Microsoft Word epos nesr problemler
Yüklə 1,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər
- Muxtar Kazımoğlu __________________________________
- ÇAĞDAŞ NƏSR VƏ FOLKLOR
_______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 163 A.Vosnesenskidə olan bədii əksetdirmə tipi yoxdur. Elə həmin məqalədə Anar özü Ə.Əylisli yaradıcılığında ETT dövrü üçün səciyyəvi olan problemlərdən birinin – şəhərdə kənd həsrətinin məharətlə qələmə alınmasından söhbət açır. Halbuki A.Vosnesenskidən fərqli olaraq, Ə.Əylislinin bədii üslubu, necə deyərlər, «modernlik»dən uzaqdır. Əgər belədirsə, onda biz bədii əsərin məzmun və formasında ETT-in nişanələrini üzdə yox, daha dərin qatlarda axtarmalıyıq. QAYNAQLAR 1. В.Ковский. Литература-научно-технический прогресс-критика. «Дружба народов», Москва, 1973, №10 2. А.Бочаров. А что мы скажем потом? «Дружба народов», Москва, 1973, №10 3. А.Эфендиев. Вечные ценности и НТР. «Дружба народов», Москва, 1973, №10 4. Г.Панджикидзе. О природе «наших возмож- ностях», «Дружба народов», Москва, 1973, №11 5. «В каждом человеке есть зона чистоты». «Литературная газета», 11 ноября 1987 г. 6. Зайцева И.А. Особенности художественного психологизма в романе М.Ю.Лермонтова «Герой нашего времени». Филологические науки. Москва, 1982, №2 7. Бучис А. Роман и современность. Москва, Советский писатель, 1977 Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 164 8. Чудаков А. П. Поэтика Чехова. Москва, Наука, 9. Анар. Перемены в вечном. «Дружба народов», Москва, 1973, №11 ÇAĞDAŞ NƏSR VƏ FOLKLOR Heç şübhəsiz, folklorda, qəhrəmanın hiss- həyəcan və düşüncələrinin ifadə edilməsi mənasında psixologizm var. Özü də bu psixologizm incə duyğular üstündə köklənmiş lirik janrlarla məhdudlaşmayıb epik janrları da əhatə edir. Təbii ki, psixoloji nəsr psixoloji folklordan bəhrələnir. Lakin bu bəhrələnmə birbaşa yox, dolayı şəkildə özünü göstərir. Odur ki, özünüdərk anları yaşayan nəsr qəhrəmanlarının nağıl və dastanlarda sələflərini tapmağa səy göstərmək az səmərə verərdi. Psixoloji nəsrdəki mürəkkəb özünü- təhlil elementləri ilə eposun sadə həsb-hal məqamları arasında birbaşa əlaqə yoxdur. Daha doğrusu, əlaqə üzdə yox, dərindədir, folkloru yamsılamada yox, folklorun ruhunu, ondakı arxaik təsəvvür və təfəkkür tərzini özünəməxsus şəkildə əks etdirməkdədir. Çağdaş Azərbaycan nəsrinin keyfiyyətcə dəyişib yeni mərhələyə qədəm qoymasında, psixologizm istiqamətində get-gedə dərinləşməsində mühüm rol oynayan lirizm bu nəsrin folklor ruhuna qayıtmasında xüsusi əhəmiyyət daşıyıb. Predmet və hadisələrin fərddə doğurduğu şairanə duyğular ön plana _______________________________ Epos. Nəsr. Problemlər 165 keçdikcə, yazıçılar istər-istəməz qəhrəmanların ruhi aləminin elə cəhətlərini də əks etdirməli olublar ki, həmin cəhətlər adi məntiq, «real» düşüncə ölçülərinə sığmayıb. Folklor üçün səciyyəvi olan arxaik düşüncə tərzi – insanın təbiətdən ayrılmaması, insanın tə- biətəxas, təbiətinsə insanaxas əlamətlərlə təqdim edilməsi poetik mənzərədə açıq-aydın seçilməyə başlayıb. Lirik-psixoloji nəsrin səciyyəvi nümunələrindən sayılan «Adamlar və ağaclar» romanına yazılmış «İlk söz»ün (müəllifin adından yazılan, qəhrəmanların yox, məhz müəllifin özünün duyğularını ifadə edən müqəddimənin) bu cür başlanması təsadüfi deyil: «Hər şeydən çox, dağlar yadımda qalıb. Bir də orası yadımdadır ki, bir zaman gün çıxanda dağlar gülümsərdilər». «İlk söz»də dağların «gülümsəməsi» ona görə təsadüfi deyil ki, bütövlükdə romanın, Ə.Əylisli yaradıcılığının insanı təbiətə, təbiəti insana yaxınlaşdırmaq kimi mühüm bir cəhətindən xəbər verir. Dağların işıqlanmağında bir insanaməxsus üzə gülümsəmək görən müəllif lirik- emosional duyğularına uyğun qəhrəmanlar seçir. Ə.Əylislinin şairtəbiətli qəhrəmanları təbiəti, məsələn, konkret olaraq ağacları özlərinə o qədər yaxın bilirlər ki, bəzən insan – ağac fərqləri aradan götürülür. Qəhrəmanın nəzərində ağac tənhalığın qüssəsini çəkir, öz bacı-qardaşlarından ötrü darıxır: «O torpağın üstündə nə ot bitirdi, nə tikan cücərirdi; bircə nar kolu vardı, o da qüssədən böyümürdü. Yazıq nar gecə- gündüz təkliyinin, yetimliyinin dərdini çəkirdi, bacı- Muxtar Kazımoğlu __________________________________ 166 larının, qardaşlarının xiffətini eləyirdi. Axı, onun bacı- qardaşları yaşıl-yaşıl bağlarda, uca-uca dağlarda, gündüz günün, gecə ayın altında xoş güzəran görürdülər, xoşbəxt həyat sürürdülər, şirin sular içirdilər, gündən şirə çəkirdilər» (1, 128). Bu parçada lirizmdən mifologizmə keçidlə qarşılaşırıq. Sadıq narı insana bənzətmir (belə olsaydı «sanki», «elə bil», «ki- mi» və başqa ənənəvi bənzətmə formullarından istifadə edilərdi: «nar insan kimi dərd çəkirdi»), o məhz inanır ki, nar dərd çəkir, xiffət eləyir. Dağların gülümsəməsi kimi, narın dərd çəkməsi, xiffət etməsi də təbiətin insan timsalında təqdim olunmasıdır, uşaq təsəvvürünə əsaslanıb dünyanı mifoloji biçimdə əks etdirməkdir. Sadıq təkcə təbiəti insan timsalında təsəvvür etmir, həm də insanın öləndən sonra ruha, xəyala, kəpənəyə çevrilməsi barədə böyüklərdən eşit- diklərinə sidq ürəkdən inanır: «Nənəm kəpənək idi, otların üstündə uçurdu. Uzaqda uçanda qovub almanın dibinə gətirmək istəyirdim: bəlkə, yadından çıxıb, bəlkə, maqqacın yerini unudub. Bəzən nənəm tək gəlmirdi, yoldaşları ilə gəlirdi, mən kəpənəklərin heç birinə əl vurmurdum; onlarla birgə maqqac axtarırdım» (1, 238). Burada kəpənək (təbiət) nənənin alleqorik ifadəsi deyil, kəpənək nənənin özüdür. Qəhrəmanların duyğu və düşüncələrində arabir lirizmin bu cür mifologizmə yönəlməsi, təbii ki, hə- yatdan uzaqlaşmaq deyil. Əksinə, imkan daxilində insanın psixikasındakı arxaik qatları da reallığı ilə nəzərə almaqdır. Həyatda bir şeiriyyət axtarmaq və bu Yüklə 1,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|