Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 16.2.10. «Rashah’otu ayn ul-h’a
ё t» «Rashah’otu ayn ul-h’a ё t» («Ha ё t chashmasidan tomchilar», 1503 yili ё zib tamomlangan) xoja Ubaydulla Ah’ror h’aqida ё zilgan muh’im bir asardir. Asar muallifi kwpincha as-Safiy (1453-1513 yy.) taxallusi bilan mashh’ur bwlgan iloh’i ё t, h’adis, tafsir va adabi ё t fanlarini chuqur bilgan olimdir. Uning twla ismi Faxruddin Ali ibn Ali al-voiz al-Koshifiy al-Bayh’aqiydir. Asarlaridan malum bwlishicha, u Bayh’aq (Eron)ning wqimishli xonadonlaridan biriga mansub bwlib, otasi iloh’i ё t, tafsir va h’adis ilmiga oid asarlar ё zgan va Naqshbandiya tariqatining etakchilaridan xoja Ubaydulla Ah’ror (1404-1490 yy.), xoja Yah’ ё va boshqalarning diqqat etiborini qozongan kishidir. As- Safiyning wzi xoja Ubaydulla Ah’rorning muridlari jumlasidan bwlib, uning kotibi lavozimida ishlagan. Xoja Ah’ror vafot etgandan keyin, temuriy Sulton Husayn xizmatiga kirgan va uning voizi bwlib xizmat qilgan. 192 As-Safiy turli soh’alarga oid 10 ga yaqin asar ё zib qoldirgan. Turli latifa va badialarni wz ichiga olgan «Latoif az-zaroif» («Zarofatli kishilarning latifalari»), «Mah’mud va O ё z» dostoni, al-kim ё ga bag’ishlangan «Tuxfat ul- xoniy» («Xonning tuxfasi»), «Hirz al-omon min fatan az-zamon» («Zamonning ziyrakligi bilan joduni qaytaradigan tumor»), «Axloqi Muh’siniy», Naqshbandiya tariqatining talimoti va uning yirik namo ё ndalari h’a ё ti va faoliyatiga bag’ishlangan «Usuli Naqshbandiya» kabi asarlar shular jumlasidandir. Bundan tashqari, as-Safiy tarjimonlik bilan shug’ullangan. Masalan, u shayx Shih’obuddin Suh’ravardiyning (vaf.1234 y.) «Uyun al- h’aqoiq va ixoh’ al-taroiq» («Haqiqatlar bulog’i va tariqatlar izoh’i») kitobini arabchadan fors tiliga tarjima qilgan. Bu tarjima «Kitob kashf ul-asrori Qosimiy» («Qosimiy sirlarining kashf etilishi h’aqida kitob») nomi bilan malum. As-Safiy Sharqda mashh’ur bwlgan «Kalila va Dimna» asarini h’am qayta ishlagan va unga «Anvori Suh’ayliy» («Suh’ayl yulduzining nurlari») deb nom bergan. Wzbekistonning XV asr ikkinchi yarmidagi ijtimoiy-si ё siy tarixini wrganishda as-Safiyning ayniqsa «Rashah’ot» asari muh’im wrin tutadi. Asar Naqshbandiya tariqati mashoilarining qisqacha tarjimai h’oli h’amda tariqatning yirik namo ё ndalaridan xoja Ubaydulla Ah’rorning h’a ё ti va maqomotlarini wz ichiga oladi. As-Safiy wz asarini ё zishda xoja Muh’ammad Porsoning «Fasl ul-xitob», Shih’obuddin ibn Amir Hamza (vaf.1405 y.)ning «Maqoqoti Amir Kulol», Muh’ammad al-Buxoriyning (XII asr) «Maslak ul-orifin», Mavlono Muh’ammad qozining (vaf.1516 y.)ning «Silsilat ul-orifin va tazkirat as-siddiqin» asarlaridan foydalangan. Lekin asarning katta qismi, yani xoja Ubaydulla Ah’rorning h’a ё ti va faoliyati h’aqidagi qismi, muallifning shaxsiy kuzatuvlari va swrab-surishtirib twplagan malumotlari asosida ё zilgan. «Rashah’ot» qisqacha swz boshi-debocha, kirish-maqola va uch qismdan iborat. Swz boshida mazkur asarning ё zilish sabablari, muallifning ismi sharifi, asarning ё zilib tamomlangan vaqti, shuningdek, xoja Ubaydulla Ah’rorning Naqshbandiya tariqatiga munosabati h’aqida swz boradi. Kirish qismida Naqshbandiya tariqati mashoyixlarining, xoja Yusuf Hamadoniydan to mavlono Shamsuddin Ruh’iygacha qisqacha tarjimai h’oli ba ё n qilingan. Asarning I-III qismlarida xoja Ubaydulla Ah’ror va uning farzandlari, xoja Zikri ё , xoja Yah’ ё , shuningdek, zoja Ah’rorning yaqin muridlarining h’a ё ti va maqomotlari h’aqida h’ikoya qilinadi. «Rashah’ot»ning biz uchun qimmatli tomoni shundaki, unda, ayniqsa asarning uchinchi qismida, Wzbekistonning XV asrdagi ijtimoiy-iqtisodiy va si ё siy avoliga oid qimmatli malumotlar mavjud. Xoja Ubaydulla Ah’rorning er- suvlari va boshqa mulki, tamg’a solig’i, xorijiy mamlakatlar bilan bwlgan savdo- sotiq aloqalari va mamlakatda kuchayib ketgan wzaro kurash va bunda musulmon ruh’oniylari, xususan xoja Ah’rorning ishtiroki h’aqidagi malumot va xabarlar shular jumlasidandir. 193 «Rashah’ot» Hindistonda 1890, 1897 va 1906 yillari h’amda Toshkentda 1911 yili chop etilgan. Asar arab, 1852, 1889 yillari h’amda turk tiliga 1888 yili tarjima qilingan. XVI-XVIII asrlarda ё zilgan maqomotlar h’am bir talay. Ular h’am biografik asarlar sirasiga kiradi. Ularning kwplari XVI asrga oiddir. Mah’dumi Azam Kosoniyning nabirasi xoja Abulbaqoning qaoamiga mansub bwlgan «Jomi ul-maqomoti Mah’dumi Azam Kosoniy» («Mah’dumi Azam Kosoniy maqomotlari majmui»). Muh’ammad Rah’im tarafidan ё zilgan «Siroj us-salokin va latoif ul-orifin» («Twg’ri ywldan boruvchilar uchun chirog’ va donolarning lutf swzlari»). Dwstmuh’ammad al-Buxoriyning «Juybor ul-asror» («Kwp irmoqli manzilning siru asrorlari»). Husayn ibn Mir Husayn Saraxsiyning «Manoqibi sadiya» («Xoja)Sadning maqomotlari»), Muh’ammad Tolib ibn xoja Tojiddinning «Matlab ut-tolibin» («Toliblar matlabi») kitobi, Badriddin Kashmiriyning «Ravzat ur-rizvon va h’adiqat ul-g’ilmon» («Jannat bog’i va changalzor mah’ramlari»), XVII-XIX asrlarda ё zilgan asarlardan Muh’ammad Qosimning «Nasimot ul-quds» («Qudsiylikning mayin shabadasi»), Muh’ammad Avazning «Zi ё al-qulub» («Qalblar zi ё si»), xoja Hoshim Kishmiyning «Zubdat ul-maqomot» («Maqomotlar zubdasi»), Sayid Ali Zindaning «Samarot ul- mashoyix» («Mashoyixlar natijasi»), Muh’ammad Toh’ir ibn Muh’ammad Tayyib Xorazmiyning «Silsilati xojagoni Naqshbandiya» («Naqshbandiya xojalarining silsilasi») shular jumlasidandir. XVI-XVII asrlarda yaratilgan uch-twrt asarga aloh’ida twxtalamiz. Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|