Microsoft Word Insan huquqlari II kitab doc
məqsəd, norma- məqsədə çatmaq vasitəsi, normanın icrası
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Əlavə olaraq 6 saylı qrafikə baxmaq olar).
112 məqsəd, norma- məqsədə çatmaq vasitəsi, normanın icrası isə siyasətdir. İnsan hüquqları bütün zamanlarda bir qədər nisbi və qəti mütləq olmaqla özünün konkret və mücərrəd tərkibini qoruyur. Bu baxımdan da zamandan asılı olmayaraq hüquqlar öz mövcudluğunu subyektinin mövcudluğunda saxlayır. Subyektlər öz həyatları boyu öz məxsusi (burada imkanlar və zaman baxımından) hüquqlarına sahib olurlar. Məsələn, Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinin 5-cı maddəsinə əsasən, istər sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan, istərsə də məşğul olmayan hər hansı fiziki və ya hüquqi şəxslə mülki hüquq münasibətlərinin subyektləri ola bilərlər. 1 Burada hüquqlar bütün zamanlarda normalar şəkilində mövcuddur və indiki zamanla ifadə olunur. Hüquq normaları sistemi “yaşayır” və davam etməsi elə zaman ardıcıllığını və trayektoriyasını meydana gətirir. Subyektin fəaliyyət müddəti elə hüququn mövcudluq müddətini meydana gətirir. Hüquq subyektinin fəaliyyətinin müəyyən zamanlarda genişlənməsi həmin zamanlarda hüququn genişlənməsini meydana gətirir. Deməli, hüququn zamanla dərk olunması hüquq subyektinin mövcudluğuna və fəaliyyətinin artıb-azalmasına bağlıdır. İ nsan hüquqlarının məkan kateqoriyası ilə dərk olunması İnsanlar bütün məkanlarda (dövlətlərdə, cəmiyyətlərdə) hüquqlara malikdirlər. Dövlətlərin əsas funksiyası, vəzifə və öhdəliyi məhz hüquqları təmin etməkdən ibarətdir. İnsanlar həm öz ölkələrində, həm təyinat ölkələrdə, həm də tranzit ölkələrdə olmalarından asılı olmayaraq hüquqlara malikdirlər. 1 Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi. Azərbaycan Respublikasının Məcəllələr Külliyyatı. Azərb. dilində. Bakı-Qanun-2000, 880 səh., səh. 239 113 Lakin mənşə, təyinat və tranzit ölkələrdə pozitiv hüquqların təmin olunmasının eyni səviyyəsi mümkün deyil. Bu da öz- özlüyündə hüquqların məkan etibarilə fərqli təminatı məsələsini ortaya çıxarır. Dərk etmək proseslərinin obyektləri müxtəlif olur. Məkan özü də hüquqları üzərində formalaşdıran obyekt rolunda çıxış edir. Həmin obyektlər sahələr üzrə bölünür. Sahələrə bölünmə də fəaliyyətin genişliyindən meydana gəlir. Fəaliyyətin genişliyi obyektlərin çoxluğundan şərtlənir. Dərketmə obyektləri məkanlar üzrə dərəcələnə bilir. Belə qəbul etmək olar ki, hər bir məkan üzərində olan obyekt subyektə çevrildikdə, təmin olunması baxımından eyni ola bilməz. Yəni, insanlar bütün məkanlarda, bütün ölkələrdə və yaşayış məskənlərində eyni və oxşar dərəcədə təmin oluna bilməzlər. Həmçinin hər bir yaş dövrünün də məkan üzrə hüquqlarının təmin olunmasının xüsusiyyətləri mövcuddur. Məsələn, uşaq ikən yalnız böyüklərə xas olan hüquqlardan istifadə etmək mümkün deyil. Bu baxımdan resursların məkanlara olan nisbəti obyektlərə fərqli baxışları meydana gətirir. Fərqli baxışlar da fərqli dərəcələnmələrin əsaslarını formalaşdırır. Ümumiyyətlə isə hər bir anlayışın tətbiqi sahələri mövcuddur. Bu tətbiqetmə forma olaraq eyni olsa da, məzmun baxımından fərqlənir. Məsələn, insan hüquqları anlayışı bir forma və xüsusiləşmiş model olaraq bütün məkan və zamanlarda eynidir, insanların təbii xarakterlərinə immanentdir. Hər bir anlayış bütün sahələrdə və məkanlarda eyni dərəcədə təmin oluna bilməz. Bu baxımdan da insan hüquqları bütün məkanlarda eyni səviyyədə və dərəcədə təmin oluna bilməz. Universal prinsip etibarilə anlayışlar bütün məkanlarda dəyişməz olmalıdırlar. Məsələn, harada olmasından asılı olmayaraq (burada söhbət dövlətlərdən və cəmiyyətlərdən, yaşayış məskənlərindən gedir), bütün insanlar insan hüquqlarının daşıyıcısıdırlar. İnsanların hüquqları resursların imkan verdikləri hədlərdə təmin olunmalıdır. 114 Məkan və tələbatlar fərqi, eləcə də üzərlərindəki resurslar və onlardan istifadə fərqləri fərqli yanaşmaları meydana gətirir. (Əlavə olaraq 6 saylı qrafikə baxmaq olar). İnkişaf etmiş ölkələrdə insan hüquqları inkişaf etməkdə olan və yaxud da kasıb olan ölkələrdə olan insan hüquqlarına nisbətən daha da çoxtərkiblidir. Burada olan sistemlər və resurslar insan hüquqlarının təminat baxımından müəyyən olunması üçün şərait yaradır, vasitələri üzərə çıxarır. Resurslar tərkiblərin aşkar olunmasının əsaslarını formalaşdırır. İnsan hüquqlarının məkanlar üzrə dərk olunması həm də insanların iş yerləri ilə bağlıdır. Məsələn, dövlət qulluqçularının hüquqları, hüquq mühafizə orqanlarında işləyən şəxslərin hüquqları iş yerlərində olarkən özünəxas əsaslara malik olur. İş yerlərinin məkanlarda formalaşması onu tələb edir ki, hüquqlar fərqli olsun. Əlavə imtiyazlar və immunitetlər əldə edilsin. Məsələn, xarici ölkələrdə işləyən diplomatlar və onların ailə üzvləri immunitet və imtiyazlara malikdirlər. Burada onlar öz ölkələrindən fərqli statuslara malik olurlar. Dövlətlərini təmsil etdiklərinə görə təyinat ölkədə əlavə hüquqlar qazanırlar. Lakin təyinat ölkələrində olan vətəndaşların hüquqları ilə bütün məsələlərdə bərabər hüquqlara malik ola bilmirlər. Məsələn, diplomat statusuna malik olan şəxslər təyinat ölkədə seçki hüququna malik ola bilməzlər. Məkan amili burada hüquqların fərqli əsaslarla təmin olunması baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu izahlardan görünür ki, insan hüquqlarının müxtəlif məkanlarda təmin olunması dövlətlərdən və vətəndaşlıq məsələsindən çox asılıdır. Lakin fərqli olsa da dövlətlərin ümumən əsas məqsədləri insan hüquqlarının baza əsaslarını yüksək səviyyədə təmin etməkdən ibarət olur. Məsələn, ölkələrin konstitusiyaları bütün insanlara ümumi olaraq bərabər qaydada hüquq və azadlıqların verilməsini nəzərdə tutur. Miqrant hüquqları, vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları yerli vətəndaşların hüquqları ilə əksər məsələlərdə bərabər tutulur. Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|