Microsoft Word Insan huquqlari II kitab doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Qeyd
115 Hüquqların məhdudlaşdırılması isə bəzi hallarda tətbiq olunur. Məsələn, miqrantlar gəldikləri ölkələrdə qanunları pozarlarsa, qanunalara müvafiq olaraq ölkələrdən deportasiya olunurlar, məcburi olaraq çıxarılırlar. İ nsan hüquqlarının tək, cəm, xüsusi və ümumi kateqoriyalarla dərk olunması İnsan hüquqlarının tək, cəm, xüsusi və ümumi kateqoriyalarla dərk olunması üçün özündə formal məntiqi də əks etdirən dialektik məntiqi mətn qurmağa çalışacağıq. Bu mətn içərisində hüququn obyektinin və subyektinin xüsusi və ümumi olması qənaətini bildirəcəyik. Belə ki, qeyd etmək olar ki, insan hüquqları subyektiv əsaslıdır. Lakin bu subyektiv əsaslılıq əsasən obyektiv əsaslı olmaqdan formalaşır. Subyektivlik elə normalarla obyektivliyin içərisində qərarlaşır. Yuxarı universal hüquqlar, universal hüquq normaları başlıca olaraq hər bir fərdə aid olur. Məsələn, yaşamaq hüququ hamıya aiddir. (Qeyd: məntiqi bölgü əsasında və obyektə münasibətdə belə qərara gəlmək olar ki, universal hüquqlar yuxarı universal, yəni bütün şəxslərə aid olan (məsələn, insan hüquq və azadlıqları) və mərkəzi universal, yəni çoxlu şəxslərə aid olan (məsələn, müəyyən yaşdan sonra meydana gələn nigah hüququ) və subuniversal, yəni, müəyyən qrup insanlara aid olmaqla (məsələn, müharibə əlillərinin hüquqları) sahələrə bölünə bilər. Yuxarı universallıq hər bir kateqoriyaya aiddir. Hər bir şəxsin konstitusiya ilə müəyyən olunmuş hüquqları vardır. Hüquq bərabərliyi prinsipi universal hüquq müəyyən edən kateqoriyadır. Bu kateqoriya tam və ya da qismən universallıq prinsiplərində vahid kriteriya kimi müəyyənedici əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinin 24-cü maddəsinin 24.2 bəndində yazılır: Azərbaycan Respublikasında bütün vətəndaşlar, Azərbaycan Respublikasının ərazisində daimi yaşayan və ya müvəqqəti 116 qalan əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər fiziki şəxslərdir). 1 Deməli, məxsusilik elə universallığın içərisindədir. (7 saylı qrafikdən də bir qədər ətraflı tanış olmaq olar). Universallığın tərkibi məxsusilikdən meydana gəlir. Lakin istisnalar da vardır. Məsələn, hər bir məxsusi hüquq, tək şəxsə aid olan hüquq universal qaydada hər kəsə aid ola bilməz. Məsələn, bir şəxsin mükafat almaq hüququ obyektə və subyektə münasibətdə məxsusidir, bidəfəlik aktdır, subyektivdir. Universal olaraq hər bir şəxs mükafat ala bilməz. Lakin müəyyən qrupların birdən mükafat alması mümükündür. Burada universallıq məxsusilik, konkretlilik içərisindədir. Burada bir şəxsin mükafat alması həmin şəxsin subyektiv məxsusi hüququnu meydana gətirir. Bu baxımdan belə nəticələrə gəlmək olur ki, hər bir məxsusi hüquq universal olaraq (tamamilə hamıya) tətbiq oluna bilməz. Hamılıq məxsusluğun içərisndədir. Lakin universal hüquq normaları hamı üçündür. Məsələn, hər kəsin siyasi hüquqların tərkibi olaraq seçki hüququ vardır. Bu, universal hüquqdur. Müəyyən müddətə dövlət rəhbəri seçilmək isə bir şəxsə aid olan hüquqdur. Bu isə məxsusidir. Dövlət rəhbərinin hüquqları da məxsusidir. Burada bir şəxsin hüquqları məxsusi olsa da, dövlət rəhbəri postuna seçilmək hüquq mərkəzi universal hesab oluna bilər. Çünki yuxarı universallıqdan fərqli olaraq burada müəyyən tələblər, məsələn, ali təhsilli olmaq tələbi vardır. Hər kəs isə cəmiyyətdə ali təhsilli ola bilməz. Buradan belə bir nəticə hasil olur ki, universal və məxsusi hüquqlar müəyyən bölücü kriteriyalarla bir-birindən fərqlənir. Hamıya aid olan hüquq bir nəfərə aiddir. Lakin bir nəfərə aid olan hüquq hamıya aid ola bilməz. Məsələn, hər kəs akademiklik hüququna sahb ola bilməz. Hər kəs Nobel mükafatı ala bilməz və s. 1 Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi. Azərbaycan Respublikasının Məcəllələr Külliyyatı. Azərb. dilində. Bakı-Qanun-2000, 880 səh., səh. 241. 117 İ nsan hüquqları anlayışının dərk olunmasında zərurət kateqoriyası Anlayışdakı fikirlər arasında olan bağlayıcılıq zərurətlə həyata keçirilir. İnsan hüquqları insanların təbii haqları olduğundan onun təmin olunması prosesləri da zəruri olaraq insanların özləri tərəfindən həyata keçirilir. Hüquq zəruri addımlarla, fəaliyyətlə bağlıdır və gerçəkləşməsi baxımından hərəkətlərin edilməsini (sükunət halından çıxılmasını) zəruri edir. Hüququn mövcudluğunun özü də zəruri fəaliyyətin meydana gəlməsini tələb edir. Yəni, hüquqlar zərurətdən yaranır və zərurətdən də təmin olunur. Bu zərurət insanların təbii fəaliyyətlərində meydana gəlir. Yəni insanların fəaliyyətləri təbii qanunlara söykənir və ehtiyac və tələbatlardan irəli gəlir. İnsanlar öz təbii hüquqlarının zəruriliyini əsasən dövlətləri və cəmiyyətləri ilə təmin etməyə çalışırlar. Resurslar özləri təbii hüquqların təmin olunması üçün şərtləndirici əhəmiyyət kəsb edir. İnsanlar öz təbii hüquqlarını vəhdət şəkilində təmin etmək üçün zəruri olaraq ictimai və siyasi münasibətlərə qoşulurlar. İctimai-siyasi münasibətlərin dövlətlər tərəfindən tənzim edilməsi normativ-hüquqi aktlarla həyata keçirilir. İnsanların zəruri hüquqlarının təmin olunmasında zəruri hüquq normalarını özündə əks etdirən normativ-hüquqi aktlar meydana gəlir. İnsanların zəruri hüquqlarının təmin olunması üçün ilk növbədə konstitusiya qəbul edilir və konstitusiyada məhz əsas hüquqlar öz əksini tapır. Bununla yanaşı, konstitusiyadan irəli gələrək digər qanunvericlik aktları qəbul olunur və beynəlxalq hüquq sənədləri qəbul edilir. İnsan hüquqları anlayışının zərurət kateqoriyası ilə dərk olunmasının aspektlərininin əsaslarını da iki istiqamətdə müəyyən etmək olar: birincisi, insanların zəruri ehtiyacları üzərində meydana gələn hüquq normalarının qəbul edilməsi; ikincisi, bu normalara əməl olunması və normaların müdafiəsi. Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|