Mелиораtив щидроэеолоэийанын

179 
 
Cədvəl  33 
Tərtərçayın  gətirmə  konusunun  qrunt  sularının   su  balansı 
 
Balansın  gəlir  hissəsi 
Balansın  çıxar  hissəsi 
Balans  elementləri 
m
3
/ha/% 
Balans  elementləri 
m
3
/ha/% 
Atmosfer  çöküntülərinin  
infiltrasiyası 
101,60 
2,98 
Qrunt  suyu  sət-
hindən buxarlanma 
 
729,44 
25,19 
Yeraltı  və  ya  yataqaltı  
axın 
1050,70 
30,85 
Ərazidən  yeraltı  
axın 
13,65 
0,47 
Suvarma sularının  infilt-
rasiyası: 
a) Yuxarı  Qarabağ  kana-
lından 
b) müvəqqəti  suvarma ka-
nallarından 
c) suvarılan  sahələrdən 
 
 
 
500,33 
14,69 
1,52 
0,05 
623,14 
18,30 
Drenaj  axını    
 
 
 
 
 
 
 
 
2152,0 
74,34 
 
 
 
 
 
 
 
4.Təzyiqli sularla  qidalan-
ma 
1128,17 
33,13 
C Ə M İ   (A) 
3405,46 
100,0 
C Ə M İ   (B) 
2896,03 
100,0 
Balans (su  mübadiləsi)   A - B =  3405,46 – 2896,03 =  +509,43  m
3
/ha 
Cədvəl  34 
Tərtərçayın  gətirmə  konusu  sahəsinin  ümumi   duz  balansı 
 
Balansın  gəlir  hissəsi 
Balansın  çıxar  hissəsi 
Balans  elementləri 
t/ha/% 
Balans  elementləri 
t/ha/% 
Atmosfer  çöküntüləri (M=0,2q/l) 
0,575 
14,59 
Ərazidən  yeraltı  
axın  (M=1,84 q/l)
 
0,025 
0,66 
Ümumi  suvermə   (M=0,5 q/l) 
2,228 
56,53 
Drenaj  axını  
(M=1,76 q/l) 
 
 
 
3,789 
99,34 
 
 
 
 Yeraltı  və ya  yataqaltı axın 
(M=0,31 q/l) 
0,326 
8,27 
 Təzyiqli  sularla  qidalanma 
 
0,812 
20,61 
C Ə M İ   (A) 
3,941 
100,0 
C Ə M İ   (B) 
3,814 
100,0 
Balans (duz  mübadiləsi)   A - B =  3,941 – 3,814 =  +0,127  t/ha 

---

180 
 
Cədvəl  35 
Tərtərçayın  gətirmə  konusu  aerasiya   zonasının  duz balansı 
 
Balansın  gəlir  hissəsi 
Balansın  çıxar  hissəsi 
Balans  elementləri 
t/ha 
% 
 
Balans  elementləri 
t/ha 
% 
 
Atmosfer  çöküntüləri  (M=0,2 
q/l) 
0,554 
23,86 
Qrunt suları  ilə  apa-
rılan  duzlar  (-ΔS) 
2,438 
 100 
Ümumi  suvermə  (M=0,5q/l) 
1,665 
71,71 
 
 
 
 
 
 
Qrunt  suları  ilə  gətirilən  
duzlar (+ΔS) 
0,103  
4,43 
C Ə M İ   (A) 
2,322 
100,0 
C Ə M İ   (B) 
2,438 
100,0 
Balans (duz  mübadiləsi)   A - B =  2,322 – 2,438 =  - 0,116  t/ha 
 
Cədvəl  36 
Tərtərçayın  gətirmə  konusunun  qrunt  sularının  duz  balansı 
 
Balansın  gəlir  hissəsi 
Balansın  çıxar  hissəsi 
Balans  elementləri 
t/ha/% 
Balans  elementləri 
t/ha/% 
Atmosfer  çöküntülərinin  
infiltrasiyası      (M=1,4 q/l) 
0,142 
3,80 
Ərazidən  yeraltı  
axın   (M=1,84 q/l) 
0,025 
0,60 
Yeraltı  və  ya  yataqaltı axın 
(M=0,31 q/l) 
0,326 
8,72 
Drenaj  axını 
(M=1,76 q/l) 
3,789 
99,40 
Suvarma  sularının  infilt. : 
a) Yuxarı  Qarabağ  
kanalından   (M=0,55 q/l) 
b) müvəqqəti  suvarma 
kanallarından  (M=0,55 q/l) 
c) suvarılan  sahələrdən 
(M=5,5 q/l) 
 
0,275 
7,36 
0,001 
0,03 
2,181 
58,36 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Təzyiqli sularla  qidalanma 
(M=0,72 q/l) 
0,812 
21,73 
C Ə M İ   (A) 
3,737 
100 
C Ə M İ   (B) 
3,814 
100 
Balans (duz  mübadiləsi)   A - B =  3,737 – 3,814 =  - 0,077  t/ha. 

---

181 
 
 Şirvan  düzənliyinin qrunt   sularının  balansı. 
a)Qrunt   sularının   su   balansı. 
Hazırda   hidrogeoloji  proseslərin  irriqasiya  rayonlarında   
öyrənilməsi  zamanı   tədqiqatın  balans  üsulundan  geniş  istifadə  
olunur.  Qrunt  sularının  balansı  rejimin   kəmiyyət  xarakteristi-
kası  kimi qəbul edilir.  Qrunt  suyu  ehtiyatının  dəyişməsinin  kə-
miyyət    xarakteristikası    onun  gündəlik-,    mövsümü-,    illik-      və  
çoxillik  kəsilişlərdə  formalaşması proseslərini açmağa, o  cümlə-
dən  bu  proseslər  arasında  kəmiyyət əlaqələrini  aydınlaşdırmağa  
imkan  verir. 
Balansın gəlir  və çıxar  elementlərinin  bu  və  ya  digər əla-
qələrini    analiz    etməklə,    qrunt    suyu    səviyyyəsinin    və    buna  
müvafiq  olaraq,  qrunt suyu  ehtiyatının  dəyişmə  səbəblərini  ay-
dınlaşdırmaq  mümkündür.   
Qrunt  suyu  ehtiyatının  dəyişməsi  iki qrup amillərlə  təyin  
edilir. I  qrupda  zaman  etibarilə  dəyişən (iqlim,  insanın  mühən-
disi  fəaliyyəti,  bitki  örtüyü,  geoloji  proseeslər  və s.),  II  qrup-
da  isə zaman  etibarilə  nisbətən  sabit, lakin  məkan  etibarilə  də-
yişən  amillər (litoloji  tərkib,  geoloji  quruluş,  sulu  horizontlar) 
birləşir.  Qrunt  suyu  rejiminin  formalaşmasında  dəyişən  və  sa-
bit  amillər   bütöv  bir  “tam”  kimi   çıxış  edir. 
Qrunt  suyu  balansının  onların  səviyyəsinin  dəyişməsinə  
görə  öyrənilməsi  üsulları  “Kənar  hədlər fərqi tənliyi”   əsasında  
aparılır. 
Tədqiqat rayonunda  balans  elementlərinin öyrənilməsi əsa-
sında  aşağıdakı  praktiki məsələlər  aydınlaşdırılır: 
1.Qrunt  sularının   və  onların  kimyəvi    tərkibinin  forma-
laşması; 
2.Yeraltı  suların  resursunun  qiymətləndirilməsi; 
3.Yeraltı  suların  rejiminin  proqnozlaşdırılması; 
4.Torpağın    şoranlaşması   və  bataqlıqlaşmasına   qarşı    mü-
barizə  məqsədilə  meliorativ  tədbirlərin  müxtəlif  növlərini  əks 
etdirən  tövsiyələrin  verilməsi; 

---