Microsoft Word Baba -edebiyyatda lirik nov doc
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
118 Qoşmanın qoşayarpaq forması sənətkardan ikiqat ustalıq, məharət tələb edir. Burada qafiyələri seçmək, ardıcıl- paralel həmqafiyə sözlər tapmaq, həmin sözləri ahəngdarlığı, axıcılığı ilə vermək qayətdən böyük sənətkarlıqdır. Belə qoşmalarda ritm, intonasiya, musiqililik əsasdır. Paralel qafiyələr tapmaq, misradaxili bölümlərdə həmqafiyə sözləri yerində, poetik məntiqlə vermək sənətkarın dildən, sözün məna qatlarından, bədii enerjisindən, semantik tutumundan istifadə etmək qabiliyyətini göstərir. Lakin sonralar qoşmanın qafiyələnmə sistemində müəyyən bir dəyişiklik baş vermişdir. Belə ki, sonralar ya- ranan qoşmaların əsasən birinci bəndinin ikinci və dördüncü misraları həmqafiyə olmuşdur. Digər bəndlərdə birinci, ikinci və üçüncü misralar həmqafiyə, dördüncü misra isə ilk bəndin son misrası ilə qafiyələnir. Qoşmanın ayaqlı qoşma, müstəzad qoşma, cığalı qoşma, cinas qafiyəli qoşma və yuxarıda dediyimiz kimi, qoşayarpaq kimi şəkilləri vardır. Aşıq Ələsgərin qoşmaları sənətkarlıq baxımından diqqəti xüsusilə cəlb edir. Aşıq şeirinin inkişafında və eləcə də qoşma janrının çeşidli formalarının yaranmasında Aşıq Ələsgərin müstəsna xidməti vardır. Səhər-səhər bağda gəzər nazənin, /a/ Dəstinlə qönçəni üz, qadan alım! /b/ Süsəndən, sünbüldən, lalə, nərgizdən, /v/ Siyah tellərinə düz, qadan alım /b/ Sallanıb, sallanıb, özünü öymə. /q/ Elə süzgün baxıb qəlbimə dəymə. /q/ Yaralı bağrıma, gözəl, daş döymə, /q/
119 Qoyma sinəm üstə köz, qadan alım. /v/ Göyərçinsən, eyvanıma qonasan, /d/ Ərz eliyəm, dərdi-dilim qanasan. /d/ Əyri telli, yaşılbaşsız sonasan, /d/ Gəl bizim göllərdə üz, qadan alım! /b/ Durub hüsnün kitabına baxıram, /e/ Yazıq canım ataşına yaxıram, /e/ Şövqə gəlib, şirin-şirin oxuram, /e/ Çatmır tərifinə söz, qadan alım! /b/
120 Aşıq Ələsgərin dərdini bilsən, /z/ Ağladıb, çeşminin yaşını silsin. /z/ Əgər qədəm qoyub, bir bizə gəlsin, /z/ Yerin var: göz üstə, gəz, qadan alım! /b/
Aşıq Ələsgərin qoşmalarında 5+6, 6+5, 4+4+3 kimi bölgülərdən istifadə edilmişdir. Səni gördüm, əl götürdüm dünyadan, 4+4+3 Ala gözlü, qələm qaşdı Güləndam! 4+4+3 Alma yanağına, bal dodağına 6+5 Baxan kimi ağlım çaşdı, Güləndam! 4+4+3 Tovuz kimi şux bəzənib durubsan, 4+4+3 Ala gözə siyah sürmə vurubsan. 4+4+3 Sağ ol səni, yaxşı dövran qurubsan, 4+4+3 Bu dünyanın sonu puşdu, Güləndam! 4+4+3 Heç demirsən, Ələsgərim hardadı? 4+4+3 Səbəb nədi gülün meyli xardadı? 4+4+3 Mənim gözüm qoynundakı nardadı, 4+4+3 Aşığa lütf etsən, xoşdu, Güləndam! 6+5
Aşıq Ələsgərin daxili qafiyələrdən ibarət qoşayarpaq qoşması sənətkarlıq baxımından diqqəti xüsusilə cəlb edir: Sallan qələm qaşdı, yanı yoldaşdı, Qalmışam ataşdı, mən başı daşdı, Huş başımdan çaşdı, dilim dolaşdı, Gözlərim sataşdı, buxağa düşdü. Ətlazdan qəbalı, belində şalı,
121 Gövhərdən bahalı üzündə xalı, Geydi yaşıl-alı, yaxdı mahalı, Əyri tellər ayna qabağa düşdü. Yeriyirdi sana yaşılbaş, sona, Yaraşır canana ağ nazik cuna, Tellərində şana, əlində həna. Yəmən, yaqut əhmər dodağa düşdü. Çox çəkmişəm cəfa, gəl bir insafa, And olsun müsafa, olmam bivəfa. Gəlmişəm təvafa, verəsən şəfa, Ələsgər xəstədi, ocağa düşdü.
Bütün bunlardan başqa qoşmanın dodaqdəyməz, dil- dönməz, qıfılbənd, bağlama, təcnis, cığalı təcnis, müstəzad qoşma, müstəzad təcnis kimi formaları vardır. Əlbəttə bu qoşmalar bir-birindən yalnız formal cəhətlərinə görə fərqlənirlər. Xalq şeirinin dərinliklərinə yaxından bələd olan Aşıq Ələsgər qoşmanın ən müxtəlif, çeşidli formalarını yaratmışdır. Dodaqdəyməz, adından da məlum olduğu kimi, burada sözlərin tələffüzü zamanı dodaqlar bir-birinə dəymir. Bunun üçün gərək elə sözlər tapasan ki, orada dodaq və qoşa dodaq samitləri olan p, b, m, f, v kimi dodaqlanan samitlər işlənilməsin. Sənətkar bu formal tələblərə əməl etməklə yanaşı, məna və məzmunun da saxlanmasına maksimum səy göstərməlidir.
Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|