Microsoft Word Insan huquqlari II kitab doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Qeyd: təbii hüquqların azalıb-artması da mövcuddur. Bu elə insanların fəaliyyət göstərdikləri məkanlarda meydana gəlir.
- Bu, əsasən imkanlardan və resurslardan asılı olur).
124 Mürəkkəbləşmənin nisbi son həddi isə sadələşmədir, konkretləşmədir. Ümumilik özündə məxsusiliyi, məxsusluq isə ümumiliyi əks etdirir. Mürəkkəblik iki “üçbucaq” birləşməsinin (dördbucaqlının) aşağı və yuxarı hissələri arasındakı orta vəziyyətdədir. Ortadan aşağıya və yuxarıya doğru hərəkət etdikcə mürəkkəblik də öz yerini sadəliklə əvəz etməyə başlayır. Əgər biz hüquqları üçbucaq birləşməsi olan dördbücaqlıda xarakterizə etsək, onda belə nəticələrə gələ bilərik ki, hüquqlar sadələrdən mürəkkəbliklərə doğru və yaxud da əksinə istiqamətdə “hərəkət edən”, yayılan mənəvi dəyərlərdən ibarətdir. Həm də dördbucaqlı müstəvidə orta xətti (orta hissələri) tarazlaşdırıcı hissələr kimi götürsək, onda belə nəticələrə gələ bilərik ki, hüquqların mürəkkəb hissələri daha çox tarzlaşdırıcıdır. Ədalət də məhz bu tarazlaşdırmadadır. Zəginləşmə prosesləri yuxarıya və aşağıya doğru davam edir, bu anda sadələşmə meydana gəlir. Sadələşmə həm də özündə dayazlığı, kasadlığı, nəticə etibarilə son uc nöqtələrdə nisbi heçliyi meydana gətirir. Deməli, hüquqlar mərkəzlərə doğru zənginləşir. Zənginləşdikcə tarazlıqlar meydana gəlir. Tarazlıqlar isə ədalətin əsaslarını aşkarlayır. Mübarizələr sayəsində dialektik qaydada müəyyən xətlərdə, nöqtələrdə birləşmə məhz ədalətin özünü aşkarlayır. İnsan hüquqlarının orta hissələri (burada tərkib və sahələr nəzərdə tutulur) daha çox sinergetik əsaslı olur. Orta hissələrdə hüquqların cəmləşməsi sinergetik məzmunu formalaşdırır. Sinergetiklik fərdi hüquqların universal hüquqlar normalarında əksini tapmaqla əhəmiyyət kısb edir. İnsan hüquqları ayrı-ayrı sahələrdə əksini tapmaqla yanaşı, tərkib baxımından birləşmiş formada sadələrdən ibarət olan bir mürəkkəb məzmundur. Mürəkkəblik anlayışına həm dolğunluq, həm də çətinlik aspektindən yanaşmaq olar. Çətinlik, məsələn, çətin dərk olunma elə dolğunluqdan meydana gəlir. İnsan hüquqlarının mürəkkəbliyi həm onun tərkibində mövcuddur, yəni hüquqlar rəngarəngdir, həm də 125 ayrı-ayrı sahələrdə, yəni bölgü ünsüründə (sahələrində) meydana gəlir. İnsan hüquqlarının tərkib zənginliyi insan hüquqlarının bölgü sahələrində genişlənməklə daha da mürəkkəbləşir. Bu baxımdan mürəkkəblik insan hüquqlarının sistemliliyindədir. Sistemlik dərinləşdikcə müəyyən məkanda tutum da sıxlaşma hesabına artır. İnsan hüquqlarının rəngarəngliyi onun silsilə xarakteri kəsb etməsindən meydana gəlir. İnsan hüquqlarının cəmiyyətin inkişafına müvafiq olaraq sistemli qaydada genişlənməsi məhz onun mürəkkəb əsaslarla rəngarəngləşməsinə səbəb olur. Hər bir hüquq trayektoriyası öz başlanğıcını məhz mövcud olan hüquqlardan götürür. Təbii hüquqlar bütün prosesli məsələlərdə, yəni artıb-azalmada (daralmada və şaxələnmədə) öz nisbi və mütləq mənasını saxlayır. Məsələn, azadlıq, ixtiyar, mülkiyyətə sahiblik kimi hüquqverici dəyərlər bütün universal məqamlarda eynidir və mahiyyətdir. Mahiyyət elə sistemin məkanlarında əhatə olunandır. Mahiyyətdə mövcud olan dəyərlər sübutlar olmaqla öz tərkibini fəaliyyətdə və qarşılıqlı əlaqələrdə həm məhdudlaşdırır, həm də genişləndirir. Genişləndirmə, şəbəkələndirmə zamanı sinergetiklik meydana gəlir. Təbii hüquqlar anlayışı hər bir məsələdə o mənanı verir ki, yəni hüquq adlanır, başa düşülür ki, insanların fəaliyyətləri üçün özlərinin müəyyən haqları (səlahiyyətləri, ixtiyarları) olur. (Qeyd: təbii hüquqların azalıb-artması da mövcuddur. Bu elə insanların fəaliyyət göstərdikləri məkanlarda meydana gəlir. Belə ki, fəaliyyət hüququ şərtləndirirsə, onda qeyd edə bilərik ki, fəaliyyətin artıb-azalması elə hüquqların artıb- azlamasının əsasında dayanır. Hüquqların fərdi qaydada cəmləşməsi elə sinergetikliyi meydana gətirir. Birləşmə həm sinergetikliyə xeyir edir, həm də sinergetikliyi azalda bilir. Bu, əsasən imkanlardan və resurslardan asılı olur). Hüquq bütün obyektlərə münasibətdə insanların mənəvi əlaqə və ünsiyyət haqqıdır və əlaqələrin qurulmasına təkan verən dəyərdir. Buradan da, yəni insanların obyektlərə olan 126 münasibətlərindəki məsafədən, hüquqların dərəcələnməsi prosesləri baş verir. Nisbi olaraq azdan çoxa doğru hüquq yaranır. Məsələn, ailə hüququ insanlara öz ailələrində (məkana müvafiq olaraq) hüquqlarının dərəcəsini artırır. Kənar şəxslərin hüquqlarını isə azaldır. Bu o deməkdir ki, ailə yaxınlıq münasibətləri insanların hüquqlarını məkan üzrə genişləndirir. Buradan da belə bir məntiqi nəticə hasil olunur ki, müəyyən məkanlarda mərkəzləşmələr hüquqları genişləndirir. Konkret məkanlar və aspektlər hüquqların genişlənməsinə xidmət edir. Hüquq məkanların daralmasında genişlənir, məkanların genişlənməsində məhdudlaşır. Lakin elə də olur ki, hüquq məkanların genişlənməsi ilə böyüyür. Məsələn, insanların fəaliyyət obyektləri genişləndikcə, maraq sferaları genişləndikcə hüquqları da genişlənir. Məsələn, dövlət qulluqçusu digər vətəndaşlara nisbətən həm də məxsusi qulluq hüququndan istifadə edir. Dövlət rəhbərinin imtiyazları və immunitetləri mövcud olur. Burada fəaliyyətin genişliyi hüququn genişliyini meydana gətirir. Fəaliyyətin genişliyi məsuliyyəti üzərə çıxarır və məsuliyyət və öhdəlik də hüququn tərkib sisteminin əsaslarını təşkil edir. Fəaliyyətin genişlənməsi həm də hüququ məhdudlaşdırır. Məsələn, dövlət məmurları biznes və kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüquqlarından məhrum olurlar. Bunun əksinə olan proses olaraq, dövlətin gücü artıdqca və digər dövlətlərə təsirləri genişləndikcə hüquqları da genişlənir. Hüquqların genişlənməsi həm üfiqi, həm də şaquli olaraq həyata keçirilir. Hüquqların genişlənməsi onun faydasını artırır. Kollektivin hüquqları fərdin hüquqları üzərindən daha da güclü olur. Fərdin hüquqları həm də onun fərdi gücünə bağlı olduğundan fərdi qaydada kollektivdən daha da az kəmiyyətə malik olur. Fərdin hüquqları həm daxilən sinergetikliyi meydana gətirir, həm də fərdlərin birləşməsində sinergetiklik ortaya çıxarır. Hüquqlar məhdudlaşır və genişlənir. Bir genişlənmə sahəsi digər sahədə olan hüquqları məhdudlaşdırır. Məsələn, əmək pensiyası Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|