MahirəNərimanqızı
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 579 hapıtlara, qrızlara, gürcülərə, axıxlara, axısxa türklərinə, almanlara, buduqlara və baĢqalarına aid çox zəngin materiallarla tanıĢ ola biləcəklər. Ölkəmizdə yaĢayan, lakin böyük, ucsuz-bucaqsız vətənləri olan ruslar, hətta onların malakan qolları ilə bağlı müəllifin məlumatlar toplusu da lakonik Ģəkildə bizlərin ixtiyarına verilib.
Burada bir məqamı xüsusilə diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm. Bilirik ki, qloballaĢma, multikultiralizm təxcə bir xalqın, bu xüsüsda azərbaycanlıların baĢqa xalqlara tolerantlığı, inteqrasiya olunması ilə bitmir. Bu, həm də mədəniyyətlərin, iqtisadi-siyasi yanaĢmaların qarĢılıqlı Ģəkildə inteqrasiyasını səciyyələndirir. Kitabda xalqların araĢdırılmasının içərisində almanların ölkəmizə köçü barədə də məlumatlar var. Almanlar təbii ki, bir Avropa xalqının təmsilçiləridir. Tarixdən, ədəbiyyatdakı renessans dövrlərindən onu da bilirik ki, ġərq öz inkiĢaf mərhələsini orta əsrlərə qədər dinamik formada gətirib çıxara bilsə də, bu dövrdən dünyanın düzəni dəyiĢdi, Qərb ölkələri təĢəbbüsü ələ aldılar və həm elmi ixtiraları, həm ədəbi-mədəni sənət nümunələri baxımından irəli çıxmıĢ oldular. N.Niftiyevin qeydlərinə görə, almanlar da 1819-cu ildən baĢlayaraq Azərbaycana köç etməklə burada bir sıra Ģəhər tipli yaĢayıĢ məskənləri salır və tezliklə Ģərabçılıq, misəritmə, yağ- pendir zavodları və s. sənaye müəssisələri açırlar. Müəllifin axtarıĢları zamanı o da məlum olur ki, bu dövrdə hətta Helenondorflu Forer və Hummel qardaĢlarının ictehsal etdiyi çaxır bütün Qafqaz bölgəsində hazırlanan çaxırın 58%-ni təĢkil edib. ġəmkirin Dəllər qəsəbəsindən Gədəbəyə qədər uzanan neft kəmərinin ilk yaradıcıları da məhz almanlar olublar. Onların ibadət üçün inĢa etdiyi kilsələr indi də bir neçə Qərb rayonlarımızda durur. Tolerantlığın Azərbaycanda daim gözlənilməsi nümunəsinə misal olaraq hələ 1918-ci ildə almanların ölkəmizdə ilk alman
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu
580
koloniyasının salınmasının 100 illiyini təmtəraqla qeyd etmələri xüsusi vurğulanır.
Kitabdan öyrənirik ki, ―xınalıqlıların dili Dağıstan dilləri ləzgi qrupunun ġahdağ yarımqrupuna aid edilir. Bu dildə ismin sinif, kəmiyyət və hal kateqoriyaları da var. Say sistemi iyirmilik, fel formaları zəngindir. Leksikasında Azərbaycan, rus, ərəb və fars sözlərindən keçmə sözlər çoxdur‖. Bu da tarixən birgəyaĢayıĢın bir nümunəsidir.
Malakan-ruslar Azərbaycana nə zaman gəliblər? Kitabda malakanların Azərbaycana gəliĢi ilə bağlı indiyədək rast gəldiyim çoxlu müzakirə-mübahisələrə də son qoyulur. Bütün Azərbaycan boyu paylaĢdırılaraq bir qismi də indiki Masallı rayonu ərazisində, ViləĢ çayının üstündə əvvəlcə Malağan, sonradan Kalinovka adlandırılan kəndə malakan-rusların köç tarixləri barədə müxtəlif rəqəmlər söylənilirdi. Kimi onların 1914-cü, kimi 1930-cu illərdə gəldiklərini, kimi isə daha əvvəllər, Türkmənçay müqaviləsindən sonra ucqarlara köçdüklərini və s. iddia edirdi. N.Niftiyevin elmi axtarıĢları nəticəsində ərsəyə
gələn ―Azərbaycanda birgəyaĢayıĢ və multikultiralizm‖ kitabında qeyd edilir ki, malakanlar bu yerlərə 1833-cü ildə gəlməyə baĢlayıblar. Amma buna qədər onlar artıq ġamaxıda yaĢayırdılar. Bu isə elə 1913-cü il Gülüstan, 1928-ci il Türkmənçay müqavilələrindən sonrakı illərə təsadüf edir. Ola bilsin ki, pərakəndəlik Gülüstan və Türkmənçay müqavilələri arasındakı qarıĢıq kiçik toqquĢmalar - müharibələr dövrü ilə bağlı yaranır. Amma malakanların Mixail Popovun baĢçılığı ilə gəlmələri də daha inandırıcı faktdır. Çünki Popov nəslinin nümayəndələri sonradan da onların içərisində sayılıb-seçilən malakanlar idilər. Bu barədə nisbətən məlumatlı olduğumdan hazırkı Kalinovka kəndinin üzərində çox dayandım. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi – II Elmi toplu 581 Yeri gəlmiĢkən, kitabda da qeyd olunduğu kimi, bu kəndin malakanları Qarabağ müharibəsində bir Ģəhid verib, kənddə isə indi cəmisi iki-üç ahıl yaĢlı malakan yaĢayır, qalanları köçüb Rusiya dövlətinə gediblər. Müəllifsə eynilə Cəlilabadda, Gədəbəydə, Ġsmayıllıda və baĢqa yerlərdə məskunlaĢmıĢ malakanlar barədə də geniĢ məlumatlar verib.
Fərqli mədəni dəyərlər, uzlaĢmıĢ adətlər... Kitabda həmçinin iki dinə - müsəlman və xristian dininə mənsub, əsasən Qax-Zaqatala bölgələrində yaĢayan ingloylar haqqında məlumatlar var. Yeri gəlmiĢkən, onlara bəzən müsəlman gürcülər də deyirlər. Onların zəngin mədəniyyəti, indiyədək qoruyub- saxladıqları milli adət-ənənələri barədə yazan N.Niftiyev onu da qeyd edir ki, ―Ġngloylarda aĢıq sənəti yaxĢı inkiĢaf edib. AĢıqları bütün Ģeirlərini Azərbaycan dilində yazırlar. Yalnız AĢıq Hüseynin yaradıcılığında Azərbaycan və inglioy dillərinin birgə istifadəsinə rast gəlinir‖.
TalıĢların, ləzgilərin, udinlərin say tərkibi, mədəniyyətləri, indi bütün Azərbaycana yayılmıĢ mətbəx nümunələri barədə geniĢ bilgi verilən kitabda, paralel olaraq onların azərbaycanlılarla birgəyaĢayıĢı, qoruyub saxladıqları spesifik xüsusiyyətləri ilə yanaĢı, azərbaycanlılarla artıq uzlaĢmıĢ adət-ənənələri ilə ilgili də xeyli məlumatlar var. Hətta onların müxtəlif dövrlərdə ölkəmizin, ordumuzun idarəçılıyinə bəxĢ etdiyi kadr bazası da diqqətdən yayınmayıb. Tatların məĢğuliyyəti fonunda onların xalçaçılığa önəm verməkləri, ―Pirəbədül‖, ―Güllü çiçi‖, ―Aggül çiçi‖ çeĢnili məĢhur Azərbaycan xalılarını toxuduqları qeyd edilir.
Bir sözlə, az bir hissəsi barədə məlumat verə bildiyimiz kitabda yazılanlar Azərbaycanda sayından asılı olmayaraq bütün xalqların, Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|