Microsoft Word Hikmet 15. doc

22   Щикмят 
 
 
yaradıcılı
ğına çox böyük təsir göstərmişdir. Əxilər təşkilatı mütərəqqi xarakterə 
malik olmaqla, ümumi azadlıq, qarda
şlıq, istismar edilən kütlələrin feodalizm 
zülmün
ə qarşı ittifaqını təşkil etmək kimi xeyirxah fikirlər irəli sürməklə 
c
əmiyyətin ümumi inkişafına köməklik göstərirdi. Əxi təriqətinin irəli sürdüyü 
bel
ə parlaq şüarlar cəmiyyətin qabaqcıl adamlarını nəinki feodalizmə qarşı 
mübariz
əyə qaldırırdı, eyni zamanda qabaqcıl ziyalı və istedadlı adamların 
humanist, v
ətənpərvərlik və digər mütərəqqi ideyalarını gücləndirirdi”. 
(M
əmmədov, 1962: 14) Sosial bərabərlik uğrunda inqilabı müdafiə edən 
sosializm t
ənqidində əxiliyin bu tərəfinin qabardıldığını və müəyyən dərəcədə 
t
əhrif edildiyini görürük. “Çox güman ki, bu təşkilat Nizaminin nəzəriyyəsini 
r
əhbər tutmuşdur. Nizami isə onun təcrübəsindən  ətraflı surətdə istifadə 
etmi
şdir. Nizaminin irəli sürdüyü ideal cəmiyyət nəzəriyyəsi mütəfəkkirin sıx 
sur
ətdə  əlaqədar olduğu  əxi təşkilatının irəli sürdüyü məramnamənin təsiri 
n
əticəsində əmələ gəlmişdir”. (Məmmədov, 1962: 41) 
Bertelsin “
Əxilərin dövləti” olaraq səciyyələndirdiyi «İskəndərnamə»dəki 
toplum birlik, qarda
şlıq, yardımlaşma, bərabərlik etibarilə ən ideal sistemdir.  
Z
ənnimizcə, bu utopik toplumun bənzəri nə Tomas Morun əsərində, nə 
sosializmin ictimai 
əsaslarında axtarılmamalı, tarixi gerçəyə uyğun olaraq 
islamdan v
ə onunla səsləşən əxilikdən doğan baxış modeli kimi dəyərləndiril-
m
əlidir. Nizami Gəncəvi əxi təşkilatının üzvü olmasa da, onun əsərləridə həmin 
t
əsəvvüfyönümlü cərəyanın  əxlaqi, mənəvi və ictimai-sosial ideyalarının əks-
s
ədası eşidilir. Həmin ideyaların kökündə islamın və təsəvvüfün ümumi əxlaqi-
sosial d
əyərləri ilə yanaşı, Nizaminin öz arzuları dayanır. 
 
ƏDƏBİYYAT: 
1.
 
Akalın N. (1998: 73-74). “Nizami-yi Gencevinin Hayatı, Edebi Ki
şiliği və 
Eserleri”,  Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, sayı: 7, Güz – 1998, s. 
67-92  
2.
 
Araslı N. (1980). Nizami v
ə Türk Ədəbiyyatı. Bakı: Elm  
3.
 
Bertels E. (1962). Nizami i Fuzuli. Moskva: 
İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı 
4.
 
Cahen C. (1987). 
İlk Ahiler Hakkında. (Çev.: M.Öztürk). Atatürk Kültür, Dil 
ve Tarih Yüksek Kurumu, Belleten, sayı: 196-198, cilt: L, Ankara: Türk Tarih 
Kurumu Basımevi, s. 591-601 
5.
 
Çalı
şkan Y. – İkiz, L. (1993). Kültür, Sanat ve Medeniyetimizde Ahilik. Ankara: 
Kültür Bakanlı
ğı Halk Kültürlerini Araştırma və Geliştirme Genel 
Müdürlü
ğü Yayınları: 193, Gelenek Görenek və İnançlar Dizisi: 15. 

---

Ədəbiyyatşünaslıq
 
 23 
 
 
6.
 
Devlet
şah (1990).Tezkire-i Devletşah, çeviren: prof. Necati Lugal, İstanbul: 
Milli Egitim Basımevi  
7.
 
Erken V. (2008). Bir Sivil Örgütlenme Modeli Olarak Ahilik. Ankara: Yıldırım 
Ajans Matbaacılılk.   
8.
 
G
əncəvi N. (1981). Sirlər Xəzinəsi. Bakı: Yazıçı Nəşriyyatı 
9.
 
G
əncəvi N. (1982). İskəndərnamə. Bakı: Yazıçı Nəşriyyatı 
10.
 
Göksu S. (2000). Sokrat v
ə Eflatun’dan Günümüze “Ön Ahilik” və Ahilik. 
İstanbul: Polat Kitapçılık Tic. Ltd. Şti.  
11.
 
http://tr.wikipedia.org/wiki/ahi 
12.
 
http://www.ozcanbortepe.com/ahi-evran-v
ə-ahilik.htm 
13.
 
http://www. ahilik.gen.tr/kavram/index.html 
14.
 
http://www.hizmetgazetesi.net/modules.php?name=News&file=print&sid=9095 
15.
 
http://sbe.erciyes.edu.tr/dergi/sayi_11_08_Tastan_1.pdf  
16.
 
http://www.islamisite.com/content/nizami-Gencevi 
17.
 
Hüseynov R. (2005). M
əhsəti Gəncəvi – özü, sözü, izi. Bakı: Nurlan. 
18.
 
Köksal F. (2006). Ahi Evran ve Ahilik. Kır
şehir: Arter LTD ŞTI. 
19.
 
Krımski A. (1981). Nizami i Eqo Sovremenniki. Baku: Elm. 
20.
 
M
əmmədov Q. (1962). Nizami Gəncəvinin ictimai və siyasi görüşləri. Bakı: 
Az
ərnəşr. 
21.
 
Qeydarov M. (1987). Soçialno-Ekonomiçeskie Otno
şeniya i Remeslennıe 
Orqanizaçii v Qorodax Azerbaydjana v XIII-XVII vv. Baku: Elm.  
22.
 
Resulzade M.E. (1991).Az
ərbaycan şairi Nizamî. Ankara: Milli Eğitim Basımevi  
23.
 
ٍSarıkaya M.S. (2002). XIII-XIV. Asırlardaki Anadolu’da Fütuvvetnamelere 
Göre Dini 
İnanç Motifleri. Ankara: T.C.Kültür Bakanlığı Yayınları, Türk 
Tarih Kurumu Basımevi 
24.
 
S
əfərli Ə.– Yusifov, X. (1982). Qədim və orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı. Bakı: 
Maarif N
əşriyyatı. 
25.
 
www.Exi-Mehmet_rihtim.htm 
 
 
 
 
 
   

---