77
Tovar joriy yildagi oborotning bazis yoki o‘tgan
yilgi tovaroborotdan farqi
quyidagicha topiladi:
T/o mut.o‘zch. =
∑
q
0
p
0
.
Narxlarni turli belgilari bo‘yicha guruhlash mumkin.
1. Tovar (mahsulot) aylanmasiga qarab: narxlar – ulgurji, chakana, harid
narxlariga, smeta qiymati (qurilishda) bo‘lishi mumkin.
2. Davlatni narxni shakllantirish ta’siriga qarab: davlat tomonidan qayd
qilingan (fiksirovannie), regulirovka qilinadigan va erkin (bozor) narxlariga
bo‘linadi.
3. Narxlarning vaqt (davr) omili bo‘yicha qo‘llanishiga qarab: doimiy,
o‘zgaruvchan va sezonli narxlarga bo‘lish mumkin.
Narxlar baholar muhim iqtisodiy kategoriyalardir. Ularning o‘zgarishi
mahsulot ishlab chiqaruvchilar, xizmat ko‘rsatuvchilar, davlat byudjetiga (soliqlar
bo‘yicha) aholi turmush darajasiga va umuman
mamlakatning iqtisodiy
rivojlanishiga ta’sir etadi. Shuning uchun ham narxlarni doimiy kuzatib, qayd qilib
boriladi.
Davlat mulkiga asoslangan rejali iqtisodda narxlar qat’iy belgilangan
bo‘lib, ular tovarlarning turlari, sifati va boshqa xususiyatlarini
hisobga olgan
holda rpeyskurantlarda ko‘rsatilar edi. Preyskurantlar barcha tovarlar (mahsulotlar)
bo‘yicha tuzilib, undagi ko‘rsatilgan narxlar maxsus registrlarda qayd qilinardi.
Shunday qilib rejali iqtisodda barcha narxlar yoppasiga yalpi kuzatishda bo‘lgan.
Bozor munosabatlariga o‘tish, narxlarning erkinlashtirishi, narxning
bozordagi talab
va taklif asosida shakllanishi, ularni kuzatishni xalqaro tajribada
qo‘llanilayotgan – tanlab kuzatishga o‘tishini taqozo etadi.
Tanlab kuzatish usulida vaqtni va narxni qayd qilish uchun vakil tovarlarni
aniqlash muhim ahamiyatga ega. Tanlama kuzatish rekrezentativligini ta’minlash
uchun bir xil uslubda narxni qayd qilish zarur. Buning uchun narxlarni bir xil
sub’ektlarda, bir xil sifatdagi tovarlar bo‘yicha, ma’lum
bir vaqtda qayd qilish
zarur. Narxlar asosiy oziq-ovqat tovarlari bo‘yicha har kuni, boshqa tovarlar
bo‘yicha belgilangan muddatlarda (hafta, bir oy) qayd qilinadi.
Dostları ilə paylaş: