MəHƏRRƏm qasimli

 
~ 207 ~ 
birləĢdirən  ZərdüĢt  dini,  Ģübhəsiz,  böyük  tarixi  əhəmiyyət  daĢı-
yırdı.  Oda  pərəstiĢ  Azərbaycanda  yaranmıĢ,  buradan  Hindistana-
dək yayılmıĢ, əsrlər boyu müxtəlif xalqlara azadlıq və xoĢbəxtlik 
ideyaları aĢılamıĢ, bu xalqları Ģərə və ədalətsizliyə qarĢı mübari-
zəyə qaldırmıĢdır. ZərdüĢtün «Avesta» kitabı Azərbaycan fəlsəfə-
sinin  böyük  abidələrindən  biridir.  ġübhəsiz,  həm  məzmununa, 
həm  əhəmiyyətinə  görə  Avesta  nəinki  Azərbaycanın,  bütün 
dünyanın mənəvi inkiĢafında qiymətli sənəddir» (6, 4-5). 
Göründüyü  kimi,  S.Vurğun  «Avesta»nın  ictimai-fəlsəfi, 
bədii-estetik  fikrin  sonrakı  inkiĢafındakı  roluna  olduqca  yüksək 
dəyər verir, bu abidənin zənginliyi və kamilliyinin, dünya fəlsəfə 
tarixinin  inkiĢafı  yönündə  perspektivli  mövqedə  durduğunu 
açıqlamağa  çalıĢırdı.  Özü  də  S.Vurğun  bunu  o  vaxt  edirdi  ki, 
ictimai-ideoloji mühit bu məqsəd üçün o qədər də hazır və müna-
sib  deyildi.  Məlum  rejimin  qara  projektorları  öz  «iĢığını»  təkcə 
ayrı-ayrı  ziyalıların,  fikir  adamlarının  üzərinə  deyil,  əsrlərin  o 
üzündən  bu  günə  körpü  olan  abidələrimizin  də  üstünə  salırdı  və 
«Avesta»nın, «Dədə Qorqud»un lazımınca tədqiqi dövrün mənti-
qinə zidd idi. Bu abidələrin tədqiqatının ortaya çıxaracağı bir çox 
mətləblər mövcud rejimin tələblərinə uyğun gəlməyəcəkdi. Bunu 
«Avesta»nın  müstəqillik  əldə  olunandan  sonra  daha  ətraflı 
tədqiqatı  ilə  məĢğul  olan  B.ġəfizadənin  gəldiyi  qənaətlər  də 
təsdiqləyir.  «Nə  qədər  ki,  bu  abidənin  dilinin  adekvat  təqdimatı 
açılmayıb,  heç  bir  ġərq  xalqının,  o  cümlədən  Azərbaycan  türk-
lərinin  də  tarix,  ədəbiyyat,  fəlsəfə  və  mədəniyyətinin  köklərinin 
aĢkarlanmasından  söhbət  gedə  bilməz.  Ona  görədir  ki,  sovet 
imperiyası  dövründə  Ģüurlu  saxtalaĢdırmaların  baĢ  alıb  getməsi 
təəccüb  doğurmur…;  «Avesta»  –  türk  dilli  xalqların  ən  qədim 
abidəsi  və  «baĢlanğıclar»  kitabı  kimi  meydana  çıxarılmaqla  – 
nəinki  türk  tarixinin,  ümumiyyətlə  ġərq  və  dünya  tarixinin  də 
yenidən yazılması zərurətini ortaya çıxaracaqdır (1, s.5-6). 
Onu  da  qeyd  edək  ki,  S.Vuğunun  «Avesta»  haqqındakı 
fikirləri  bu  dini  fəlsəfi  abidə  ilə  sadəcə  tanıĢlığın,  onun  misil-
sizliyi  barədə  deyilənlərdən  məlumatlanmağın  nəticəsi  deyildi. 
ġair «Avesta» haqqında müəyyən bilgilərə malik idi. Bunu Ģairin 
görkəmli  alim  H.Hüseynova  ünvanladığı  bir  məktubu  da  sübut 
edir.  «Mənə  Promotey  haqqında,  bir  də  Avesta  haqqında  vədə 
verdiyin kitabları özünlə gətir. Oxumağa çox ehtiyacım var. Yeni 
sözlər  demək  üçün  tarixi  yaxĢı  bilmək  lazımdır»  (3,  427). 
«Hürmüz  və  Əhrimən»,  «Ölən  məhəbbət»,  «Fərhad  və  ġirin», 
«Muğan», «ZərdüĢtün xülyaları», «SərgüzəĢt» və baĢqa əsərlərdə 

---

 
~ 208 ~ 
Avesta motivlərinin təzahürü Ģairin bu abidədən həm də bir tarixi 
mənbə  kimi  yararlanmasından  xəbər  verir.  Bu  barədə  Ģairin 
tədqiqatçısı A.Zeynallı da bəhs etmiĢdir: «Əlbəttə, dünyəvi xarak-
ter  daĢıyan  «Hürmüz  və  Əhrimən»  probleminin  «Odlar  diyarı» 
çərçivəsində  həlli  S.Vurğuna  hər  Ģeydən  əvvəl,  Azərbaycanın 
qədimliyini,  «Avesta»  kimi  ilkin,  həm  də  bəĢəri  bir  fikir  abidə-
sinin  məhz  bu  torpaqda  yaradılmasını  bədii  cəhətdən  əsaslan-
dırmağa görə lazım olmuĢdur» (5, 134). 
Biz  isə  deyərdik  ki,  həm  də  qaranlıqla  iĢığın,  gecə  ilə 
gündüzün, zülmətlə nurun əbədi  mübarizəsindən bəhs edəndə də 
lazım olmuĢdur. 
Ədəbiyyat: 
 
1.ġəfizadə  B.C.  ZərdüĢt,  Avesta,  Azərbaycan.  Bakı:  Elm,  1996, 
321 s. 
2. Vurğun Səməd. Əsərləri. Vcild. Bakı: Elm, 1972, 426 s. 
3. Vurğun Səməd. Əsərləri. VI cild. Bakı: Elm, 1972, 461 s. 
4.  Vurğun  Səməd.  SeçilmiĢ  əsərləri,  V  cild,  Bakı:  ġərq-Qərb, 
2005, 382 s. 
5. Zeynallı A. Səməd Vurğun sənəti. Bakı: Elm, 1989, 238 s. 
6.  Vurqun  S.  Статье  об  истории  Азербайджанской  литерату-
ры. M.Füzuli adına RƏĠ, fond 27, sax.vah.138 
 
AЙГЮН БАГИРЛИ 
 
ПРОБЛЕМЫ НАЦИОНАЛЬНО-НРАВСТВЕННЫЕ 
НАСЛЕДИЯ В ТЕОРЕТИЧЕСКО-ЭСТЕТИЧЕСКИХ 
ВЗГЛЯДАХ САМЕДА ВУРГУНА 
 
РЕЗЮМЕ 
 
Ключевое  слова:  С.Вургун,  национального  и  духовного 
наследия, зороастризм, Авеста 
 
Самед  Вургун,  несмотря  на  то,  что  жил  в  тяжелое 
политически-идеологическое  время,  подвергался  политичес-
ким  и  нравственным  давлениям,  постоянно  вел  борьбу  с 
теми,  кто  оставался  равнодушным  или  же  смотрел  сквозь 
пальцы  на  наше  национально-нравственное,  классическое 
литературное  наследие.  Эта  борьба  тяжело  отражалась  на 
личной жизни поэта и в той или иной мере нашла выражение 

---

 
~ 209 ~ 
в  его  художественном  творчестве,  статьях  и  выступлениях. 
Самед Вургун, выступая на защиту национальных ценностей 
опирался на творчество Н.Гянджеви, М.Физули, И.Насими, а 
также  на  такие  литературные  памятники,  как  «Китаби-Деде 
Горгуд, «Авеста». 
 
AYGUN BAGHIROVA 
 
PROBLEM OF THE NATIONAL-SPIRITUAL HERITAGE 
IN SAMED VURGHUN’S  TEORETIKO- 
AESTHETIC VIEWS  
 
SUMMARY 
 
Key words: S.Vurghun, a national-spiritual heritage, 
 Zoroastrianism, Avesta
 
 
In  spite  of  the  fact  that  Samed  Vurghun  lived  in  difficult 
politiko-ideological  conditions,  he  also  was  exposed  to  constant 
pressure, combated against those who indifferently concerned our 
national  riches,  to  a  classical  literary  heritage.  This  struggle 
complicating its private life, was to some extent reflected both in 
art  creativity  of  the  poet,  and  in  its  articles  and  performances. 
Protecting  national  values,  Samed  Vurghun  based  on  N.Ganjevi, 
M.Fizuli,  Nasimi’s  heritage,  and  such  written  monuments,  as 
Dede Gorgud, Avesta. 
 

---