Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 52 geri qaytardılar, bir qədər əhali və «Qayşaq və onun ailəsi Arsaxın dağ yolları ilə qaçıb … xilas oldular. Özü isə bundan sonra bu yerlərdə keçmiş vəzifəsini daha qaytara bilmədi» (136, k.2, f.10). Bundan sonra xəzərlər gürcülərin torpaqlarına doğru yayıldılar və Tiflis şəhərini mühasirəyə aldılar. Bunu eşidən İrakli bütün ordularını səfərbərliyə alıb öz müttəfiqi ilə birləşdi. Tiflisi tutmaq üçün ciddi-cəhd göstərən müttəfiqlər qələbə qaza- na bilməyərək geri çəkildilər. Onlar Sasanilər üzərinə hücuma hazırlaşdılar (136, k.2, f.11; 15, s.46; 295, s.30; 296, s.143). M.Kalankatlının məlumatına görə, 625-ci ildə imperator İrakli əvvəlki imkanlarını bərpa etmək üçün yenidən müharibəyə hazırlaşmağa başladı. İmperiya ərazisindən yeni, güclü qoşun toplamaqla məşğul olan İrakli Sasani şahı Xosrova qalib gəlməyin asan olmayacağını bildiyindən, xəzərlərin yanına qasid göndərib Sasanilərlə müharibədə onlara kömək edərsə, böyük ənamlar verəcəyini vəd etdi. Xəzər hökmdarı Sasani şahını məğlub etməyi üstün tutduğundan təklifi şərtsiz qəbul etdi. Xəzərlər müttəfiqi olan Bizansla birgə hərəkətin əhəmiyyətini məqsədəuyğun hesab etdiyi üçün, Şad qısa bir müddətdə Dərbənd keçidini keçərək, Kür çayı sahilinə gəldi, sonra Bizansa tabe olan ərazilərlə Konstantinopola (İstanbula) getdi, İrakli ilə razılaşdıqdan sonra geriyə qayıdıb Araz çayının sahilində düşərgə saldı (136, k.2, f.11; 296). Mənbədə göstərilir ki, «626- cı ildə xəzərlərin xaqanı şahlıq rütbəsinə görə Şad adlanan qardaşı oğlunun başçılığı altında vəd etdiyi ordunu Albaniyaya göndərdi. O, Albaniyanın bütün vilayətlərini və Atropatenanın bir hissəsini yağmalayıb çoxlu xristian və bütpərəstləri qılıncdan keçirdi, geri qayıdarkən özləri ilə çoxlu əsir apardı» (136, k.2, f.11; 296, s.143). Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 53 Həmin dövrün tarixi proseslərindən və M.Kalankatlının geniş şərhlərindən məlum olur ki, Şad Albaniyanı qarət etməyə göndərilməmişdi. Mətnin özündən aydın olur ki, xəzərlər həmin vaxt, Bizansın təsiri altında olan ərazilərdə etdiyi hərəkətlərə görə, Sasani şahına qarşı müqavimətdə iştirak etmişdi. Müstəqil Albaniya və Atropatena ərazisindən keçərkən dəymiş zərərin şişirdilməsi və onun basqın, qarət kimi qələmə verilməsi də təbi- idir (317), çünki dəfələrlə erməni dilində üzü köçürülmüş əsərdə xəzərlərin hərəkətlərinə müsbət məna verilməzdi. Xosrov şahın xəzərlərə göndərdiyi məktub çox maraqlıdır: «Get, öz çarına və bizim qardaşımıza de ki, sizin sülaləniz mənim cədlərim və mənim tərəfimdən əsrlər boyu həmişə hörmətlə, sevimli qardaşın sülaləsi kimi qarşılanırdı və biz oğul- qızlarımız vasitəsilə bir-birimizlə qohum olmuşuq. İndi sənə heç yaraşmaz ki, sən mənim azmış bizans qulumun sözlərinə məhəl qoyasan» (136, k.2, f.11). Xosrov şahın Xəzər padşahına «qardaş» deyə müraciət edərək yazdığı məktubdan sonra «türkan (tarxan) öz ölkəsinə qayıtdı». İmperator İrakli isə Sasanilərə qarşı hücumu davam etdirdi (136, k.2, f.11; 15, s.46; 295, s.30; 296, s.143). Sasani tax-tacı uğrunda davam edən uzunmüddətli mübarizədən sonra Xosrov öldürüldü və hakimiyyətə II Qubad (628-ci ildə) gətirildi (136, k.2, f.12). M.Kalankatlı yazır ki, «bu hökmranlıq çox davam etmədi. Yeddi aydan sonra onun da həyatı sona yetdi, padşahlıq Sasan oğullarının əllərindən alınıb İsmayılın oğullarına verildi» (136, k.2, f.12). (Burada söhbət ərəb qoşunları tərəfindən Sasani ərazisinə edilmiş hücumlardan və Sasani torpaqlarının Xilafətin hakimiyyəti altına keçməsindən gedir). A.A.Bakıxanov «Ruzət us-səfa» əsərinə əsaslanaraq yazır ki, «Hörmüzün vaxtında xəzərlər Dərbənddən keçərək … Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 54 Azərbaycanı qarət etdilər. «Danvil»in sözünə görə, bu 626-cı ildə imperator İraklinin fitvası ilə baş vermişdi. «Quzidə»də və başqa kitablarda göstərilir ki, Hörmüzün (A.Bakıxanov yazır ki, onu Türkzadə adlandırırdılar – Q.H.) zülmündən təngə gələn xalq hiddətlənmiş və atasından ehtiyat edərək Azərbaycana kənarlaşdırılmış Xosrov Pərvizin adına pul zərb edilməyə başlanmışdı. O, Bəcrəvana gələrkən onu Bərdə hökümdarı Ma- hunbanu qarşılamış və qonaq dəvət etmişdi. Xosrov orada onun bacısı qızı Şirinə vurulmuş, nəhayət onunla evlənmişdi» (208, s.47). A.A.Bakıxanov qeyd edir ki, həmin vaxtlar İran (Sasasni – Q.H.) dövlətində artıq intizam, əsayiş pozulmuşdu. Xəzərlərin vaxtaşırı hücumları davam edirdi (208, s.47). Yeri gəlmişkən, Alban katolikosu V i r o (596-630) və onun Bərdə tarixi ilə əlaqədar fəaliyyəti üzərində ətraflı dayan- maq maraqlı olardı. M.Kalankatlı Vironun şəxsiyyəti və siyasi fəaliyyəti haqqında maraqlı məlumat verir (136, k.2, f.14). Viro Xosrov tərəfindən siyasi baxışına, müstəqilliyə olan meylinə və mübarizliyinə görə əsir alınmışdı. 25 il şah sarayında məhbus kimi saxlanmış, II Qubad hakimiyyətə gəldikdən sonra azad edilmişdir (136, k.2, f.14; 15, s.46; 295, s.72; 296, s.143). Vironun şah sarayına aparılmasını və orada saxlanılmasını müxtəlif şəkildə şərh edirlər. Əsir kimi aparılaraq şah zindanına salınmış Vironun sağ qalmasının səbəbini Bərdə hökmdarının qardaşı qızı Şirinin Xosrovdan xahiş etməsi ilə, digər səbəbini isə Vironun öz şəxsi keyfiyyətləri ilə əlaqədar izah edirlər (136, k.2, f.14; 15, s.48; 236, s.45). M.Kalankatlı bu barədə yazır: «Bütün canilər, dustaqlar və böyük sarayın zindanlarında olan bütün başqa adamlar, öz vətənlərinə və doğma yurdlarına qayıtmağa ümidlərini itirənlərin hamısı, yeni şah – II Qubad tərəfindən əfv Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|