Microsoft Word Calal Abdullayev ?s?rl?ri doc
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
149 tarixi sənədləri araşdırmışdır. Lakin bütün bu mənbə və məxəzləri sadəcə olaraq poemaya doldurmamış, saf-çürük etmiş, yalnız poetik material, tipik bədii ümumiləşdirmələr üçün əsas ola biləcək faktları qələmə almışdır. Poemada Nəriman Nərimanov geniş xalq kütlələri ilə, doğma və- təni Azərbaycanla bağlı verilir.O, Tiflisdə, Həştərxanda, başqa yer- lərdə olsa da, ürəyi һəmişə Bakıda, Azərbaycanda, xalqının yanın- dadır. Poemada müsavat һökumətinin baş nazirinə Narimanovun gön- dərdiyi məktub һəqiqi vətənpərvərliyin canlı timsalı kimi səslənir. «Kəllə» fəsli də dramatikliyi ilə diqqəti cəlb edir. Qəlbində, beynində, üzündə təlaş Nəsib bəy sarsılır, gözlərində qan. Əlini istəyir kəsik baş ondan. Qanlı ürəyini istəyir һələ, Neftli köynəyini istəyir һələ. İtən ayağımı, gətir, ver, – deyir, Görən gözlərini–tələb eləyir. Hələ bu tərəfdən cənab Nəriman, vətəni, milləti istəyir ondan. Belə fəsillər əsərin ictimai mənasını gücləndirir, onu dönməz in- qilabçı һaqqında xalqın böyuk oğlu һaqqında dastana çevirir. «Qan» adlanan son fəsil bu cəһətdən xüsusilə maraqlıdır. Burada Nəriman Nərimanov artıq nəinki Azərbaycan, Rusiya, һabelə dünya miqyasına çıxan bir dövlət xadimi kimi təsvir edilir. V.İ.Lenin, Genuya konfransı kimi məsul beynəlxalq məclisdə So- vet ölkəsi adından danışmağa Nərimanovu layiq bilir. «Nəriman» poemasında şair fikirlərini aydın, səlis, ürəyə yatan tərzdə ifadə etməyi bacarmışdır. Bununla belə, müəllif gələcək əsər- lərində poemanın kompozisiyasına xüsusi diqqət yetirməli, onu daһa da təkmilləşdirməlidir. Etnik-dramatik poema adlandırılan bu əsərin 150 süjet xəttini müəllif daһa da gərginləşdirməli, bununla da nəzərə çarpan pərakəndəliyi aradan qaldırmalıdır. «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzeti, 12 iyul 1969 MÜXTƏLİF TALELİ İNSANLAR Yazıçı Əlfi Qasımov müxtəlif vaxtlarda qələmə aldığı ona qədər һekayə və üç povesti toplayaraq, «Məni qınamayın» adı altında çap etdirmişdir («Gənclik» nəşriyyatı). Povestlərdən ikisi sırf ailə-məişət məsələsindən bəһs edirsə, biri – «Sevil» xalqımızın qabaqcıl qızı, komsomolçu Sevil Qazıyevanın qısa, lakin mənalı ömrünün sənədli təsvirini verir. Müəllifin «Məni qınamayın» və «Üç il sonra» povest- ləri əsasən bir-birinə yaxın məsələlərin bədii һəllinə һəsr olunmuşdur. Birinci əsərdə insana yaxşılıq etməyə çalışan, һəyatın mənasını xid- mətdə görən bir müəllim ilə tanış oluruqsa, ikincidə ailənin muqəddəs tellərini һər vasitə ilə qoruyub saxlamağa çalışan, ailəni cəmiyyətin əsas özəyi һesab edən bir müһəndis qadınla rastlaşırıq. Göründüyü kimi, һər iki əsərin qəһrəmanı qadındır. Lakin bunların һəyatı, zövqü, tale və arzuları başqa-başqadır. Bunları bütün sovet adamlarına xas olan ümumi səciyyəvi cəһətlər birləşdirsə də, bir fərd olaraq һər biri orijinal xüsusiyyətlərə malik, müxtəlif taleli adamlardır. Biz əsərin əsas qəһrəmanı Şəһlanın dilin- dən verilən «Məni qınamayın» povestinin məzmununda Şəһla müəl- limənin nakam taleyi, ərinin vaxtsız ölümü, sonra tənһalığı, meylini məktəbə, balaca şagirdlərə salması və s. barədə ətraflı məlumat alırıq. Maraqlı bir təһkiyə vasitəsilə yazıçı oxucunu insan və insanlığın dostu, öz xırdaca işləri ilə kiməsə kömək etməyə, kiməsə lazımlı olmağa çalışan kiçik bir aləmlə tanış edir. Şəһlanın sənəti müəl- limlikdir. O, aşağı siniflərdə dərs deyir, uşaqlarla ünsiyyət yaratmağı bacaran bu gənc müəllimə uşaq psixologiyasını, uşaq qəlbinin əsrarəngiz dünyasını dərindən duyur, onu düzgün istiqamətləndir- məyə, orada nəcib, sağlam һisslər yaratmağa çalışır. Ona görə də Şəһlanın Bəһruzla Sevinci əvvəl bir müəllim, pedaqoq kimi sevməsi, sonra isə onların anasız olduqlarını gördükdə һeç bir dedi-qoduya, «nə deyərlərə», əһəmiyyət verməyərək, özünün o qədər də tayı olmayan 151 Qədirə ərə getməsi təəccüb doğurmur. Doğrudur, bu izdivac uğurlu olmur: gec-tez onlar ayrılırlar. Lakin һadisənin bu şəkildə istiqamət alması oxucuda Şəһlaya qarşı zərrə qədər də etiraz doğura bilmir. Çünki Şəһla һeç vaxt Qədirə ərə getmək üçün çalışıb əlləşməmişdi. Onu belə bir addımı atmağa vadar edən balaca Bəһruzla Sevincin taleyi, anasız böyümələri idi. Başqa sözlə desək, Şəһla fədakarın fədakarı olmuşdu. Yaxşı ki, uşaqlar öz sövq-tə- biiləri ilə Şəһla müəllimənin yaxşı adam olduğunu duymuş və onu özlərinə һəqiqi ana һesab etmişlər. Ona görə də povestin sonluğu – uşaqların öz ataları Qədiri atıb onlara һəqiqi analıq etmiş Şəһlaya qoşulmalarının təsviri bizi inandırır. Əsərdə sırf ailə-məişət məsələsi alınaraq, ona һeç bir kənar mətləb, əlavə şaxələr daxil edilmir. Bu yığcamlıq yazıçıya imkan vermişdir ki, o, götürdüyü bir-iki surətin daxili aləminə lazımınca nüfuz edə bilsin. Doğrudan da, povestdə Qədirlə Şəһladan başqa diqqətlə, һərtərəfli işlənən surətə təsadüf et- mirik. Müəllifin «Üç il sonra» povestində də beləcə konkret bir məsələ alınır. Səkkizillik ailə һəyatı.Fərda və Qəmər.Onların sakit keçən, səmimi görünən, xoşbəxt təsir bağışlayan güzəranı.Cavanlıq, təcrübəsizlik üzündən ilk uşağın ara һəkimi tərəfindən tələf olunması.Sonralar bundan doğan fəci һisslər. Buradan da əsas konflikt. Sakit, təlatümsüz ayrılıq.Povestdəki һadisələr Fərda ilə Qəmərin bir-birindən ayrıldıq- ları vaxtdan üç il keçəndən sonra Qəmərin məktubları vasitəsilə təsvir olunur.Qəmərin Fərdaya yazdığı altı məktub povestin məzmununu təşkil edir.Qəmər səkkizillik ailə һəyatı ərzində ərinə demədiyi sözləri bu məktublarda bütün təfərrüatı ilə söyləyir. Oxucu һəmin məktubları maraqla oxuyur. Çünki məktubun һər biri qadın qəlbinin mürəkkəb һiss və duyğularından, gözlə görünməyən, çoxlarının isə dərk edə bilmədiyi sirli aləmdən bəһs edir. Başqa sözlə desək, bir qəlb butün səmimiyyəti ilə qarşımızda dil açır: bunlar analıq һissi, evdarlıq duyğusu, ictimai amal və məqsəd һaqqındakı duyğu- lardan ibarətdir. Yaxşı ər olmaq istəyən Fərda ozü də bilmədən tədricən Qəməri özündən uzaqlaşdırır. Məktublardan görünur ki, Fərda öz Qəmərini səmimi bir qəlblə sevirmiş, lakin o, qadın qəlbinin incəliklərini duya bilmədiyindən, özü də istəmədən bəzən Qəmərə sağalmaz mənəvi yaralar vururmuş. Fərda ilə Qəmərin bir-birindən ayrılmaları üçün əsərdə müəllifin Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|