Microsoft Word epos nesr problemler
Yüklə 1,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər
- Muxtar Kazımoğlu __________________________________
_______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 147 düzgün deyil. Görünür, V.Kovskinin «elmi-texniki nailiyyətlərdən asılı olmadan yaşayan» ədəbi sərvətlər barədə mülahizələri də ETT-in həyat və ədəbiyyata təsirini mütləqləşdirməyə etirazdan doğulub. Tənqidçi A.Əfəndiyev ETT və ədəbiyyat məsələsi ilə bağlı birtərəfli münasibətlərin bir kökünü ETT-ə birtərəfli yanaşmaqda, onun mahiyyətini düzgün anlamamaqda görür: «Belə düşünmək sadəlövhlükdür ki, elmi rasionalizmi tamamilə rasional insan meydana gətirir, kibernetik maşın cəmiyyətdə kibernetik düşüncə tərzi yarandığını təsdiq edir, həyatın iti inkişaf tempi insan hiss-həyəcanlarının iti axınını ortaya çıxarır» (2, 260- 261). Deməli, məsələyə üzdən yanaşanda ETT-in çoxlu «problemlərini» sadalamaq olar: elmin inkişafı və insanda ağlın hissi üstələməsi; elmi-texniki inkişaf və insanda kibernetik düşüncə tərzi; kibernetik maşın və lirika; həyatın sürətlə dəyişməsi və insan duyğularının mütəhərrikliyi və s. Görünür, A.Boçarov «bir nəfər də olsun görkəmli yazıçı ETT problemlərinə üz tutmadı» – sözlərini söyləyərkən ETT-in məhz bu cür «problemlərini» nəzərdə tutur. Heç şübhəsiz, A.Boçarova, eləcə də ETT və ədəbiyyat məsələlərini təmkinlə, yüksək estetik ölçülərlə araşdıran digər ədəbiyyatşünas və yazıçılara bəllidir ki, müasir görkəmli yazıçılardan biri yox, çoxunun müraciət etdiyi problemlərin bədii ifadəsində ETT dövrünün koloriti var – necə ki, F.Dostoyevski, L.Tolstoy, C.Məmmədquluzadə yaradıcılığında bu sənətkarların yaşayıb yaratdığı zamanın ab-havası duyulmaqdadır. Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 148 C.Məmmədquluzadənin «Poçt qutusu» hekayəsində Novruzəlinin post qutusu qarşısında çaşıb qalması, elmi-texniki inkişafın ən adi normasından belə xəbərsiz olması XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində yaşamış Azərbaycan kəndlisinin həyatını doğru- düzgün əks etdirən bir süjetdir. Belə bir süjet, deyək ki, Elçinin «Poçt şöbəsində xəyal» dramatik povestinin qəhrəmanı Ədilənin həyatını doğru-düzgün əks etdirə bilməzdi. Ədilə XX əsrin ikinci yarısında yaşayır. Novruzəli poçt qutusundan istifadə etməyin ən adi qaydalarını bilmədiyi halda, Ədilə poçt şöbəsində işləyir. Amma bu qəhrəmanlar arasında dövrdən gəlmə başlıca fərq təkcə Ədilənin poçt şöbəsində işləməsində deyil. Başlıca fərq ondadır ki, Novruzəli taleyinin qəm-qüssəsi poçt qutusuna – ETT təzahürünə avam münasibətdən doğursa, Ədilənin ömür-günündəki ağrı-acı ETT-in əmələ gətirdiyi sosial şəraitə aşina münasibətdən doğur. Poçtun, o sıradan yeni üsullu məktəbin, dəmiryolunun və s. həyat və məişətə daxil olduğu dövrlərdə Novruzəli geriliyini təsvir etmək nə qədər müasir səslənirdisə, kino, teatr, televiziya və s. kimi ümumi kommunikasiya vasitələrinin geniş yayıldığı və adamların bir-birindən uzaq düşdüyü bir dövrdə Ədilə tənhalığını təsvir etmək də bir o qədər müasir səslənir. Bəs Novruzəli ilə Ədilənin xarakterində, psixologiyasında oxşar cəhətlər necə, varmı? Sualı təsadüfi vermədik. Məsələ burasındadır ki, ETT və ədəbiyyat ilə bağlı müzakirə və mübahisələrin _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 149 mərkəzində duran problemlərdən biri məhz zaman keçdikcə insan xislətinin dəyişib-dəyişməməsi, keçmişlə müqayisədə ETT-in insan psixologiyasına nə dərəcədə təsir etməsi məsələsi olub. Bu məsələ ətrafında fikir bölüşdürənlərin bir çoxu ETT-in insana təsirini, daha doğrusu, insanın ETT dövrünün ab- havasına uyğunlaşmasını təsdiq etməklə yanaşı, insan xislətinin mahiyyətcə dəyişməsi, sevgi və nifrət, dostluq və düşmənçilik, xeyirxahlıq və amansızlıq və s. kimi keyfiyyətlərin uzaq zamanlarda oxşar şəkildə özünü göstərməsi məsələsi üzərində dayanmalı olurlar. Gürcü yazıçısı Q.Pancikidzenin fikrincə, insan əvvəl necə var idisə, indi də mahiyyətcə elədir. Ancaq hər dövrün davranış qanunları var və insan psixikası bu qanunlara uyğunlaşır – sərnişin təyyarənin hərəkətinə uyğunlaşan kimi (4, 245). Daha çox yazıçıların irəli sürdüyü və müdafiə etdiyi belə qənaətlərə bu günün özündə də tez-tez rast gəlmək mümkündür. «Literaturnaya qazeta»nın əməkdaşı İrina Xuzeminin Uruqvay yazıçısı Xuan Karlos Onneti ilə müsahibəsində ona öz əsərlərində insan qəlbini araşdırdığını xatırladır və soruşur ki, ötən bu müddət ərzində insan qəlbinin dəyişdiyini söyləmək mümkündürmü? X.K.Onetti suala belə cavab verir: «Yox, təəssüf ki, qətiyyən mümkün deyil. Tərəqqi insanı formalaşdırır, onun həyatının axarına təsir gös- tərir. Lakin insan qəlbinə inqilab gətirmək mümkün de- yil. Tarixi öyrənməyə başlayanda belə bir nəticəyə gəlməli olursan: dünyada çox az şey dəyişilib» (5). Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 150 Bu baxımdan yanaşanda müasir Azərbaycan nəsrində Novruzəlinin xələflərini tapmaqda o qədər də çətinlik çəkmirik: Feyzulla Kəbirlinski (Anar, «Dantenin yubileyi»), Mirzə Manaf (Ə.Əylisli, «Büllur külqabının nağılı»), Qürbət Əzizov (Ə.Əylisli, «Bağdada putyovka var»), Cəlil müəllim (M.İbrahimbəyov, «Ondan yaxşı qardaş yox idi»), Kərim kişi (Elçin, «Qış nağılı»), Zülfüqar kişi (Y.Səmədoğlu, «Qətl günü») və s. Mənəvi təmizlik, sadəlövhlük, inam, sədaqət – Novruzəlini səciyyələrindən bu cür xüsusiyyətlər bu və ya digər şəkildə həmin qəhrəmanlara da aiddir. Axtarsan lap Ədilənin (Elçin, “Poçt şöbəsində xəyal”) özündə də Novruzəli ilə «qan qohumluğu» tapmaq olar. Ədilə Novruzəlidən savadlı və ayıq olsa da, bu savad və ayıqlıq onu üzdə bir cür, ürəkdə başqa cür olmağa sövq edə bilmir. Ədilə mənəviyyatca cılız olan Xəlil kimi adamlarla barışmır və bununla özünə, özü- nün daxili təmizliyinə sadiq qalır. Vəli xana axıracan sadiq qalan və ağasının məktubunu götürüb apardığına görə poçtxana işçisinə divan tutan Novruzəli gülünc vəziyyətdə qaldığı kimi, Ədilənin Xəlil kimi üzüyola və maddi cəhətdən imkanlı ərdən üz döndərməsi də ətrafdakılara qəribə görünür, ən yaxın rəfiqələri belə onu xəyalpərəstliyə görə məzəmmət edirlər. Riyakarlığı bacarmamaq, özünə və özgələrə xəyanət nədir bilməmək ayıq Ədiləni avam Novru- zəliyə yaxınlaşdırır. Zamanca bir-birindən uzaq olan adamlar arasında paralellər aparıb, tarixi və psixoloji əlaqələri üzə Yüklə 1,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|