Mелиораtив щидроэеолоэийанын

173 
 
orta  minerallaşma    dərəcəsi,  q/l;  n  -  qruntun  məsaməliliyi;  F  – 
horizontun sahəsi, ha . 
Qrunt  sularının  ehtiyatı  səviyyənin  çoxillik  dəyişmə  zona-
sından  aşağıda  qrunt  suyu  hövzəsindən  sukeçirməyən  horizonta 
qədər  olan  zonada  qruntların  suvericiliyinə  (

)  uyğun  gələn  qra-
vitasiya sularının həcmi olub, aşağıdakı düsturla hesablanır: 
 
  Q=

h
or
F ,                                             (31) 
                 
Beləliklə,  müəyyən  edilmişdir  ki,  Şimali Muğanda  1994-cü 
ildə  su  balansının  gəlir  hissəsinin  artması  ilə  əlaqədar  olaraq, 
qrunt  suyu  səviyyəsi  0,26  m  qalxmış,  duz  balansında  isə  gəlir 
hissə çıxar hissədən az olduğu üçün balans mənfi qeyd olunmuş-
dur (yəni duz ehtiyatı azalmışdır) (cəd.28,29). 
Cədvəl  28 
Şimali Muğan ərazisinin ümumi su-duz balansı 
(hesabi  sahəsi 150 min ha) (1994) 
Gəlir hissə 
Çıxar hissə 
Balansın  gəlir 
elementləri 
Su, 
ha
m
/
%
3
 
Duz, 
ha
t /
%
 
Balansın çıxar 
elementləri 
Su, 
ha
m /
%
3
 
Duz, 
ha
t /
%
 
1.Atmosfer 
çöküntüləri 
 
26,0 
3670 
 
1,4 
0,6 
 
1.Buxarlanma: 
a)yer 
səthin-
dən 
16,0 
2125 
- 
 
2.Su  buxarları-
nın  kondensa-
siyası 
10,0 
1395 
 
- 
 
 
b)bitkilərin  
transpirasiyası 
62,0 
8250 
6.7 
2,9 
3.Suvarma  su-
ları 
57,0 
8000 
11,3 
3 
2.Drenaj axını 
 
21,0 
2800 
86,1 
38,3 
4.Təzyiqli  su-
larla qidalanma 
6.7 
930 
87,1 
38,3 
3.Yanlara 
 yeraltı axın 
1,0 
152 
7,2 
3,1 
5.Yanlardan 
yeraltı axın 
0,3 
4 
0,2 
0,1 
 
 
 
 
C Ə M İ 
100 
13999 
100 
44,0 
 
C Ə M İ 
100 
13327 
100 
44,3 
     
Su  balansı  +672 ;       duz balansı   -0,3.
 

---

174 
 
Cədvəl  29 
Şimali Muğanın qrunt sularının su-duz balansı 
(hesabi sahəsi 150 min ha) (1994) 
 
 
            Su  balansı  +671 ;       duz balansı   -0,1 
 
 
Şəmkirçay  –  Gəncəçay    arası    sahənin    yeraltı    sularının 
balansı. Şəmkirçay – Gəncəçay  arası  sahənin  yeraltı  sularının  
kəmiyyətcə qiymətləndirilməsi onların balansının xarakterini  mü-
əyyən edir və yeraltı  suların  resursunu  hesablamağa  imkan   ve-
rir. Rayonun  yeraltı sularının balans  elementlərinin  təyini sahə-
nin fiziki-geoloji və geoloji-hidrogeoloji xüsusiyyətlərinin  komp-
leks  qiymətləndirilməsinə   əsaslanır. 
Yeraltı  suların  balansının  gəlir  hissəsi  atmosfer  çöküntü-
lərinin-,  yerüstü  suların-,  suvarma  sularının  infiltrasiyasından,  
Gəlir hissə 
Çıxar hissə 
Balansın  gəlir 
elementləri 
Su, 
ha
m /
%
3
 
 
Duz, 
ha
t /
%
 
Balansın 
çıxar 
elementləri 
Su, 
ha
m /
%
3
 
Duz, 
ha
t /
%
 
Atmosfer çö- 
küntülərinin 
infiltrasiyası    
13,6 
1193 
 
1,4 
0,6 
 
Qrunt suyu   
səthindən 
buxarlanma 
63,0 
5133 
 
- 
 
 
Su 
buxarları-
nın  kondensa-
siyası 
8,0 
697 
 
- 
 
 
Drenaj axını 
 
35,0 
2800 
 
93,0 
38,3 
 
Suvarma  sula-
rının  infiltra-
siyası 
68,0 
5932 
 
11,3 
3 
 
Yanlara  
yeraltı axın 
2,0 
152 
7,0 
3,1 
Təzyiqli 
su-
larla  qidalan-
ma 
10,0 
930 
 
87,1 
38,3 
 
 
 
 
Yanlardan 
yeraltı axın 
0,4 
3,9 
0,2 
0,1 
 
 
 
C Ə M İ 
100 
8756 
100 
41,3 
C Ə M İ 
100 
8085 
100 
41,4 

---

175 
kondensasiya    sularından    və    yeraltı   axınla    sahəyə    daxil  olan 
sulardan  ibarətdir. 
Tədqiq   olunan  rayonda  atmosfer  çöküntülərinin  miqdarı  
həm  ilin  fəsilləri  və  həm  də  sahə  üzrə  qeyri-bərabər  paylanır  
ki, bu da  onların  yer  altına  süzülməsinin    müxtəlifliyinə  səbəb  
olur.    Yer    səthinə    düşən    atmosfer    çöküntülərinin      bir    hissəi   
yenidən  buxarlanır,  bir  hissəsi   yerüstü  axın  halında  çaylara,  
göllərə və  digər  yerüstü  su  hövzələrinə   axır,  qalan  hissəsi  isə  
yer  altına  süzülərək,  qrunt  suyu  zonasına  daxil  olur. Deməli, 
əgər  buxarlanmaya  və  yerüstü  axına sərf  olunan    atmosfer  çö-
küntülərinin  miqdarını  hesablasaq,  onda  yer  altına  infiltrasiya  
olunan  atmosfer  çöküntülərinin  miqdarını  təyin  etmək  olar. 
Tədqiqatlar  göstərir  ki,  tədqiqat  rayonunda   yer  səthinə  
düşən  atmosfer  çöküntülərinin  24% - i  yeraltı  suların  qidalan-
masına sərf olunur  və  tədqiqat  aparılan  sahədən  (300 km
2
)   yer  
altına  infiltrasiya  olunan  suyun  həcmi  0,74  m
3
  - ə  bərabərdir  
(sahəyə  düşən  atmosfer  çöküntülərinin  illik  miqdarı  323  mm - 
dir).  
Şəmkirçay və Gəncəçaydan infiltrasiya  olan  suyun  miqda-
rı  uyğun olaraq, 1,11 və  0,11 m
3
/san - yə bərabərdir,  yəni  tədqi-
qat  rayonu    üçün  0,1 +  1,12 = 1,22 m
3
/san -  dir. 
Şəmkirçay-Gəncəçay   arası  sahədə   torpaqların  suvarılma-
sına  verilən  sulardan  itki  yeraltı  su  balansının  əsas  elementlə-
rindən biridir. Azərbaycan  Respublikası Su  Təsərrüfatı  və  Meli-
orasiya  ASC-nin  məlumatlarına  görə,  sahənin  (107  km
2
)   su-
varılmasına  1,54 m
3
/san  su  verilir.  Bu  suların  40% -i   yer  altı-
na  infiltrasiya  olunaraq,   qrunt  sularını  qidalandırır. 
Kondensasiya  sularından  infiltrasiyanın  miqdarı  tədqiqat  
aparılan rayonda  öyrənilməmişdir. Lakin  geoloji-hidrogeoloji  və  
litoloji cəhətdən tədqiqat  rayonuna  analoji  Gəncə – Qazax   mas-
sivində aparılan  tədqiqatlara  əsasən Şəmkirçay – Gəncəçay  arası  
sahədə    kondensasiyanın    miqdarını    120  mm  –ə    bərabər  qəbul  
etmək olar. Bunun da 35 %  - i (0,4 m
3
/san )  yeraltı  suların  qida-
lanmasına  sərf  olunur. 

---