Microsoft Word epos nesr problemler
Yüklə 1,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər
- Muxtar Kazımoğlu __________________________________
_______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 171 Pencəyin dəyişməsi və qırmızı ayı balasının hərəkəti qəhrəmanların daxili sarsıntıdan xilas olma anlarını göstərən bədii detallardır. «Qatar. Pikasso...» hekayəsinin qəhrəmanı da vaxtilə «möcüzə» ilə rastlaşıb – Pikassonun «Kasıbların süfrəsi» rəsmindəki obrazlardan biri ilə həmsöhbət olub, hətta ona pul da verib. Amma bu «möcüzə» onun adamayovuşmazlığını aradan qaldıra bilməyib. Özgəsinə könül açmaq və ürək qızdırmaq o zaman mümkün olub ki, qəhrəman ikinci bir «möcüzə»nin şahidinə çevrilib: Məleykə xanım Laturun «Müqəddəs Sebastyan üçün ağlayan müqəddəs İrina» rəsmindəki yaralının köksündən çıxardığı oxu əlində tutub ona göstərir. «Qatar, Pikasso...» hekayəsinin qəhrəmanlarının ayrı-ayrı rəsmlərdən duyduqları qeyri-adi təəssürat, bir tərəfdən, onların incə zövqündən, həssas daxili dünyalarından xəbər verirsə, digər tərəfdən tənhalığın, özünəqapanmanın onları yaxın adamlarından belə uzaqlaşdırdığını göstərir. Nəhayət ki, özünə həmsöhbət, həmfikir tapa bilən və ən kövrək hisslərini onunla bölən qəhrəman tənhalıq barədəki ilk qənaətindən uzaqlaşır. Yeknəsəq günlərin sıxıntısını çəkən S.Qayıblı, öz ailəsindən ayrılmağın əzabı ilə yaşayan C.Səlimov və Məleykə xanıma könül açan qəhrəman son nəticədə: «adamlarla ünsiyyət mənəvi tələbatdır» qənaətinə gəlir. Əlbəttə, Elçinin toxunduğu tənhalıq problemini nağıl və dastanlarda axtarmaq mümkün deyil. Çünki xalq epikasında fərdiləşdirilmə yox dərəcəsindədir, Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 172 daim hərəkətdə, başqaları ilə qarşılıqlı əlaqədə olan qəhrəmanı kollektivdən ayrı təsəvvür etmək çətindir. Elçinin xatırlatdığımız hekayələrinin nağıl və dastanlarla bağlılığı, ilk növbədə, «ola bilməz» qəliblərinə sığmayan xalq təsəvvürünü ayrı-ayrı obrazların timsalında əks etdirməsindədir. Müəllif heç də hansısa folklor süjetinə oxşar olan fantastik lövhələrə müraciət etmək fikrində olmayıb. Lakin hekayələrdəki fantastik detallarla folklordakı fantastika arasındakı səsləşməyə göz yummaq da olmaz. Pencəyin dəyişməsi ilə folklorda qəhrəmanın sehrli paltar geyib dəyişməsi arasında əlaqə şübhəsizdir. Qırmızı ayı balası balaca Leylanın çevrilməsidir. Folklorda çevrilmələr qeyri-adi işlərin görülməsi üçün bir vasitə olduğu kimi, Elçinin hekayələrində də özü- nəməxsus şəkildə meydana çıxan dəyişmə və çevrilmələr insanın daxilindəki konfliktlərin bədii cəhətdən həll edilməsində mühüm rol oynayır. Məleykə xanım və onun həmsöhbətinin ayrı-ayrı rəsmlərdən aldıqları ecazkar təəssüratın folklorla bağlılığı daha dolayı şəkildədir. Həmin təəssüratın da mayasında xalq təsəvvüründən gəlmə cansızın canlıya çevrilməsi motivi durur. Məleykə xanım və onun həmsöhbəti rəsmlərdəki obrazları xəyalən dirildirlər və onlara məhz canlı adamlar kimi öz mərhəmətlərini göstərirlər. Bildiyimiz kimi, daşa döndərilmiş qəhrəmanların sehrlə yenidən dirildilməsi motivi nağıllarda geniş yer tutur. Folklordakı daş adamla nəsrdəki şəkil adamın canlanması, hərəkətə _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 173 gəlməsi arasında semantik bağlılıq var. «Dəyişmə», «Qatar. Pikasso, Latur. 1968» və «Qırmızı ayı balası» hekayələrində qəhrəmanların daxili narahatlığını, bir əhvali-ruhiyyədən digərinə keçməsini, mənəvi böhrandan çıxıb dəyişməsini qabarıq şəkildə əks etdirmək məqsədilə yazıçı folklordakı çevrilmə motivindən istifadə edir. Bu istifadəetmə zahiri əlamətlərdə yox, məzmunda, mahiyyətdə, xalq təsəvvürünə arxalanmaqda özünü göstərir. Folklorda qeyri-adi dəyişmə və çevrilmələr heç də həmişə qəhrəmanlarda xoş duyğular oyatmır. Folklorda gözəllərin gülüşündən gül-çiçək yaranması, insanın quşa, ceyrana çevrilib müəyyən bir müşkül işin öhdəsindən gəlməsi, daşa dönmüş qəhrəmanın yenidən dirilməsi və s.-dən fərqli olaraq, elə dönərgələrə də rast gəlirik ki, onlar insan qəlbində qorxu, vahimə hissi yaradır. Düzdür, heç nədən qorxmayan Məlikməmmədlər, Keçəl Məhəmmədlər istənilən qeyri-adi hadisəni adi bir hadisə kimi qarşılayırlar. Qaranlıq dünyanın divi, əjdahası Məlikməmməd üçün adi rəqiblərdir, qorxulu bir yer sayılan Xaraba hamama mıx çalmaq Keçəl Məhəmməd üçün su içmək kimi asandır, divardan qopan səs, divardan çıxan adam onu vahiməyə sala bilmir («Keçəl Məhəmməd» nağılı). Lakin folklorda qorxaqlara da yer verilir və onlar qarşılaşdıqları qeyri- adi vəziyyətlərdən vahimə hissi keçirirlər. Evdən qovulan Əhməd susuz səhrada bir qarıya rast gəlir, nərilti-gurultu qopur, zülmət qaranlıq çökür, hava Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 174 işıqlananda Əhməd özünü bir mağarada görür, qorxudan ürəyi yarılır («Küp qarısı» nağılı). Qorxu və vahimə doğuran qeyri-adi dəyişmə motivi Anarın «Əlaqə» povesti üçün səciyyəvi sayıla bilər. Elçinin möcüzə ilə rastlaşan qəhrəmanlarından S. Qayıblı da təlaş hissi keçirirdi. Lakin bu təlaş uzun davam etmirdi və möcüzənin baş verməsi ürəkdə xoş əhvali- ruhiyyənin doğulması ilə nəticələnirdi. «Əlaqə» povestinin qəhrəmanı isə (müəllif onu sadəcə olaraq «tələbə» adlandırır) əsərdə əvvəldən axıra qədər qorxu içindədir və özünü «dəli olmaqdan» qorumaqla məşğuldur. Tələbə də Elçinin xatırlatdığımız qəhrəmanları kimi, adamayovuşmazdır. Onun adama- yovuşmazlığının kökündə ətrafdakılara inamsızlıq hissi durur. Həmin hiss tələbəni yataqxanada, başqa yoldaşları ilə bir yerdə yaşamağa qoymur, onu ayrıca mənzil tutmağa məcbur edir. Adamlara ürək qızdırmayıb onlardan uzaqlaşan və təkləndikcə ətrafdakı hər hansı bir hadisədən şübhəyə düşən tələbənin psixoloji gərginliyi əsərdə şərti-metaforik ifadə formasına üz tutmaqda başlıca amilə çevrilir. Kirayə tutduğu evin quruluşu, evin içindəki əşyalar, ev sahibi olan qarının davranışı tələbəyə qəribə gəlir. Vasvasılıq, qorxu, qarabasma qəribəlikləri artırır və tələbə qeyri-adi dəyişmələrlə üzləşməli olur: evin işığını söndürdüyü halda, ona elə gəlir ki, otaqlardan birinin işığı yanır; siqareti qurtardığı halda, külqabıda bir siqaretin tüstüləndiyini görür; fotolardakı adamlar zahiri görkəmlərini dəyişir, üzlərindən tük çıxmağa Yüklə 1,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|