Microsoft Word Baburname doc

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR  

 

 

28

xidmətinə girən Yunus xan on yeddi-on səkkiz il Şirazda və o tərəfdəki vila-

yətlərdə qaldı. 

Uluğ bəy Mirzə və oğullarının arasındakı qovğa zamanı İsən Buğa xan 

fürsət taparaq Fərqanə vilayətinə hücum etdi, Kənd-Badama qədər gəldi və 

Əndicanı alıb əhalisini tamamən əsir etdi. Amma qovğaların ardından [Ba-

burun babası] Sultan Əbu Səid Mirzə taxta keçdikdən sonra qoşun çəkərək 

Yenginin o tərəfində olan İsfərada və Moğolistanda (10 b) İsən Buğa xanı 

tar-mar etdi. Bundan sonra bu qarışıqlığı ortadan qaldırmaq üçün Sultan 

Əbu Səid Mirzə əvvəlcə Əbdüləziz Mirzə ilə evli olan [Yunus xanın] böyük 

bacısı Xanım ilə evlənməsi münasibətilə Yunus xanı  İraq və Xorasandan 

gətirtdi. Düyünlər edib dost oldular və Yunus xanı moğol ulusuna xan təyin 

edib göndərdi. 

Tam bu əsnada Sağarıçı tüməninin bəyləri İsən Buğa xandan şikayətlə 

Moğolistana gəlmişdilər. O zamanlar Sağarıçı  bəylərinin böyüyü Şir Hacı 

bəy idi. Yunus xan bunların arasına getdi və Şir Hacı Bəyin qızı İsən Dövlət 

bəyimlə evləndi. Moğol adətincə Yunus xan ilə İsən Dövlət bəyimi ağ keçə 

üzərində yuxarı qaldırıb xan elan etdilər. 

Yunus xanın İsən Dövlət bəyimdən üç qızı oldu; bunların ən böyüyü 

Mehrinigar xanımdır. Sultan Əbu Səid Mirzə onu ən böyük oğlu Sultan Əh-

məd Mirzəyə almışdı. Mirzədən heç uşağı olmadı. Sonra fətrət dövründə 

Şeybani xanın  əlinə düşmüşdü. Mən Kabilə  gəldiyim zaman Şah bəyimlə 

birlikdə o da Səmərqənddən Xorasana, oradan da Kabilə gəldi. Şeybani xan 

Qəndəharda [Baburun kiçık qardaşı] Nasir Mirzəni mühasirəyə alanda mən 

də Ləmğana getdim. Xan Mirzə [Sultan Veys Mirzə] də Şah bəyim və Meh-

rinigar xanımla birlikdə Bədəxşana getdi. Mübarək şah (11 a) Xan Mirzəni 

Qaleyi-Zəfərə çağıranda Əba Bəkr Kaşğarinin axınçılarına rast gəldilər. Şah 

bəyim, Mehrinigar və onlarla birlikdə olanların ailələri əsir düşərək o mər-

həmətsizin əsarətində fani dünyaya vida etdilər. 

[Yunus xan və  İsən Dövlət bəyimin] ikinci qızı  mənim anam Qutlu 

Nigar xanımdı. Qazaxlıq və fətrət zamanlarında əsasən mənimlə birlikdə idi. 

Kabili aldıqdan beş-altı ay sonra, 911-ci ildə [=1505] Allahın rəhmətinə qo-

vuşdu.  

Üçüncü qızları Xub Nigar xanımdı, onu Məhəmməd Hüseyn Gürgan 

Duğlata vermişdilər. Ondan bir qızı və bir oğlu olmuşdu. Qızını Übeyd xan 

almışdı, sonra mən Buxara və Səmərqəndi alanda o qız bir yerə gedə bilmə-

yib orada qalmışdı. Sultan Səid xanın əmisi Seyid Məhəmməd Mirzə Sultan 

Səid xan adından Səmərqəndə mənə elçi olaraq gəldiyi zaman onunla birlik-

də Kaşğara getdi və orada Sultan Səid xanla evləndi. Oğlu Heydər Mirzə idi. 

Atası özbəklər tərəfindən öldürüldükdən sonra gəlib üç-dörd il mənim xid-

mətimdə oldu. Sonra izin istəyərək Kaşğara xanın yanına getdi. 

Baz gərdəd be əsli xud həmə çiz, 

---

BABURNAMƏ 

 

29

Zəri-safiyu nüqreyi-ərziz.  

Hər şey, istər saf altın, istər gümüş,   

istər qalay olsun, axırda öz əslinə dönər. 

Deyilənə görə, indi tövbə etmiş və yaxşı yola girmişdir. Əlindən yazı 

yazmaq, rəsm çəkmək, ox, mizraq və yay atmaq kimi hər şey gəlir. Şeir yaz-

maq qabiliyyəti (11 b) də var. Mənə bir ərizəsi gəlmişdi, inşası da pis deyil.  

[Yunus] xanın qadınlarından biri də Şah bəyimdi. Başqa qadınları olsa 

da, uşaqlarının anaları bu ikisi idi. Şah bəyim Bədəxşan şahı Şah Sultan Mə-

həmmədin qızı idi. Dediklərinə görə, bu Bədəxşan şahlarının soyları İskən-

dər Filkusa [Makedoniyalı İskəndər] çatırmış. Bu şahın digər bir qızını -ki, 

Şah bəyimin böyük bacısıdır- Sultan Əbu Səid Mirzə almış  və ondan Əba 

Bəkr Mirzə doğulmuşdur. 

[Yunus] xanın  Şah bəyimdən iki oğlu və iki qızı olmuşdu: Sultan 

Mahmud xan, digər üçündən böyük və daha əvvəl haqqında danışılan [İsən 

Dövlət bəyimdən olan] üç qızdan kiçıkdir. Səmərqənd və o ətrafda ona bə-

zən Xanikə xan deyirlər. Digər oğlu olan və Alaca xan adıyla şöhrət qaza-

nan Sultan Əhməd xan isə Sultan Mahmud xandan kiçıkdir. Alaca adının 

verilməsinə səbəb budur: kalmık və moğol dilində qatilə alaçı deyirlər. Kal-

mıkları bir neçə dəfə məğlub edib bir çox adamlarını öldürdüyü üçün alaçı 

demişlər və çox işlənə-işlənə  alaca olmuşdur.  İrəlidə bu xanlardan sıra ilə 

təkrar bəhs ediləcək, başlarına gələnlər haqqında danışılacaq.  

[Yunus xanın Şah bəyimdən olan qızı] Sultan Nigar xanım digərlərin-

dən kiçık və bir qızından böyükdü. (12 a) Onu [Baburun əmisi] Sultan Mah-

mud Mirzəyə vermişlər və ondan Sultan Veys adlı bir oğlu olmuşdu və [bu 

Mirzədən] yeri gələndə  bəhs ediləcəkdir. Sultan Mahmud Mirzə öldükdən 

sonra [Sultan Nigar xanım] oğlunu da alıb heç kimə xəbər vermədən Daş-

kəndə, böyük qardaşının yanına getmişdi. Bir neçə il sonra onu Çingiz xanın 

böyük oğlu Çuçinin nəslindən və qazax sultanlarından olan Ədik Sultana 

verdilər. Şeybani xan xanları məğlub edib Daşkənd və Şahruxiyyəni alanda 

isə Sultan Nigar xanım xidmətində çalışan on iki moğoluyla birlikdə qaçıb 

Ədik Sultanın yanına getmişdi. Ədik Sultandan iki qızı oldu, birini Şeyban 

sultanlarından birinə, digərini isə Sultan Səid xanın oğlu Rəşid Sultana ver-

dilər. Ədik Sultandan sonra Sultan Nigar xanımı qazax ulusunun xanı Qasım 

xanın aldığını söyləyirlər. Qazax xanların və sultanlarının arasında heç kim 

o ulusu Qasım xan kimi hakimiyyəti altına ala bilməmişdir. Əsgərinin sayını 

üç yüz min olaraq təxmin edirdilər. Qasım xan öldükdən sonra Sultan Nigar 

xanım da Kaşğara, Sultan Səid xanın yanına gəldi. 

[Yunus xanın Şah bəyimdən olan digər qızı] Dövlət Sultan xanım ha-

mısından kiçıkdi. Daşkənd savaşında  Şeybani xanın oğlu Teymur Sultanın 

(12 b) əlinə düşmüş və ondan bir qızı olmuşdu. Səmərqənddən mənimlə bir-

likdə  çıxmışdı. Üç-dörd il Bədəxşan vilayətində qaldı. Sonra isə Kaşğara 

---