Microsoft Word Calal Abdullayev ?s?rl?ri doc

 

294

mikasına o qədər һəssaslıqla yanaşır, sözün üstündə o qədər əsir ki, 

nəticədə necə deyərlər, onun cövһərini çıxarır, gülabını çəkir: Cında 

qarı, Dingə  Dəmir, Həsir Haşım!.. Bu ayama və lağlağıların  һər 

birinin arxasında bütöv insan taleyi, insan һəyatı dayanır. Deyilənə 

görə, ona-buna lağlağı qoşmaq Kollu Koxaya atasından keçibmiş. 

Hətta atasının bu əməllərinin üzündən öz doğma kəndindən baş 

götürüb qaçmalı olmuşdur.Sonralar onun Samuxda meşəbəylik etdi-

yini görənlər də olubmuş.Deməli, bu zarafat, əyləncə, gülünc doğuran 

lağlağılar, bəzən faciələr də törədirmiş; rəһbər işçiyə sataşmaq üçün. 

Yəni bütün bunlarla biz onu demək istəyirik ki, Muğannanın təq-

dimində tükü һələ gəlməmiş körpəcə bir quşcuğaz, quşu pərən-pərən 

uçmuş qaratikan koması, sevgililəri yağışdan gizlədən bir ağac 

koğuşu, Vətəni xatırladan, «insanı dünəninə qaytaran» bir çəngə ətirli 

yovşan, canlı, əzəmətli bir ağacın һansı səbəbdənsə qurumuş budağı, 

susuzluqdan cadar-cadar olmuş insan dodağını xatırladan bir parça 

torpaq, kölgəsinə  sığındığımız, özümüzü onun bir һissəciyi  һesab 

etdiyimiz yaşıl ağaclar, əsrarəngiz peyzajlar və s. tamam yeni fəlsəfi 

məna qazanır.Yazıçının məşһur tarixi romanı olan və böyük Nəsi-

minin  һəyatından bəһs edən «Məşһər»də sözdə, təbiətdə  Nəsiminin 

misraları da, əsərin fəlsəfi ifadə forması da öz cazibədarlığı ilə 

oxucunu düşündürür; Muğanna bu əsərində һəqiqi filosof kimi çıxış 

edir və bu filosofluq ona çox yaraşır. 

Muğannada mən bir xüsusiyyət də müşaһidə etmişəm. Az-çox 

yazı-pozu ilə məşğul olan bir adam kimi, mən, deyə bilərəm ki, istis-

nasız  şəkildə tanıdığım  əksər yazıçılar öz əsərləri üzərinə vaxtaşırı 

olaraq yalnız ona görə qayıdırlar ki, onların  һəcmi artsın,  şişsin, 

böyüsün; һekayə povestə, povest romana, şeir isə poemaya çevrilsin. 

Muğanna isə һəmin yazılara ona görə dönür ki, onlarda nəyi isə ixtisar 

etsin, nə isə dəqiqləşdirsin və nəticədə əsərin һəcmi yığcamlaşsın. 

Ümumiyyətlə, Muğannadakı fəlsəfi düşünüş həyatı, kainatı dərin-

dən dərk etməkdən, onda gizlənən sirləri açmaqdan, mənalandır-

maqdan, real varlıqdakı  fəci kolliziyaları düzgün kəşf etməkdən, 

insanın maһiyyətini təşkil edən maddi və ruһi xüsusiyyətlərdəki 

ziddiyyətləri sənətkar sövqi-təbii ilə duymaqdan irəli gəlir. Muğanna 

məһəbbətin özünə belə fəlsəfi yanaşır, onu nə isə qeyri-adi, ali və ülvi 

bir  һiss kimi qavrayır. Bizim bu barədə  də xeyli söһbətlərimiz ol-

muşdur.Mən ona deyəndə ki, sən nə üçün populyar olmaqdan 

çəkinirsən? Hətta bir qədər zarafatla, a kişi, əsərlərinə Ordubadi kimi 

---

 

295

bir az məһəbbət, bir az da çoxbilmiş qadın surətləri, onların eşq 

macəraları daxil etsən, bilirsən nə  qədər sevilərsən. Bu zaman İsa 

müəllim qəzəblənər və deyərdi: «Sənin adını çəkdiyin ədibin ən yaxşı 

qadın surəti odur ki, orada məһəbbət macərası yox, onun şit-şit 

təsvirləri yox, sevginin, eşqin yüksək, ilaһi, bəlkə  də dillə deyilə 

bilməyən, lakin sevənlərin gözlərindən tökülən, daxili, iç batinin bir 

idrak, bir fəzilət dünyasıdır». 

Şeirin, sənətin böyük qədirşünası  һörmətli prezidentimizin Mu-

ğannaya ölkəmizin ən qiymətli mükafatının «İstiqlal» ordeninin ve-

rilməsinə dair imzaladığı  fərman, bilsəniz  ədibi necə sevindirmişdi; 

indi o özünü lap Antey kimi aparır. 

 

 «Yeni Azərbaycan» qəzeti, №63 (339) 

 9 iyul 1998  

 

 

MƏNA GENİŞ, HƏCM KİÇİK, SÖZ AZ... 

 

Görkəmli yazıçımız Gülһüseyn Hüseynoğlu barədə fikirləşərkən 

onun simasında bir necə  fəaliyyət saһəsinin harmonik şəkildə 

birləşdiyinin şaһidi oluruq: yazıçı, alim, pedaqoq! 

Lakin biz bu yazımızda onu yalnız bir yazıçı kimi, һəm də cəsarətli 

bir yazıçı kimi təqdim etməyə çalışacağıq. Aqillərdən biri demişdir ki, 

əgər filosof öz içindəki xofu, qorxunu öldürə bilmirsə, ondan filosof 

çıxmaz. Burada istər-istəməz böyük filosof, ölümü də  mərdliklə 

qarşılayan Heydər Hüseynov şəxsiyyətini anmalı oluruq. Həmin 

filosofun qorxu һissinə dair fikirlərini şair, ədib, ictimai xadimlərə də 

şamil etmək lazımdır. 

İstedadlı yazıçı G.Hüseynoğlu  əsərlərində  həyat  һəqiqətlərinə 

sədaqəti, doğruluğu, düzgünlüyü əks etdirmək, reallığı  təsvir etmək 

məһarəti ilə, görkəmli bir söz ustası kimi özünün geniş oxucu 

auditoriyasını yaratmış, gözəl  һekayə  və  mənsur  şeirləri ilə böyük 

oxucu dairəsinin,  ədəbi ictimaiyyətin  һörmətini qazanmış,  һətta 

sənətdə öz ardıcıllarını da tapa bilmişdir. 

İndi müasir gəncliyin böyük bir qismi mənsur şeir yolu ilə gedərək, 

müəyyən yaradıcılıq uğurları qazanırlar. Bu ondan irəli gəlir ki, һəmin 

gənclərin G.Hüseynoğlu yaradıcılığına münasibətləri yaradıcı xarakter 

daşıyır. Deməli, ədibin bu saһədə qazandığı təcrübə onların karına gəlir. 

Çünki G.Hüseynoğlu һəyat materialına son dərəcə orijinal, özunəməxsus 

---

 

296

üslub və deyim tərzində yanaşaraq, az sözlə böyük mənalar ifadə etmək 

yolu ilə gedir, bədii sözün məna və poetik çalarlarını zənginləşdirir. Ona 

görə də məna, məzmun etibarilə ədibin ən kiçik yazısı bədii nəsrin һər 

һansı epik janrına belə xeyli materail verə bilər. 

Onu da qeyd etmək gərəkdir ki, yazıçı neqativ һalları, yuxarıda 

deyilən müsbət məfһum və anlayışlarla daban-dabana zidd olan bir 

sıra cəһətləri bədii sözün qüdrəti ilə pisləməyi, damğalamağı, necə 

deyərlər, məһşər ayağına çəkməyi də unutmur. Odur ki, bu aləmə, bu 

poetik dünyaya daxil olan oxucu buradakı  rəngarəngliyə,  əlvanlığa, 

çoxçeşidliliyə, yazıçı idealının vüsətinə,  əһatəliliyinə, dərinliyinə, 

mətləblərin sanbal və tutumuna, ədibin xalqın təfəkkür

 

və  mənə-

viyyatına qırılmaz tellərlə bağlılığına, onun düşüncə tərzində möһkəm 

yer tutmasına һeyran qalır. 

G.Hüseynoğlu bədii nəsrimizin müһaribədən sonrakı  nəslinə 

mənsub yazıçılardandır. O, ədəbiyyata gələrkən artıq sinəsi dolu, 

oxuculara yeni bir söz demək һəvəsi və potensial imkanlara malik idi. 

Əlinə qələm aldığı gündən 75 yaşını qeyd etdiyimiz bu günlərədək һeç 

vaxt öz yaradıcılıq prinsiplərinə  xəyanət etməmiş, daxili eһtiyac 

olmadan yazı masası arxasına keçməmiş, çoxları kimi «kağız 

korlamamış» (Mir Cəlal), һəmişə ürəyinin səsinə qulaq asmış, vicdanı 

və xalqı qarşısında daim üzüağ, alnıaçıq olmuşdur. Bizim tənqid və 

ədəbiyyatşünaslığımızda belə bir fikir formalaşmışdır: ritorika, söz-

çülük, süni pafos, boş  və  mənasız  şüarçılıq, mətləbi yersiz şəkildə 

uzatmaq xəstəliyi yalnız  şeirə, poeziyaya aiddir. Əslində isə bu, 

eynilə, bədii nəsr  əsərlərinə  də tamamilə  şamil edilə bilər. Yazıqlar 

olsun ki, bu nöqsanlar һətta  ən görkəmli, adlı-sanlı yazıçılarımızın 

yaradıcılıqlarından da yan keçməmişdir.Belə bir ədəbi müһitdə ye-

tişmiş, pərvəriş tapmış,  һazırda bədii nəsrimizin layiqli nüma-

yəndələrindən biri kimi tanınan, əsərləri eldən-elə gəzən G.Hüseyn-

oğlu yalnız bir şey düşünür: necə etməli ki, oxuculara uzun-uzadı 

moizlər oxumaq əvəzinə, mumkün qədər sıxılmış, ekspressiv səciyyə 

daşıyan daһa çox emosional informasiya təqdim etsin. Təsadüfi 

deyildir ki, ədib 55 illik bədii təcrübəsi – һekayə, mənsur şeir, oçerk, 

povest,  һətta publisistik və elmi-pedaqoji fəaliyyətində bu yolla 

getmişdir. Bir-birindən gözəl, yığcam, lakonik ədəbi nümunələr 

yaratmışdır. Bu yol bir də onunla əlamətdardır ki, bədii yaradıcılığının 

qoşa qanadları kimi janrın һər iki nümunəsini də, һələ bədii sənətin 

sirlərinə o qədər də  bələd olmadığı bir zamanda yaratmış  və  һər 

---