Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc
«Ravzat ur-rizvon va h’adiqat ul-g’ilmon»
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 16.2.11. «Ravzat ur-rizvon va h’adiqat ul-g’ilmon»
«Ravzat ur-rizvon va h’adiqat ul-g’ilmon» («Jannat bog’i va changalzor mah’ramlari») asari Badriddin Kashmiriy qalamiga mansub bwlib, unda XVI- XVII asrlarda Wzbekistonda va qwshni mamlakatlar, Xuroson, Shimoliy Hindiston va Koshg’arning ijtimoiy-si ё siy h’a ё tida katta nufuzga ega bwlgan Juybor xojalari, xususan xoja Muh’ammad İ slom (1493-1563 yy.), xoja Sad (1531/32- 1589 yy.) va xoja Tojiddin Hasan (1574-1646 yy.)larning h’a ё ti va faoliyati h’aqida h’ikoya qilinadi. Kitob XVII asrning birinchi yarmida ё zib tamomlangan. Asar muallifining twla nomi Badruddin ibn Abdussalom ibn sayyid İ broh’im al-Husayniy al-Kashmiriydir. Asar muqaddimasida wzi keltirgan malumotlarga qaraganda, asli kashmirlik bwlib, 1554 yili Buxoroyi sharifga kwchib kelgan va xoja Muh’ammad İ slomning shaxsiy kotibi sifatida xizmatiga kirgan. Uning vafotidan keyin wg’illari xoja Sad va xoja Tojiddin Hasanlarning xizmatida (uning faoliyatining boshida) bwlgan. Asar mazmuni, uslubi va unda turli mavzu bwyicha twplangan maoumotlardan kwrinishicha, Badriddin Kashmiriy keng malumotli, tarix, sheriyat, insho ilmlarini chuqur egallagan kishi bwlgan. U «Ravzat ar- rizvon»dan boshqa «Shami dilafrwz» («Dilni ravshan qiluvchi chirog’», 1568/69 yili ё zilgan), “Meroj ul-komilin” (“Komil kishilarning merojga kwtarilishi”, 1573/74 yili ё zib tamomlangan), “Ravzat ul-jamol” (“Gwzal bog’”, 1575/76 y. ё zib tamomlangan), “Bah’r ul-avzon” (“Vaznlar wlchovi”, 1583 y.) va 194 “Rasulnoma” (1593 y.) kabi nazmiy va nasriy asarlar ё zib qoldirgan. Swnggi asarining twrtinchi qismi “Zafarnoma” sheriy doston bwlib, unda Shayboniy Abdullaxon soniyning tarixi ba ё n qilingan. “Ravzat ur-rizvon” – katta 552 varaqdan iborat asar bwlib, muqaddima, xotima va etti bobdan tashkil topgan. Muqaddimada xoja Muh’ammad İ slomning avlod-ajdodi, h’azrat eshonning xulq-atvori, xoriq odatlari va olijanob fazilatlari h’aqida malumotlar keltiriladi, Badriddin Kashmiriyning Buxoroga kwchib kelish sabablari, mazkur asarning twrt yil ichida ё zib tamomlanganligi va buning evaziga h’azrat eshondan 2.500 Abdullaxoniy kumush tanga va boshqa inomlar olgani h’aqida gap boradi. Birinchi bobda Movarounnah’rning XVI asrning birinchi yarmidagi ijtimoiy-si ё siy h’a ё ti, 1556 yili Buxoroning Abdullaxon soniy tarafidan ishg’ol etilishi, Abdullaxonning g’alabalari va bunda xoja Muh’ammad İ slomning ishtiroki va wrni h’aqida qimmatli, kwp wrinlarda tarixiy asarlarda uchratish qiyin bwlgan malumotlar mavjud. Asarning ikkinchi bobi wta qimmatli. Unda Shayboniy sultonlar – Muh’ammad Amin sulton, Dinmuh’ammad sulton, Xisrav sulton, Abduquddus sultonlarning xoja Muh’ammad İ slom va xoja Sad nomiga ywllagan arznomalari va Buxoro, Samarqand, Marv va Badaxshon shoirlari Mushfiqiy, Mah’ramiy, Shuuriy, Vosifiy, Sabriy va boshqalarning h’azrat eshon – xoja Muh’ammad İ slom va xoja Sadlar sharafiga bitgan sherlaridan namunalar keltirilgan. Bu erda keltirilgan arznomalar, shuningdek xon va sultonlarning farmonlari asosan uch masala; 1) Buxoro xonligining XVI asrdagi ichki ah’voli, yani markaziy h’ukumat bilan ulus, viloyat, wlka h’okimlari wrtasidagi munosabat, 2)xonliklarning ijtimoiy-iqtisodiy ah’voli, 3) Buxoro xonligi bilan Eron, Shimoliy Hindiston va Koshg’ar wrtasidagi munosabatlari masalasiga twxtalingan. Arznomalar va sherlar Wzbekistonning XVI asrdagi ijtimoiy- iqtisodiy h’a ё ti va madaniyatini wrganishda katta ah’amiyatga ega. Asarning uchinchi va twrtinchi boblarida xoja Muh’ammad İ slomning XVI asr 60-yillari boshidagi h’a ё ti va faoliyati bilan bog’liq malumotlar keltiriladi, shuningdek, Juybor xojalarining mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy h’a ё tidagi ishlari h’aqidagi malumotlar wrin olgan. Bu malumotlarning kwpchiligi h’atto shu masalalarni maxsus wrgangan tadqiqotchilarga h’am malum bwlmasa kerak 106 . “Ravzat ur-rizvon”ning beshinchi bobi h’am ё zishmalarga bag’ishlangan. Bu bobda Abdullaxonning xoja Muh’ammad İ slom va xoja Sadga ywllagan 100 dan ortiq maktubining nusxalari, Shayboniy sultonlar, yirik olimlar va viloyat h’okimlari, shuningdek, Hindiston, Eron va Koshg’ar h’ukmdorlarining Juybor xojalariga ywllagan maktublarining nusxalari keltirilgan. Bular orasida h’azrat xojalarga inom etilgan mulklar, h’azrat eshonning erlarini obod qilish yumushiga 106 Из архива шейхов Джуйбари . Материалы по земельным и торговым отношениям Средней Азии Х VI века . Под редакцией Е . Э . Бертельса .- М .- Л .; 1938; Иванов П . П . Хозяйства Джуйбарских шейхов . К истории землевладения Средней Азии Х VI- Х VII вв .,- М .- Л .; 1945. 195 ah’olini majburiy safarbar qilish va deh’qonlarni erga biriktirish h’aqidagi farmonlarning nusxalari keltirilgan. Juyboriy xojalarga sher, qasidalar, masnaviylar, tarixlar bag’ishlagan shoirlar Meh’riy Buxoriy, Rah’imiy Samarqandiy, Masih’o, Foniy, Hofiz Husayn, Meh’riy, Hofiz İ broh’im va boshqalarga asarning oltinchi bobi bag’ishlangan. Tarixda Abdullaxon va Juyboriy shayxlar qurdirgan binolar h’aqida muh’im dalil va malumotlar keltirilgan. Asarning swnggi, ettinchi bobida Buxoro xonligining xoja Sad va Abdullaxon davridagi ijtimoiy-si ё siy ah’voli h’aqida muh’im, diqqat etiborga sazovor malumotlar keltiriladi. “Ravzat ur-rizvon”ning yaxshi va yagona qwl ё zmasi WzR FA Sharqshunoslik insititutining xazinasida 2094 raqami ostida saqlanmoqda. Asar h’ali biron xorijiy tilgan tarjima qilinmagan. Uning twg’risida B.Ah’medov va İ .Saidah’medov maqolalari elon qilingan. Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|