Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
28 Üzeyir Hacıbəylinin ilk sənət uğurlarını qeyd edənlər arasın- da Nəriman Nərimanov da var idi. Mirzə Cəlil Məmmədquluza- də isə “Molla Nəsrəddin” jurnalının səhifələrində özünəməxsus bir üslubda “Arşın mal alan”ın geniş şöhrətindən ürək dolusu söz açırdı. Üzeyir Hacıbəylinin Mirzə Cəlillə, Sabirlə, Haqverdi- yevlə, ümumən “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbi ilə bağlayan mənəvi yaxınlıq, əqidə birliyi onların şəxsi dostluq münasibətlə- rini də möhkəmlədirdi. Üzeyirin atası Əbdülhüseyn Hacıbəyov və anası Şirin xa- nım Əliverdibəyova öz uşaqlarını musiqi və poeziyaya mə- həbbət ruhunda tərbiyə edirdilər. Bu məhəbbət ailənin məşhur şairə Xurşudbanu Natəvanla əlaqəsi nəticəsində daha da möh- kəmlənmişdir. İlk təhsilini Üzeyir Şuşanın ikisinifli rus-Azərbaycan məktə- bində almışdı. Üzeyirin ilk musiqi müəllimi onun dayısı, Azər- baycan musiqisinin böyük bilicisi Ağalarbəy Əliverdibəyov ol- muşdur. Üzeyirin yaxşı səsi var idi və o, xalq mahnılarını və muğamları gözəl ifa edirdi. Onun səsi hətta fonoqrafa yazılmış- dı. 13 yaşlı Üzeyir “Məcnun Leylinin məzarı üzərində” səhnəsi- ni müşayiət edən oğlanların xorunda iştirak etmişdi. Səhnəni məşhur xanəndə Cabbar Qaryağdıoğlunun iştirakı ilə dramaturq Ə.Haqverdiyev qoymuşdu. Bu səhnə kiçik Üzeyiri elə həyəcan- landırmışdı ki, bir neçə ildən sonra, bəstəkarın özünün etirafına görə, ilk musiqili səhnə əsərinin – “Leyli və Məcnun” operasının yaranması üçün əsas təkan olmuşdur. 1896-cı ildə Üzeyir özünün böyük qardaşı Zülfüqar və əmisi Hacıbəy Hacıbəyovla birlikdə şairə Xurşudbanu Natəvanla görüş- müşlər. Bu görüş haqda Natəvanın arxivində saxlanılan sənəd xə- bər verir. Bu sənədi Zülfüqar Hacıbəyov yazmış, Üzeyir Hacıbə- yov isə onun doğruluğunu təsdiq etmişdir. Zülfüqar Hacıbəyov bu sənəddə belə yazır: “Keçmişdə verdiyim qeydə əlavə olaraq təsdiq edirəm ki, 1896-cı ildə qardaşım Üzeyir Hacıbəyovla bərabər… Qori şəhə- rinin müəllimlər məktəbinə imtahan vermək üçün Tbilisi şəhəri- nə yola düşərkən əmim Hacıbəy Hacıbəyovun vasitəsi və müşa- 29
yiəti ilə o vaxt xan qızı Xurşudbanu bəyimin (Natəvanın) yanı- na gəldik ki, bizə xeyir-dua versin”. 1
bəstəkarın məşhur şairə Xurşudbanu Natəvanla görüşü faktının təsdiqi üçün vacibdir. (Lakin qeyd edək ki, Üzeyir Qori semina- riyasına həmin il yox, üç ildən sonra, artıq Natəvanın ölümün- dən sonra 1899-cu ildə daxil olmuşdur). 1899-cu ildən 1904-cü ilə qədər Üzeyir Hacıbəyov Qori mü- əllimlər seminariyasında oxumuşdur. Burada o, dünya mədəniy- yəti ilə tanış olur, rus və Qərbi Avropa klassiklərinin dahi əsərlə- rini mənimsəyir. Üzeyir seminariyada skripka və baritonda çalmağı öyrənir, xalq mahnılarının nümunələrini nota yazır. Hacıbəylinin dünya- görüşünün formalaşmasında seminariya illəri böyük rol oyna- mışdır. Burada onun humanist ideyalarının və inqilabi-demokra- tik görüşlərinin əsası qoyulmuşdur. Seminariyanı bitirdikdən sonra Üzeyir bir neçə vaxt Hadrut kəndində müəllim işləyir. 1905-ci ildə inqilab ərəfəsində o, Ba- kıya gəlir, Bibiheybət neft rayonunda fəhlələrin uşaqlarına dərs deyir. Onun ictimai-siyasi və maarifçi fəaliyyəti başlanır. Müəllimlik fəaliyyətinə yaradıcı yanaşan Hacıbəyli hesabdan Azərbaycan dilində dərslik tərtib edir, N.V.Qoqolun “Şinel” əsərini doğma dilinə tərcümə edir, bir sıra hekayə və miniatürlər yazır, 1907-ci ildə “Siyasi, hüquqi, iqtisadi və hərbi sözlərin türkü-rusi və rusi-türkü” lüğətini yazır. 2 Lüğət ictimai-siyasi, fəlsəfi terminlərin tərtibində, eləcə də demokratik ideyalarının təbliğində əhəmiyyətli rol oynamışdı. Lüğətdə sosializm, internasionalizm, revolyusiya, demokratiya və s. kimi sözlərin mənası aydınlaşdırılır. Ü.Hacıbəyli öz fəaliyyətinə maarifçi-demokrat cəbhəsinin fəal nümayəndələrindən biri kimi başlamışdır. “İrşad”, “Həqiqət”, “Tərəqqi”, “Yeni iqbal”, “Kaspi”, “Molla Nəsrəddin” kimi jurnal
1 Natəvanın arxivi, Azərb. MEA-nın əlyazmalar fondu. (Həmin sənədin məlum olması və Üzeyirşünaslığa daxil edilməsi bu sətirlərin müəllifinə məx- susdur). M 331 (30749). 2 Lüğət Bakıda 1907-ci ildə Orucov qardaşlarının mətbəəsində çap olunmuşdur. 30 və qəzetlərin səhifələrində dərc olunmuş məqalə və felyetonlarında Hacıbəyli dövrün aktual məsələlərinə – xalqın maarifi uğrunda mü- barizə, milli dil problemi, rus mədəniyyətinə münasibət və s. kimi problemlərə toxunmuşdur. O, ən aktual siyasi mövzulara: Rusiyada 1905-ci il inqilabı, İran inqilabı və s. haqda yazırdı. Onun felyeton- ları “Ordan-burdan” ümumi başlıq və “Filankəs”, “Üzeyir”, “Bəh- mənkəs” və s. müxtəlif təxəllüslərlə dərc olunurdu. Onun “Qədirşünaslıq”, “Biz hamımız qafqazlı balalarıyıq”, “Ordan-burdan”, “Filankəs” imzası ilə çıxan yazıları, 1917-ci ildə “Kaspi” qəzetinin səhifələrində dərc olunmuş musiqi teatrı haqqın- da silsilə məqalələri (“Səhnənin tərbiyəvi əhəmiyyəti haqqında”, “Opera və dramın tərbiyəvi əhəmiyyəti haqqında”), “Azərbaycan” qəzetində çıxan bir sıra yazıları bu dövrün qiymətli məhsuludur. Ü.Hacıbəylinin inqilabdan əvvəl yazdığı publisistik əsərləri və ope- rettaları onun Azərbaycan mədəniyyətində M.F.Axundovun inqi- labçı-mütərəqqi ənənələrini davam etdirdiyini, C.Məmmədquluza- də, M.Ə.Sabir, Ə.Haqverdiyev kimi demokrat yazıçıların məslək dostu olduğunu, rus inqilabçı demokratların təsiri altında yazıb ya- ratdığını göstərir. Ü.Hacıbəyli yazılarında dəfələrlə bu görkəmli şəxsiyyətlərin əsərlərinə müraciət etmişdir. Zaqafqaziya xalqlarının dostluğunun carçısı Ü.Hacıbəyli “Biz hamımız Qafqaz balalarıyıq” məşhur məqaləsində Zaqafqa- ziya xalqlarını birləşməyə çağırırdı: “… Biz hamımız Qafqaz balalarıyıq. Birimizin düşməni varsa, hamımızın düşmənidir, dəfninə hamımız çalışmalıyıq. Birimizi bir təhlükə təhdid edirsə, hamımızı təhdid edir. Nicatımız ittifaqdadır. Din, millət ayrılığı bizim ittifaqımıza sədd olmasın gərək”. 1
yük inamdan ibarət idi. Onun ehtiraslı qələmi çox illər bu ideya- lara sadiq qulluq edirdi.
* * *
Ü.Hacıbəylinin ilk musiqi əsəri unikal “Leyli və Məcnun” operasıdır. Unikal ona görədir ki, bu əsər Şərqdə, eləcə də Azər-
1 “İrşad” qəzeti, 1906, № 64. Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|