Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc
«Jomi ul-maqomoti Mah’dumi Azam Kosoniy»
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 16.2.12. «Jomi ul-maqomoti Mah’dumi Azam Kosoniy»
«Jomi ul-maqomoti Mah’dumi Azam Kosoniy» («Mah’dumi Azam Kosoniy maqomotlari majmui») asari Naqshbandiya tariqatining yirik namo ё ndalaridan biri xoja Ah’mad ibn Mavlono Jaloliddin Kosoniy (1461/62- 1542 yy.)ning h’a ё ti va faoliyatiga bag’ishlangan. Mah’dumi Azam Kosoniy yirik tariqat etakchisi bwlishi bilan bir qatorda, sermaxsul olim edi. U axloq, si ё sat va iloh’i ё tga oid «Tanbeh’ us-salotin» («Sultonlarga nasih’at»), «Asror ul-nikoh’» («Nikoh’ sirlari»), «Rsolayi samoiya» («Darveshlar uchun ixtiro etilgan musiqalar»), «Risolayi vujudiya» («Chin h’aqiqat h’aqida risola»), «Odob us-solikin» («Darveshlar odobi h’aqida»), «Odob us-siddiqin» («Sodiq kishilar odobi»), «Ganjnoma», «Risolayi bakoiya» («Kwz ё shi twkib tavba qilish h’aqida risola»), «Nasih’at ul-solikin» («Swfiylik ywlidan boruvchilar uchun nasih’at»), «Risolayi zikr» («Zikr h’aqida risola»), «Risolayi ba ё ni silsila» («Naqshbandiya tariqati boshliqlari silsilasi»), «Risolayi chah’or kalima» («Abduxoliq G’ijduvoniy aytgan twrt kalima h’aqida risola»), «Risolayi botixiya» («Wzini narigi dun ё dagi h’a ё tga h’ozirlash h’aqida risola»), «Mirot us-safo» («Poklik kwzgusi»), «Zubdat us-solikin va tanbeh’ us- salotin» («Swfiylik ywlidan boruvchilar uchun zubda va sultonlar uchun tanbeh’»), «Risolayi Boburiya» kabi 30ga yaqin asar ё zib qoldirganlar. Mah’dumi Azam Kosoniyning ilmiy merosi yashi wrganilmagan. Bu ulug’ zotning h’a ё ti va faoliyatiga bag’ishlangan «Jomi ul-maqomot» asarini olimning nabirasi xoja Abulbaqo ibn Bah’ouddin ё zgan. Asar Mah’dumi Azam Kosoniyning yaqin xalifalaridan Ali Axsikatiy, mavlono Dwst sah’h’of, mavlono Boboyi h’ujrador, Hofiz İ broh’im va boshqalarning bergan malumotlar«Jomi ul-maqomotiga asoslanib ё zilgan. Asarda keltirilgan bazi malumotlarga qaraganda, xoja Abulbaqo keng malumotli va wziga twq odam bwlib, savdo-sotiq bilan h’am mashg’ul bwlgan. Uning karvonlari Movarounnah’r bilan Balx, Hindiston va Koshg’ar wrtasida qatnab turgan. Wzi Shayboniy Abdulazizxon (1540-1549 yy.)ning qwlida masul, h’ukmgar lavozimida turgan. Keyincha Farg’ona h’ukmdori Muh’ammadshoh’ 196 nomidan Qozoq sultoni h’uzuriga elchi bwlib borgan, swng 1556 yili, Abdullaxon soniy Buxoroni qamal qilib turganida Buxoro h’okimi Burxon sulton va nomi yuqorida zikr etilgan, xoja Muh’ammad İ slomning iltimoisi bilan uning wrdasiga elchi bwlib borgan va sulx tuzish xususida xon bilan muzokara olib borgan. «Jomi ul-maqomot» qisqacha ananaviy swz boshi, xotima va uch bobdan iborat. Birinchi bobda Mah’dumi Azam Kosoniyning Muh’ammad payg’ambarga ulangan shajarasi va ulug’ bobolari h’aqida qisqacha malumot keltirilgan. İ kkinchi va uchinchi boblar twlig’icha Mah’dumi Azam Kosoniyning h’a ё ti, faoliyati va karomatlari h’aqida h’ikoya qiladi. Xotimada h’azrat eshonning h’a ё ti oxiri va uning 1542 yil 7 may kuni yuz bergan vafoti tafsiloti ba ё n etilgan. Asarda quyidagi tarixiy malumotlar wrin olgan. XVI asrning birinchi yarmi Shayboniy sultonlarning wz uluslarida h’ukmronligini twla wrnatish ywlida olib borgan kurashlari, masalan, Kwchkinchixon, Jonibek sulton, Dwstmuh’ammad sulton va Kepak sultonlarning Farg’ona ustiga yurishi, Toshkent h’okimi Navrwz Ah’mad-Baroqxonning, Samarqand h’okimi Abdullatif sulton bilan birgalikda Buxoro ustiga qilgan yurishi, Suyunchxojaxonning Toshkentga yurishi va Toshkentning qamal qilinishi, Suyunchxojaxon bilan Koshg’ar xoni Sulton Saidxon wrtasida Toshkent uchun bwlgan kurash, yuqorida nomi tilga olingan Sulton Saidxonning Axsi, Andijon va Koson ustiga qilgan xuruji, Suyunchxojaxon, Kwchkinchixon va Ubaydullaxonning Kog’ar xoni Sulton Saidxon bilan olib borgan urushi va Sulton Saidzonning Koshg’ardan qochib ketishi, Toshkent va Qarshi Kosonda XVI asrning 40-yillarida bwlib wtgan xalq qwzg’olonlari h’aqida malumotlarni bu kitobda uchratamiz. Kitobdagi ijtimoiy-iqtisodiy h’a ё t h’aqida h’am muh’im malumotlar mavjud. Unda Kwh’ak dar ё sining bazi yillari twlib-toshib oqishi, ayrim yillarda sath’i pasayishi, ё ki wzanining wzgarishi oqibatida qurg’oqchilik sodir bwlishi va uning tevarak-atrofidagi qishloqlarga suv chiqmay qolib, ah’olining iqtisodiy qiyinchiliklar iskanjasida qolishi, qurg’oqchilik yillari Movarounnah’rning ayrim h’ududlarini chigirtka va qora quzg’un bosib ketganligi, shuningbek, Shayboniylar davrida h’am tarxonlik tizimi, bu tizim Amir Temur va Temuriylar davrida keng tarqalgan edi, h’aqida h’am wta muh’im malumotlar usratamiz. «Jomi ul-maqomot»da biografik va geografik malumotlar h’am juda kwp uchraydi. Biografik malumotlardan, xususan Mah’dumi Azam, uning xotinlari va farzandlari h’aqidagi malumotlar diqqat-etiborga sazovordir. Hazrat eshonning bolalari wz vaqtida Movarounnah’r, Koshg’ar va Badaxshonning XKII asrning birinchi yarmidagi ijtimoiy-si ё siy h’a ё tida katta ishlar qilganlar. Masalan, koshg’arlik xotini Bibicha Koshg’ariydan tug’ilgan wg’li xoja İ sh’oq (vaf.1599 y.) Koshg’ar xojalari Ofoqxoja va Qoraxojalarning ajdodi bwlgan. Asarda toshkentlik mashh’ur diniy arbob shayx Xovand Tah’ur (taxm.1350 yili vafot etgan)ning avlodlari xoja Muh’ammad Ali, Xoja Xurd, xoja İ so va xoja Toh’ir h’aqida h’am etiborga molik malumotlar uchratamiz. Bazi malumotlar 197 orasida XVI asrda wtgan yirik shoir va adabi ё tshunos olim Podshoh’xoja va «Abdullanoma» asarining muallifi, Hofizi Tanish Buxoriyning otasi, mavlono Mir Muh’ammad h’aqida keltirilgan malumotlar h’am muh’im ah’amiyat kasb etadi. Asarda keltirilgan geografik malumotlardan Toshkentning Parkent tumanidagi İ ssiq chashma, Mi ё nqoldagi Garmakwz, Toshkent-Axsi ywlidagi Qizil qwrg’on, Karmana tumanidagi Xushiki ё n va Anuz qishloqlari, Samarqand bilan Toshkent oralig’idagi chwlda joylashgan Ё g’ochlik, Buxoro va Karmana oralig’idagi Jomrabot manzillari h’aqida keltirilgan malumotlar wta muh’imdir. Farg’onaning sharqiy tarafidagi istiqomat qiluvchi qirg’iz qavmlari, ularning h’a ё t tarzi va wzaro munosabatlari h’aqidagi malumotlar h’am muh’imdir. «Jomi ul-maqomot» nashr etilmagan, lekin uning qwl ё zma nusxalari kutubxonalarda mavjud. WzR Fa Sharqshunoslik instituti xazinasida oltita qwl ё zma nusxasi saqlanib turibti. Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|