Microsoft Word Calal Abdullayev ?s?rl?ri doc

 

309

cücərtilər və onların arasında öncül yer tutan bədii nəsrin müasir 

problemləri; bədii nəsrin görkəmli yaradıcılarının nəsillər üzrə 

təsnifatına dair mülahizələr; həmin illərdə  fəaliyyət göstərən yaşlı 

nəslin nümayəndələri−Q.İlkin, İ.Şıxlı, İ.Muğanna, S.Əhmədli, M.İb-

rahimov,  İ.Əfəndiyev, B.Bayramov, Ə.Əylisli,  Ə.Cəfərzadə, H.Ab-

baszadə  və b. əsas  əsərlərini 60-80-ci illərdə yaratmış  və daha da 

kamilləşmiş, hətta dövrün artıq yetkinləşmiş, professionallıq cəhətdən 

inkişaf etmiş, artıq  ədəbi ab-havanı müəyyənləşdirən orta nəslin 

nümayəndələri; Anar, Elçin, Y.Səmədoğlu, İ.Məlikzadə, A.Məmmə-

dov, S.Azəri, M.Süleymanlı, Ç.Hüseynov, nəhayət, son, üçüncü nə-

slin nümayəndələri: müasir ədəbi prosesə  təzə  gələnlər; onların 

yaradıcılığının  əsas və aparıcı xüsusiyyətləri: təzəliyi, novatorluğu, 

orijinallığı və s. A.Məsud, S.Səxavət, Ə.Əmirli, Nigar, Həmid Heris-

çi, Murad Köhnəqala, V.Sultanlı, Məmməd Oruc, Tamara Vəliyeva, 

Orxan Fikrətoğlu, Elçin Hüseynbəyli, Kamil Əfsəroğlu, Sərvinaz 

Həsənli, Sabir Rüstəmxanlı, Zaman Qarayev, Firuz Mustafa, Ə.Sə-

mədli, Azad Qaradərəli və s.  

Bədii nəsrin həmin illərdə yaranmış nümunələrinin, növlər, janrlar 

baxımından təsnifatı da xüsusi maraq doğurur. Belə ki, onlarca roman, 

povest, hekayə, novella, esselər, publisistik yazılar və bunların 

mövzu, məzmun və problematika spesifikliyinə dair tarixi roman, 

müasir mövzulu roman, bilavasitə müstəqillik problemlərinin bədii 

təsvirinə  həsr olunmuş roman, hekayə  və povestlər, didaktiki-nə-

sihətamiz, xatirətipli, sənədli, fantastik, detektiv və s. nümunələr. Onu 

da qeyd etmək lazımdır ki, ədəbi prosesə yeni gələn gənclərin 

yaradıcılığında hələlik eksperiment səciyyəsi daşıyan məqamlar, 

mətləblər, yazı  tərzi hökm sürməkdədir. Onların yazılarının çoxu 

mübahisələrə, polemikaya səbəb olur.Özlərini postmodernist adlan-

dıran bu gənclər postmodernizmi dünya miqyasında, dünya ədəbi 

prosesində  ən yeni, ən kamil ədəbi cərəyan hesab edirlər. Onların 

Şərq-Qərb kontekstinə dair öz münasibətləri, öz baxışları, «öz 

nəzəriyyələri» vardır. Postmodernistlər belə hesab edirlər ki, guya 

Şərqdə bədii yaradıcılığın əsasında yalnız etik-estetik, əxlaqi-mənəvi 

münasibətlər durur.Guya Şərqin bədii təfəkküründə analitiklik, fəl-

səfilik, dərinlik bir növ çatışmır. Qərbdə isə bunun əksinə olaraq, bədii 

təfəkkürün və ya yaradıcılığın əsasında daha çox elmi-nəzəri, analitik 

təfəkkür dayanır və həyata, varlığa da çox fəlsəfi münasibət aparıcı 

səciyyə daşıyır. Onlar üçün konkret tarixi şərait, konkret məkan və 

---

 

310

zaman anlayışları, konkret insan həyatının təsviri bir o qədər də vacib 

deyilmiş: guya bədii  ədəbiyyat insansız, xaraktersiz də keçinə 

bilər.Hələ çoxdan çağırılmış bayatılar kimi, şüur axını, emosiyalar 

seli, kortəbii və  təhtəl-şüur təsvirlər, adsız-ünvansız monoloqlar 

əsasdır.Həmin bu postmodernizm haqqında özünü onların lideri 

sayanlardan biri Elçin Hüseynbəyli deyir ki, «Postmodernizmdə bir 

nihilizm, yəni köhnəni dağıtmaq istəyi varsa da, bu, prinsipsiz, 

sistemsiz deyil, yəni hər hansı vulqar ifadənin hekayədə, yaxud ro-

manda işlədilməsi onun postmodern olmasına, nə  də erotikliyinə 

dəlalət edir».Deməli, köhnəni dağıtmaq müəyyən bir prinsiplə, 

müəyyən bir sistemlə olarsa, ona bəraət qazandırmaq mümkündür. 

Qəribə məntiqdir, deyilmi? Hələ bu, harasıdır? Ümumiyyətlə, onlar, 

keçmiş  mədəni irsin üzərindən çox asanlıqla xətt çəkərək daha 

uzaqlara gedirlər. 

Ona görə  də müstəqillik dövrünün bədii nəsrinə dair fikir və 

mülahizələrimizi söyləyərkən həmin məqamlara öz münasibətimizi 

bir daha bildirmək yerinə düşərdi. Belə ki, indi müasir ədəbi gəncliyin 

bəzi nümayəndələri klassikanı inkar edirlər. Onların fikrincə, guya 

M.Ə.Sabir və C.Məmmədquluzadə xalqı təhqir etmişlər. Onlar, hətta 

böyük Füzulini, aşıq poeziyasını şarlatan adlandırırlar. Özlərini həqiqi 

ədəbiyyat fədaisi hesab edən bu cızmaqaraçılar çağdaş ədəbi tənqidə, 

estetik fikrə qarşı hücuma keçərək 60-cı illərdə yaranan ədəbiyyatı və 

onu yaradanları yalançılıq və riyakarlıq təzahürü hesab edirlər. 

İndi Anar və onun rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Yazıçılar Birliyi 

nadancasına tənqid, hətta təhqir olunur. Bu «başabəla» gənclər, «tən-

qidçilər», «şairciklər», bu «yaratdım deyərək, heç də unutmayanlar» 

(S.Vurğun) ədəbi mühitin ətrafında hərlənərək heç III sort ədəbiyyatı 

belə yarada bilməyənlər, adını «yazar» qoyanlar Anarı, F.Qocanı, 

Ç.Abdullayevi, habelə B.Vahabzadəni, Qabili, Elçini, C.Novruzu, 

Ə.Əylislini və başqalarını  «ədəbi çarizmin nümayəndələri» adlan-

dıraraq, bununla da, ifrat nihilizmə, böhtançılığa, mənəvi erroziyaya 

uğrayırlar. Adını çəkdiyimiz yazıçıların hər biri söyülür, lağa qoyulur 

və insafsızcasına,  ədalətsiz olaraq məsxərəyə  və istehza obyektinə 

çevrilir. Məsələn, xalq şairi B.Vahabzadəni yaltaq, yaratdıqlarını isə 

«sandıq ədəbiyyatı» adlandırırlar. A.Məsudun əsərlərinin heç birində 

millətin olmadığını qeyd edirlər. 

Əlbəttə, həqiqi söz ustalarımız həmin bu cızmaqaraçılara istənilən 

zaman tutarlı və kəskin cavablar da verirlər. Lakin söz döyüşündə heç 

---

 

311

də  hər vaxt istənilən nəticə alınmır,  ədəbiyyatın taleyi bir yana 

atılaraq, neçənci dərəcəli və bayağı məsələlərə vaxt itirilir. 

Bu, ondan irəli gəlir ki, saysız-hesabsız qəzet və jurnallar, habelə 

kapital tipli, həcmcə böyük, qalın  şeir və  nəsr kitablarında işıq üzü 

görən miqdarsız ədəbiyyat adına surraqatlar nə peşəkar tənqid, nə də 

söz ustadlarımızın özləri tərəfindən çox nadir hallarda təhlildən 

keçirilir və ya heç nə deyilmir. Ona görə  də, necə deyərlər, «Dərə 

xəlvət, tülkü bəy» deyiminə güvənən həmin «kəndi gələnlər» atlarını 

səyirtmək üçün əlverişli meydan taparaq, hər şeyə, hətta- müqəddəsə, 

aliyə, ülviyə, ideala da eyni kalibrdən atəş açırlar. 

Elə də olur ki, yazılan cavablarda lazımi kəskinlik, dəmir məntiq, 

filoloji və elmi-nəzəri sübut-fakt istənilən səviyyədə  və miqdarda 

yetərli olmur. Ona görə  də bu «ədəbi dəllallar» öz səslərini daha 

ucadan bildirirlər.Lakin  şair Fikrət Sadığın gözəl poetik miniatürlə-

rindən birində belələri çox uğurla rüsvayçılıq dirəyinə bağlanılmışdır: 

 

Hətta lap qapıçı da,  

Nazir də şeir yazır,  

Mürəttib də, çapçı da  

Özəl kitablar çıxır 

 Gözəl kitablar çıxır. 

 

Sarı, sarı, sapsarı,  

Xəzəl kitablar çıxır.  

Bəlkə də dərd yarıdır,  

O yalançı şeirlər  

Şeirə oxşasaydılar  

Heç olmasa tük qədər. 

 

Şairin bu Sabiranə misralarını olduğu kimi nəsr yazan yazıçılara da 

şamil etmək olar. 

Əlbəttə, biz heç də qapıçının, nazirin, mürəttibin, çapçının, hətta 

rentorun şeir və ya roman, povest və ya hekayələr yazmasına etiraz 

etmirik, deyirlər, böyük Şekspir guya mehtərmiş! 

Lakin bütün bunlar bizi məyus etməməlidir.  Ədəbiyyat tarixi, 

demək olar ki, həmişə ədəbi şeirin gəlişini, lakin bəzən onlardan çox 

az adların bu məşəqqətli sahədə qalıb özünü saxladığının dəfələrlə 

şahidi olmuşdur. Bu da maraqlıdır ki, bu cür hallardan ədəbiyyatı 

qorumalı olanların bəziləri də saxta novatorluğa-postmodernizmə 

---