Microsoft Word Elmi Mecmue 21
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İbrahim Zahid Gilani Nur (Əxi) Məhəmməd Xəlvəti Səfiyyəddin Ərdəbili (Səfəviyyə)
- Sədrəddin Ərdəbili
Akad. Vasim Məmmədəliyev, Aqil Şirinov 8 (ö.575/1179 və yaxud 617/1220) isə “ نمجنا رد تولخ (xəlvət dər əncomən)-cəmiyyət içində xəlvət” anlayışını irəli sürərək insanlarla əlaqəni kəsmədən Haqq ilə birlikdə olmağı önə çəkmişdir. Xəlvətin əksi cəlvətdir. Cəlvət salikin əldə etdiyi ilahi xüsusiyyətlərlə birlikdə xəlvətdən çıxıb camaatla qaynayıb qarışmasıdır. Bəzən xəlvət yerinə üzlət, cəlvət yerinə isə xiltə terminlərindən istifadə olunur. Lakin sufilərin bir qismi xəlvətlə üzlətin bir-birindən fərqli olduğunu düşünmüşlər. Onlara görə xəlvət insanın başqa insanlardan (əğyar), üzlət isə öz nəfsindən uzaqlaşmasıdır. 4
üzlətə əhəmiyyət verənlərlə xiltanı seçənlərin dəlillərini müqayisə edərək geniş şəkildə təhlil etmişdir. 5
Əkmələddin əl-Xəlvətinin (ö. 800/1397-98) nisbəsindən götürülmüşdür. Onun həyatı haqqında məlumat verən mənbələrə görə, Ömər ibn Əkmələddin xəlvət həyatını çox sevər, tənha bir yerə çəkilərək Allahı zikr etməkdən xoşlanarmış. Hətta rəvayətə görə, yaşadığı yerin yaxınlığında içi oyuq olan bir ağacının içində tez-tez xəlvətə çəkilərmiş. 6
Xəlvətiyyənin bir təriqət kimi yaranma tarixini İbrahim Zahid Gilaniyə (ö. 700/1301) qədər aparıb çıxarmaq mümkündür. zahidiyyə təriqətinin qurucusu olan bu böyük sufi yaşadığı dövrdə Azərbaycanın, xüsusilə də Şirvan və Ərdəbil bölgələrinin dini həyatında olduqca böyük təsirə malik olmuş, hətta Şirvanşah Axsitan belə onun təriqətinə üzv olmuşdur. Zahid Gilani irşad fəaliyyətləri üçün bir çox mürid yetişdirmişdir. Lakin bu müridlərin içərisində iki şəxs xüsusi əhəmiyyətə malik olmuşdur. Bunlardan biri səfəviyyə təriqətinin qurucusu olan Şeyx Səfiyyəddin Ərdəbili
7 , digəri isə xəlvətiyyənin qurucusu olan Ömər Xəlvətinin əmisi Əxi Məhəmməd Xəlvəti (ö. 780/1378-79) olmuşdur. Ömər Xəlvəti də öz əmisi Əxi Məhəmməddən təsəvvüf yolunu öyrənmişdir. Demək ki, həm səfəvilk, həm də xəlvətilk zahidiyyədən törəyən iki qardaş təriqət olmuşdur. Zahidiyyə isə yenə başqa bir məşhur Azərbaycanlı sufi olan Əbun-Nəcib Sührəvərdiyə (1097–1168) nisbət
4 ٨٢ .ص ،نانبل ةبتكم ،ةيفوصلا تاحلطصملا مجعم ،مازخ يبأ داؤف رونأ روتكدلا 5 ٣٤٥ -٤٣٦ .ص ، ،ةيملعلا بتكلا راد ، فوصتلا لھأ بھذم ىلع فرعتلا ،قاحسإ نب دمحم ركب وبأ ،يذابلاكلا م١٩٩٣ – ه ١٤١٣ ،توريب 6 Bax. Sadık Vicdani, Tomar-ı Turuk-ı Aliyyeden: Halvetiyye Silsilenamesi, İstanbul 1338- 1341, səh. 19 7 Michel M. Mazzaoui, The origins of the safawids: shiism, sufizm and the gulat, Wiesbaden : Franz Steiner Verlag, 1972, s. 53. Xəlvətiyyə təriqəti 9 edilən sührəvərdiyyə təriqətindən törəmişdir. Belə ki, İbrahim Zahid Gilani Əbun- Nəcibin tələbəsi olan Sədi Şirazinin müridi olmuşdur. 8
Hər ikisinin silsiləsi Şeyx Zahid Gilanidə birləşən və bu baxımdan iki qardaş təriqət olan səfəviyyənin Şeyx Zahiddən Şah İsmayıla, xəlvətiyyənin isə təriqətin ikinci piri olan Şeyid Yəhya Şirvaniyə qədər olan silsiləsi belədir:
Nur (Əxi) Məhəmməd Xəlvəti Səfiyyəddin Ərdəbili (Səfəviyyə)
Sədrəddin Ərdəbili
Xacə Əli
Şeyx Şah İbrahim
Şeyx Çüneyd
Seyid Yəhya Şirvani Şeyx Heydər
Göründüyü kimi istər xəlvətiyyə, istərsə də səfəviyyə sırf Azərbaycanda qurlumuş və şeyxlərinin də demək olar ki, Azərbaycanlıdır. Qeyd olunduğu kimi xəlvətiyyənin qurucusu (birinci piri) Ömər Xəlvəti hesab olunur. Mənbələrdə onun tam adı Siracuddin Ömər ibn Əkmələddin Gilani Lahici Xəlvəti kimi keçir. 9 Bəzi müəlliflər əslinin Şirvandan olduğunu qəbul etməklə birlikdə onun İranın Lahican bölgəsindən olduğunu irəli sürüblər. Lakin xəlvətiliyi tədqiq edən Mehmet Rıhtım onun Şamaxının Avaxıl kəndindən olma ehtimalının böyük olduğunu qeyd edir. 10
8 Bax. Mustafa Bahadıroğlu, “İbrahim Zahid-i Geylani”, DİA, səh. 359 9 Mustafa Tatcı, “Elmalı’nın İrfan Ocakları: Bektâşîlik ve Halvetîlik Üzerine Bir Değerlendirme”, Elmalı İrfan ve Sevgi Şehri, 2009, s. 65 10 Mehmet Rıhtım, Seyid Yəhya Bakuvi, Bakı, 2013, s. 110. Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|