Microsoft Word Calal Abdullayev ?s?rl?ri doc

 

315

-Qurbanın olum, barışıq et, −dedi, - qoy balalarımızı bizə qaytar-

sınlar (s.33). 

Şamil bu sözdən bərk qəzəbləndi: yaralı olan sağ qolu ilə ananı 

itələyib, dəli kimi ayağa sıçradı və nərə çəkirmiş kimi bağırdı: 

 – Eyyy! Kim var orada-?! Hamınız, hamınız eşidin! Anam 

məndən gavurlarla barışmağı rica etdi! Hamınız eşidin, bunun üçün o, 

səhər tezdən meydanda layiqli cəza almalıdır!» (c.33). 

Sonrası  məlumdur. Burada ananın mərdliyi, onun məhz  Şamilin 

anası kimi hərəkət etdiyi məharətlə qələmə alınmışdır. 

«Ana adamların arasından çıxaraq, vüqarla meydana doğru 

addımladı  və  gələ-gələ  çəlimsiz  əlləri ilə yaşıl atlasdan olan üstdən 

geydiyi qolsuz arxalığı çıxartdı. 

Lakin Şeyx Şamilin ürəyi dözmədi.  

Dayan! Ləyaqətli oğul anasının cəzasını özü çəkməlidir. 

Sol əli ilə yaralı qolunu tutaraq, fərraşların qarşısında əyildi və 

- Vurun!!! - deyərək, əmr etdi. 

- Vurun!!! Düz yüz zopa! Bərkdən vurun!» 

Göründüyü kimi, yazıçı  əsərində müqəddəs vətənpərvərlik 

problemini qaldırmış ki, bu da bizim üçün ölüm-dirim məsələsidir. 

Tarixi mövzularda yazılan  əsərlərə Zaman Qarayevin «Qarabağ 

düdəməsi», D.Nəsibin «Cavanşir» (dilogiyası) və s. misal göstərmək 

olar.Onu da qeyd edək ki, şairin nəsrə keçməyi bir çox hallarda yaxşı 

səmərə verir, onların  əsərlərində  şirinlik, emosionallıq, bəlkə  də bir 

növ poetiklik yaranmış olur. Bu baxımdan şairlərdən Qabilin, F.Qo-

canın, D.Nəsibin, Y.Həsənbəylinin eksperimentləri gözəl nəticələr 

vermişdir.Məsələn, F.Qocanın «Hələlik, qiyamətəcən»  əsəri bu mə-

nada diqqətəlayiqdir. Bu əsərin başlanğıcında belə bir qeyd vardır: 

Müstəqilliyimizin 10 illiyinə. Lakin şairliyinə istər-istəməz sadiq 

qalan müəllif povestin əsas məzmununu bu misralarla ifadə etmişdir: 

 

Xalqa gələn bəladan 

 Sən gizlənmə, ay yazıq.  

El dərdindən qaçana  

Allah ağır dərd yazıb. 

 

Bizim bu onillik ərzində yaranan nəsr əsərlərinin təhlilindən belə 

nəticəyə gəlmək olar ki, hər halda, onların müəyyən ideya-məzmun, 

problematika, bədii sənətkarlıq cəhətdən sənət və  ədəbiyyatın 

qanunlarının tələbləri baxımından az-çox məziyyətləri də vardır. Ona 

---

 

316

görə də, biz belə hesab edirik ki, həmin bədii nümunələri oxuculara, 

ədəbi ictimaiyyətə xoş  gələn, adamların həm ağlına, düşüncəsinə, 

şüuruna, həm də hiss və duyğularına təsir edən əsas və başlıca amillər 

onlardakı realizm, müəyyən həyat həqiqəti, müasirlik, xalqın istək və 

arzularının bədii  əksi, dil-ifadə sadəliyi, xalq təfəkkürünə daha çox 

yaxınlaşmaq meyli, xüsusilə, xəlqilik, yəni xalq ruhunun verilməsidir. 

Təbii ki, həmin qəbildən olan əsərlərdə bu məziyyətləri gördü-

yümüz zaman sevinirik və tamamilə belə bir qənaətə gəlirik ki, ümu-

mən  ədəbiyyatımızın bütün sahələri kimi adı  çəkilən illərdə  bədii 

nəsrimiz də müəyyən uğurlar qazanmış və ən başlıcası, son əsrlərdə 

yaranmış, formalaşmış  və inkişaf etmiş, habelə, dünya miqyasına 

çıxmış yığcam, lakonik hekayə, novella, povest və romanlar ənənəvi, 

kristallaşmış, sabitləşmiş, dönməz, dayanmaz bir ədəbi prosesin 

tərəqqi dinamizmindən kənarda qalmamışdır.Əksinə, böyük Y.V. 

Çəmənzəminli, C.Məmmədquluzadə,  Ə.B.Haqverdiyev, M.S.Ordu-

badi, M.Hüseyn, S.Rəhimov, M.İbrahimov, Mir Cəlal,  Əbülhəsən, 

nisbətən sonralar ədəbiyyata gələn və  bədii nəsrimizin gözəl nü-

munələrini yaradan digər  ədiblərimizin möhkəm təməllər üzərində 

salınmış və şahrah sənət yolları ilə daha da irəliləyərək, heç də onları 

yamsılamadan, təqlid etmədən müasirlərimizin sirli-soraqlı iç dün-

yasına daha dərindən nüfuz edərək, onların zəngin daxili aləmlərini 

bədii sözün sehri ilə bizim üçün kəşf etmişlər. Əlbəttə, bütün bunlar 

çox yaxşıdır və bizi sevindirməyə bilməz. 

Deyirlər ki, qədim yunan rəssamlarından biri elə mahir bir realist 

imiş ki, onun çəkdiyi tablolar həyatla eyniyyət təşkil edir, az qala 

onunla üst-üstə düşürmüş. Onun lövhələrindəki üzüm salxımını quşlar 

dimdikləməyə  gələrmiş. Böyük alman filosofu Hegel bu cür ifrat 

dərəcədə öz orijinalına bənzəyən belə lövhələri həqiqi sənət  əsəri 

deyil, sehrbazlıq və foks adlandırır. O, deyir ki, həyatı, gerçəkliyi, real 

varlığı  sənət  əsərində  əks etdirərkən, onun natural cizgilərindən 

uzaqlaşmaq,  əşyanın ancaq mənəvi xassələrini vermək, ümumi 

xarakterini zəbt etmək lazımdır. 

Göründüyü kimi, Hegelin mülahizələrində böyük bir həqiqət ifadə 

olunmuşdur. Bu həqiqəti, demək olar ki, dünyanın bütün böyük 

sənətkarları, bilavasitə, öz yaradıcılıq təcrübələrində hiss etmiş və yeri 

gəldikcə, bu barədə müəyyən mülahizələr yürütmüşlər. Çünki 

iş−həyata ideal dərəcədə  bənzəməkdə deyil, əsərdə  təbliğ edilən 

ideyadadır.  İş−ideyanı tam və bütöv şəkildə ifadə edən  əsas və 

---

 

317

səciyyəvi cizgiləri bir foks nöqtəsində  cəmləşdirməkdədir. Deməli 

surət və tablo, mənzərə, bədii lövhələr yaradıcılığında sənətkar onu 

təşkil edən komponentlərin hamısını maksimum şəkildə  nəzərə 

almalıdır. Məsələyə bu müstəvidən yanaşdıqda, milli müstəqillik 

dövrünün nəsr  əsərlərində yazıçılar bəzən daha çox faktlara aludə 

olmuşlara, baş vermişlərə diqqət yetirərək, beləliklə  də, sənətçiyə 

birtərəfli uyaraq, sənətin bədiiliyinə, ümumiləşdirməyə ikinci dərəcəli 

şey kimi baxmışlar. 

Xeyli bədii əsərləri çap olunmuş, lakin ədəbi tənqidin nə üçünsə 

diqqətindən kənarda qalmış istedadlı qadın yazıçılarımızın biri − 

Nigar (Nigar Qarayeva) haqqında−xüsusən, onun «Daş hasar» adlı 

son dərəcə aktual mövzuya, illərdən bəri xalqımızın yaralarını 

sızıldadan, ağrılı-acılı yerimiz, parçalanmış ürəyimiz olan Qarabağ 

probleminin bədii həllinə  həsr olunan həmin  əsər belə başlanır: 

«Ərgünəş tərəfdən qopan gurultu Nuhu taxtda görmüş minillik qoca 

çinarın budağına qonmuş qos-qocaman sağsağanı diksindirdi. Hündür 

daş hasarla əhatə olunmuş orta əsrlərdən qalma qəsrlərə  bənzəyən 

nəhəng evin, baş-başa vermiş  sıx ağacların  ətrafında dövrə vurdu. 

Dimdiyindən saldığı cevizin dalınca həsrətlə baxdı» (s.4). 

Romanın bu mənalı başlanğıcı oxucunu bir ahənruba kimi özünə 

çəkərək, iri həcmli bir romanın mətləb, problem və məzmunu ilə daha 

yaxından tanış olmaq üçün sanki onun hiss və duyğularını  səfərbər 

edir və əsərin axıra qədər mütaliəsini şərtləndirir.Əsər vərəqləndikcə, 

gözlərimiz önündən talan olunmuş  kəndlər, ellər, obalar, yurd-yu-

vasından perik düşmüş günahsız adamlar bir kino lenti kimi keçir. 

Onun görkəmli göz həkimi Paşa Qəlbinura həsr etdiyi «Gümüşü çayın 

sahilində» povesti də, «Ağlayan buludlar» əsəri də diqqətəlayiq 

nümunələrdir. Ona görə də biz ədəbi tənqidin belə «unudulmuş» qadın 

yazıçılarımızın yaradıcılığına layiqincə diqqət yetirmələrini arzu-

layırıq. Belələri yəqin ki, yenə də vardır. 

90-cı illərin qanlı yanvar hadisələrindən başlayaraq, bədii nəsrin ən 

aktual,  ən çevik janrı olan hekayə, novellalar, mənsur  şeirlər, bədii 

replikalar, miniatürlər xeyli güclənmiş  və bu günə  qədər səngimək 

bilmədən davam edir. Bunların hər birində çox haqlı olaraq 20 yanvar 

hadisələri, Qarabağ müharibəsi, ölkəmizin müasir və aktual prob-

lemləri qələmə alınır. 

Bu mənada, Elçinin «Sarı  gəlin», «Araba», «Qarabağ  şikəstəsi», 

E.Əlləzoğlunun «Divarın o biri üzündəki adam», cavan ədiblərdən 

---