Microsoft Word epos nesr problemler
Yüklə 1,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər
- Muxtar Kazımoğlu __________________________________
_______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 155 özlərindən qabaq ölənlərlə görüşürlər, onlarla əl-ələ verib, ölümə doğru gedirlər. Ölüm astanasında olanlarla ölülər bir-birlərini eyni sözlərlə qarşılayırlar: « − Ölümün xeyir. − Ölümə qənşər». Dirilərin: «– Gecən xeyrə qalsın. – Xeyrə qarşı» sözlərinə bənzəyən bu qəribə xeyir-duanı yalnız ölülər, ölüm ayağında olanlar bilirlər, bu xeyir-dua yalnız ölülərlə ölüm ayağında olanlar arasındadır. Hökmdar və Xacə Ənvər öləndə də bu xeyir-duanı eşidirik, Zülfüqar kişi və Mahmud öləndə də. Ölüm astanasındakı adam təkcə bir az əvvəlin, yaxın dünənin ölüləri ilə yox, neçə yüz il bundan qabağın ölüləri ilə də görüşə bilir. Ölüm anlarında Dünən – Bu gün sərhədləri tamamilə silinir, keçmişin adamı və indinin adamı bölgüləri aradan qalxır. Zülfüqar kişi ölüm ayağında iyirmi birinci ildə öldürdüyü Sarıca oğlu Məhəmmədlə, onun uşaqları ilə görüşdüyü kimi, neçə- neçə əsr bundan əvvəl bir gavur qızına görə doğmaca qardaşının əli ilə öldürülən dəmir dəbilqəli sərbazla da görüşür. Mahmud ölüm ayağında Xəstə ilə görüşdüyü kimi, Baba Kahanı partlatmaq istəyən alpinistlərlə, hökmdarın qəzəbinə düçar olmuş, çöllərə düşüb mehrini canavara salmış Gavur qızı ilə, mehr saldığı qadının xiffətindən quduzlaşan, qəfəsdə gecə ulduzlara baxıb ulayan canavarla da görüşür. Öz taleyinə görə Marqonu xatırladan Gavur qızı, ikiayaqlı bəndələrin vəhşilikləri ilə müqayisədə daha «insani» Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 156 olan canavar Xəstə üçün unudulmazdır, doğmadır. Sarıca oğlu Məhəmməd qızları Qərənfil və Yasəmənə (Qərənfil və Yasəmən ştrix – obrazları Səlimə xanım obrazında tamamlanır) «mənimkilər» dediyi kimi, Xəstə də gavur qızı və canavara «mənimkilər» deyir. Və bütün ölülər – taledaşlar Baba Kahaya – ilkin beşiyə doğru gedirlər. Romanın «Qətl günü» adından, «–Yolun haradır, qardaş? – Son mənzilədir, bacım» epiqrafından tutmuş son cümlələrinə qədər bütün mətn boyu qüssəli olduğu qədər də nikbin olan bir Ölüm və Həyat nəğməsi səslənir. Bu nəğmə əsərdəki bütün qəhrəmanların – həm ölənlərin, öldürülənlərin, həm də qalanların taleyindən keçib gedir. Yüzlərlə adamın ölümünə bais olan, dünyaya meydan oxuyan hökmdar yalnız ölüm qarşısında acizdir. Ölümqabağı dəqiqələrdə artıq hökmdarın sifətindən zəhrimar yağmır, gözlərində əqrəb kini yoxdur! Bu gözlər beş yaşlı oğlan uşağının gözləri kimi dupdurudur: o uşaq ki neçə-neçə illər bundan qabaq bir zirzəmidə onu bağırda-bağırda axtalamışdılar, qanını üzünə yaxmışdılar. Hökmdarın bir insan kimi şəxsi faciəsinin, ağrı-acısının qələmə alınması onu oxucu gözündə miskinləşdirir: əzazil bir qanunverici məzlum bir məxluq olur, milyonlara qan udduran bir yırtıcı körpə uşaq kimi Xacə Ənvərə sığınır, ondan imdad diləyir. Hökmdarın bədii məharətlə qələmə alınan ölüm səhnəsi ilə tanış olanda «hökmdar gəbərdi» demək mümkün olmur, bu ölüm bədbəxt, naçar bir insan _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 157 övladının ölümü təsiri bağışlayır. Paradoksal bir hal əmələ gəlir: oxucu nə öləni günahkar bilir, nə öldürəni, ölənə rəhmi gəldiyi kimi, öldürənə də nifrət edə bilmir. Bu, insana münasibətdə müəllifin tutduğu mövqenin bir sıra səciyyəvi cəhətlərini nişan verir. Aydın olur ki, müəllif insana yaxşı – pis ölçüləri ilə yanaşmaqdan daha çox pisliyin konkret şəraitdən doğması meyarını əsas tutur. Yazıçı pis əməl sahibi olan hər hansı bir adama nifrət oyatmaq məqsədindən daha çox, həmin adamın düşdüyü vəziyyətə acımaq, bu vəziyyəti meydana çıxaran sosial-mənəvi amillər üzərində düşünüb-daşınmaq məqsədini güdür. Müəllif həm mərdlik, sədaqət, qorxmazlıq kimi müsbət insani keyfiyyətləri, həm də namərdlik, vəfasızlıq, qorxaqlıq, şöhrətpərəstlik, zülmkarlıq kimi mənfi insani keyfiyyətləri mütləq mənada götürmür, istər keçmişdə, istərsə bu gün insan düşüncə və davranışının sosial şəraitə uyğun şəkildə üzə çıxması qənaətini irəli sürür. Diqqət yetirəndə aydın olur ki, romanda hətta ölüm kimi əbədi və əzəli bir amil belə sosial şəraitlə əlaqələndirilir, qəhrəmanların ölüm səhnələrinin təsviri eybəcər mühitə etirazın bir forması kimi mənalandırılır. Təsadüfi deyil ki, romanda adi ölümdən yox, qətl olunanların və qatillərin ölümündən bəhs edilir. Qətl isə irticanın hökm sürdüyü bir şəraitin məhsuludur. Elə bir şərait ki, həqiqəti deyənin dili kəsilir, irticanı alqışlayanlar, ona kor-koranə bəh-bəh deyənlər isə ad-san, şan-şöhrət qazanırlar. Əgər romanda hər hansı psixoloji amil sosial Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 158 mühitlə qırılmaz əlaqədə götürülürsə, onda bir- birindən uzaq zamanlarda yaşayan qəhrəmanlar arasında oxşarlıq nə ilə izah oluna bilər? Məsələ burasındadır ki, Y.Səmədoğlu ayrı-ayrı dövrlərin, sosial-tarixi şəraitlərin özündə bir yaxınlıq görür və müxtəlif zamanlarda yaşayan qəhrəmanların talecə, xaraktercə bir-birini tamamlamasını həmin yaxınlıqla əlaqələndirir. İnsan öz dövrünün övladıdır, amma ayrı- ayrı dövrlər bir-birinə bənzəyirsə, həmin dövrlərin övladı olan insanlar da bir-birlərinə bənzər şəkildə təqdim oluna bilərlər – roman belə bir məntiqə əsaslanıb. Adil Salahovun yaşayıb fəaliyyət göstərdiyi dövr elmi-texniki inkişaf səviyyəsinə görə hökmdarın yaşayıb fəaliyyət göstərdiyi dövrdən zahirən tamamilə fərqlidir. Lakin müəllif əsərin mövzusuna uyğun olaraq, elmi-texniki inkişafın insan həyatına bəxş etdiyi mütərəqqi cəhətlərdən danışmaqdan daha çox ETT dövrünün ağrı-acısından söhbət açır ki, həmin mənfiliklər məhz hökmdar dövrünün mənfilikləri ilə səsləşir. Salahov dövründə hökmdar dövrünün libası geyilməsə də, qılınc-qalxanı qurşanılmasa da, ağıla, iradəyə zor edib insanları susdurmaq «ənənəsi» yaşayır. Belə bir «ənənənin» yaşadığı şəraitdə isə Adil Salahovların psixoloji aləmi hökmdarın psixoloji aləmi ilə üst-üstə düşür. Y.Səmədoğlunun «Qətl günü» romanı ilə əlaqədar təhlillərdən də bəlli olduğu kimi, hər hansı dövrün ab- havası, təkcə problemin qoyuluşunda yox, həm də bədii ifadə tərzində özünü göstərə bilir. XX əsr Yüklə 1,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|