211
tushlik paytida Kesh deb atalmish katta bir shah’ar oldiga kelib twxtadik.
Shah’ar h’ar bir tarafini soy va ariqlar kesib wtgan tekislik erda joylashgan ekan.
Shah’arning tevaragi obod qishloqlar va bog’lar bilan wralgan edi. Uning
tevarak atrofi h’am tekis bwlib, kwpgina obod qishloqlar, nah’rlar, wtloqlar bor.
Ё
zda bu er juda chiroyli. Sug’oriladigan erlarida bug’doy, uzum, paxta, qovun-
tarvuz etishtiriladi, katta mevali daraxtlar wsadi. Shah’ar
paxsa devor va chuqur
xandaq bilan wralgan, darvozalari qarshisida osma kwpriklar wrnatilgan.
Temurbekning asli Keshdan. Otasi h’am shu erda tug’ilgan. Katta imoratlar va
masjudlar kwp.
İ
moratlardan biri, Temurbek h’ali qurib bitirmagan juda katta
saroy, uning ichida katta bir maqbara joylashgan. Unga Temurbekning otasi dafn
etilgan. Yana bitta maqbara h’am bwlib, uni Temurbek wzi uchun qurdirgan.
Lekin u h’ali bitkazilmagan. Aytishlaricha, u bundan bir oy oldin Keshda
bwlganida uni kwrib
ё
qtirmagan, chunki eshiklari past qilib qurilgan ekan.
Temurbek uni qaytadan kwrishni buyurgan. Hozir qurilishda ustalar ishlab
turibdi. Bundan tashqari, mazkur maqbara ichida h’ozir uning Jah’ongir ismli
twng’ich wg’li
ё
tibdi. Masjid bilan maqbaraning
devor va shiplari oltin, lojuvard
va koshinlar bilan qoplangan, sah’ni katta va unga daraxtlar ekilib, h’ovuzlar
qurilgan. U erga Temurbekning amri bilan h’ar kuni, otasi va wg’lining ruh’ini
ywqlab yigirmata pishirilgan qwy gwshti yuborilib turiladi. Elchilarni ushbu
masjidga olib bordilar va ularning oldiga dasturxon
ё
zib, kwp gwsht va mevalar
tortib zi
ё
fat qiladilar. Zi
ё
fatdan keyin ularni katta bir qasrga olib borib
joylashtirdilar.
Ertasiga, juma kuni, elchilarni Temurbekning amr-farmoni bilan
qurila
ё
tgan katta bir saroygva olib bordilar. Aytishlaricha, unda yigirma yildan
beri ustalar va ishchilar tinim bilmay ishlab turibdilar.
Saroyga kirish ywli uzun,
darvozalar baland. Kirishda, darvozalarining wng va swl tarafida pishiq
g’ishtdan qurilgan va h’ar xil naqshin koshinlar va naksh bilan bezatilgan
peshtoq bor. Peshtoq ostidagi supalarda Temurbek saroyda bwlgan paytlarda
soqchilar wtirgan. Birinchi darvozaning ketidan ikkinchi darvoza keladi va
ulardan wtib saroyning sah’niga wtiladi. Ustiga oq marmar
ё
tqizilgan va atrofi
bezatilgan ayvonlar bilan wralgan katta h’ovliga kiriladi. Hovli wrtasida katta
h’ovuz bor. Hovlining sah’ni eniga uch yuz qadam keladi. Saroyning eng katta
xonasiga shu h’ovli orqali kiriladi. Unga katta ywlak va oltin suvi berilgan,
lojuvard
va koshin bilan qoplangan, katta sanat bilan ishlangan udkan va baland
eshik orqali kiriladi. Eshik tepasida, uning wrtasida, qu
ё
sh fonida turgan sher
tasviri tushirilgan. Bu Samarqand podshosining gerbidir...Shu eshik orqali
twrtburchak, oltin, lojuvard va boshqa rangdagi koshinlar bilan qolangan
qabulxonaga kiriladi...»
Klavixoning bu h’ikoyasida Amir Temur Shah’risabzda qurdirgan
mah’obatli va gwzal Oqsaroy kishini kwz oldida namo
ё
n bwladi. Lekin, Klavixo
bwlgan paytda, saroy qurilishi h’ali oxiriga etkazilmagan edi. Shuning uchun
uning asl moh’iyatini, ne maqsadda qurdirilganligini
birdan anglash qiyin
bwladi. Jumboqni taxminan 90 yil wtib ketgan Zah’iriddin Muh’ammad Bobur
echib bergan. Uning swzlariga qaraganda h’azrat soh’ibqiron Keshni boshda
poytaxt qilmoqchi bwlgani uchun oqsaroyni h’am podshoh’ning ah’lu oilasi
212
bilan, turar joyi h’amda davlat muassasalari joylashgan rasmiy qarorgoh’ sifatida
qurdirgan. «Boburnoma»da, masalan, mana bunday deyilgan; «Temurbekning
zobu budi Keshdin (bwlg’oni) uchun shah’ar va poytaxt qilurg’a kwp say va
eh’timollar qildi, oliy imoratlar Keshga bino qildi. Wzining devon wltirur uchun
bir ulug’ peshtoq va uning
ё
nida va swl
ё
nida tavochi beklar wlturub devon
swrar uchun, ikki kichik peshtoq qilibdur. Yana
savrun eli wltirur uchun bu
devonxonaning h’ar zilida kichik-kichik toqchalar qilibdur. Muncha oliy toq
olamda kam nishon berurlar. Derlarkim, Kisro toqidin bu biyiroqdur».
Klavixo Amir Temurning otasi va xotinlari h’aqida h’am wta qimmatli
malumotlar keltirgan. Masalan, amir Tarag’ay bah’odir h’aqida bunday deydi;
«Temurbekning otasi oliyjanob odam bqlgan, chig’atoy urug’idan. Maishati
wrtacha bwlgan. Uch-twrt yigit bwlib, Shah’risabzdan kwp h’am olis bwlmagan
qishloqlarning birida yashagan.»
Hazrat soh’ibqironning xotinlari qabul marosimlari va podshoh’ning
majlislarida erkaklar bilan bir qatorda ishtirok etganlar. Klavixo Amir
Temurning xorijiy mamlakatlardan kelgan elchilarni qabul qilish marosimlaridan
biri h’aqida h’ikoya qilar ekan, unda h’azrat soh’ibqironning
xotinlari Saroy
mulk xonim (Kano), kichik xotini Chwlpon Malik va katta kelini Xonzoda
begofimlar h’ozir bwlib, Amir Temurning
ё
nida wtirganlar.
Temur wz davrida qonun ustivorligini, u h’amma uchun barobar
ekanligini taminlagan davlat arbobi edi. U etti yillik (1399-1404 yy.) arbiy
yurishdan qaytib kelgach, bozor maydonida mansabini suiistemol qilgan bir
vazirni, molini ortiq narxda sotgan ber necha kosibni h’ammaning oldida tergab-
tkushirib jazoga buyurgani malum. Bu voqeani wz kwzi bilan kwrgan Klavixo
bu h’aqda quyidagilarni h’ikoya qiladi; «Podshoh’ birinchi bwlib, wzining
mashh’ur vazirlaridan birini jazoga tortdi. Temurbek
etti yillik yurishga keta
ё
tib
uni davlat tepasiga qwyib ketgan edi. Temurbek ywq paytida wsha vazir,
aytishlaricha, wz mansabini suiistemol qilgan...Temurbek bazi dwkondorlarni,
gwshtni qimmat bah’oda sotgan qassobni, molini ortiq bah’oda sotgan
maxsidwzlarni, etikdwzlarni h’am jazoga buyurgan».
Klavixoning «Kundaliklar»ida Samarqand osori atiqalari va bozorlari, u
erga kwp mamlakatlardan olib kelingan mollar h’aqida h’am wta qimmatli
malumotlar keltiradi.
Klavixoning asari bir necha bor ispan tilida nashr etilgan, bir necha evropa
tillariga, ikki marta rus tilida, oxirgi marta 1990 yili
İ
.S.Mirokova tarjimasida
chop etilgan. 1881 yilgi K.
İ
.Sreznevskiy tarjimasi asosida kitbni Ochil Tog’aev
wzbek tiliga tarjima qilgan.
Dostları ilə paylaş: