atılan “Gözlənilən bədheybət” nəzəriyyəsinə görə,
tarixdəki ilk quş böyük mutasiyə ilə bir sürünənin yumurtasından çıxmışdır. Quld
və Eldriç isə təkamülün fosilk qeydləri çətinliyini bu boş nəzəriyyəni müdafiə
edərək həll etməyə çalışdı.