Microsoft Word mirze ibrahimov ve xalq yara01-12-2013ciligi doc
Mirzə İbrahimov və xalq yaradıcılığı
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mirzə İbrahimov və xalq yaradıcılığı
- Mən səndən necə doyum (68,80).
- Yolunu gözlərəm könlüm yaralı, ay aman
- Fazil Əliyev
Mirzə İbrahimov və xalq yaradıcılığı 129
Yağış yağar yer doymaz Mən səndən necə doyum (68,80). Bu bayatının ikinci variantı yoxdu. “Bayatılar” kitabında olduğu kimi verilmişdir. Namərd gülləsinə tuş olan Abbasın ölümündən bir az əvvəl söylədiyi bu bayatı isə əsərdə faciəvilik və kədər hissi oyadır. Tamaşaçı-oxucu onun ölümünü dərin təəssüf hissi ilə qarşılayır. Abbasın sevgisi də öz ağır dərdini qabaqcadan duymuş kimi dastan, nağıl qəhrəmanlarına xas olan bir hala düşür: “Ana, ana yadındadırmı, mənə nağıl danışardın, oğlan səfərə gedib, qız da onun yolunu gözləyir...” (68,82). “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında Beyrəyin nişanlısı onun gəlib çıxmadığını eşitdikdə ağlayır: “Beyrəyin yavuqlusu- na xəbər oldu. Banuçiçək qaralar geydi, ağ ağ qaftanına çıxdı. Güz olması kimi al yanağını dartdı, yırtdı”. Atlasın oxuduğu:
Kəməndə salmısan ovçu maralı, Ruh necə yaşasın candan aralı... Can sənə qurban, Sevgili oğlan Məni ağır Dərdə saldın, Harda qaldın, yar, gəl, Ay aman, ay aman gəl!.. (68, 84). Nəqarətli sərbəst qoşma təsiri bağışlayan şer parçası ilə - sənətkar intizar içində yol gözləyən aşiqin dərdini bədii dilə çevirib oxucuya təqdim etmişdir. Mirzə İbrahimov folklorla yaşayan sənətkardır. Onun səhnə əsərində folklor motivi əsasən atalar sözləri, məsəllər, bayatılar, xalq deyim tərzi ilə özünə yer tapmışdır. Bayatılardan geniş istifadə olunması M.İbrahimovun folklorla bağlı sənətkar olduğunu göstərir. Bir dram əsərində lirik növə aid yeddi
130
nümunədən bəhrələnən əsərdə folklor duyumunun samballı olduğunu göstərir. “Həyat” pyesində olduğu kimi, 1941-ci ildə yazdığı “Məhəbbət” pyesində də folklor sənətkarın ideyanı aydınlaşdır- maq, fikrin konkret şəkildə ifadə etmək imkanını artırmışdır. Şifahi xalq yaradıcılığından bəhrələnmə, incə mətləbləri sənət dili ilə vermək əsərin bədiilik meyarına müsbət təsir göstər- mişdir.
Yazıçı əsərdə bəzi atalar sözlərini təfəkkür süzgəcindən keçirərək işlətmişdir: “İyirmisindən yel çəkən altmışında sızlar” (68,180), “Sevilən layiq olar”, “Yaxşı ürək pis yerə meyl etməz”, “Hər cəsarət hələ istəyin dərinliyini bildirmir”, “Sevgi olan yerdə mühakimə susur”, “Kim çox dərd çəksə, onun dərdi də çox olar”, “Namussuz övladın olmağından, olmamağı yaxşıdır”, “Ayıq vaxtında əclaf, sərxoş vaxtında səmimi adamlarla badə qaldırmaq haramdır”. El arasında bunların müxtəlif variantları işlədilir. “Altmı- şında öyrənən, gorunda çalar”, “Sevilmək xoşbəxtlikdir”, “Yaxşı oğulun anası ağlamaz”, “Məhəbbətin dili laldır”, “Za- man ən böyük həkimdir”, “Dəm-dəm gətirər, qəm də qəm”, “Bəd övladdan Allah da bezər”, “Sərxoşla oturub-duran xeyir tapmaz”. “Məhəbbət” pyesində atalar sözləri və zərbi-məsəllər dialoqların daha canlı və məzmunlu olmasına xidmət edir. İstər müsbət, istərsə də mənfi obrazların dilində bu nümunələrin işlədilməsi əsərin bədii cəhətdən daha səviyyəli olmasına səbəb olmuşdur. Müsbət obrazların işlətdiyi atalar sözlərinə diqqət yetirək: Zəhra: “Düzlükdən böyük dövlət yoxdur”, Məhəbbət: “ Dünyada namus və düzlük ən böyük dövlətdir”, Məşədi Qulam Hüseyn: “Qızı özbaşına qoysan, ya halvaçıya gedər, ya zurnaçıya”, “Əlli illik dəyirmanın yolunu öyrətmə!”, “Utan- utanmazdan, qorx qorxmazdan”, “Ulu sözünə baxmayan ulaya- ulaya qalar”, “Sövdanı pul kəsər, divanı qılınc”, “Düzə düz deyərəm, əyriyə-əyri”, “Aşıq gördüyünü çağırır”, “Yüksək Mirzə İbrahimov və xalq yaradıcılığı 131
əməllər təmiz məhəbbətdən doğar”, “Namussuz övladın olmağından, olmamağı yaxşıdır”, “Ər bir, arvad bir” (98,185). Əsərdə təsvir edilən hadisələr Vətən müharibəsi illərində cərəyan edir. Lakin folklor materiallarının təhlili göstərir ki, əsərdə tərbiyə, xalqın əxlaqi görüşlərinə münasibət də ön planda verilmişdir. İki ailənin, zavod direktoru Məmişovun qızları Hürü və Zəhranın, Məşədi Qulam Hüseynin və Fatmanisənin qızı Məhəbbətlə oğlu Mayilin tərbiyəsi məsələsi süjet xəttinin aparıcı rolunu təşkil edir. “Dünyada namus və düzlük ən böyük dövlətdir” - deyən Məhəbbət, eyni əqidə ilə yaşayan Zəhra xalqımızın əxlaqi görüşlərinin daşıyıcısı kimi çıxış edirlər. Məşədi Qulam Hüseynin işlətdiyi atalar sözləri, məsəllər, namus, əxlaq haqqında onun düşüncəsini, sağlam ruhlu ailə başçısı olduğunu göstərir. Qəşəm Həşimov “Qayışımın altını bərkitdim” deyə-deyə gün keçirən bir adamdır, laqeyddir, qızı Hürünün pozğun həyata yuvarlanması belə onu maraqlandırmır. Maraqlıdır ki, Məmişov “Məntiq Həsənoviç” hekayəsinin qəhrəmanı Məntiq Həsəni xatırladır, “yüz ölç, bir biç” məsəlini öz bildiyi kimi nadancasına dərk edir. Zəhra: -Ata can, nə “Hə deyirsən, nə yox” axı belə olmaz. Məmişov: Sən hələ uşaqsan, qızım, get əlif-beynini de, buna bax, bu ilki sərçə, bildirkinə cip-cip öyrədir. Məmişovun qənaəti belədir: “Sağ-salavat eləyib sanksiya almamış iş görən başını bəlaya salar”. Belə fikirlə yaşayan Məmişov Məhəbbətin yeni silah ixtirasına maneçilik törədir. Məmişovun qızı Hüri və Məşədi Qulam Hüseynin oğlu Mayil əxlaqca düşkünləşir, Manaf, “Kəntərov kimi cəsusların əlində oyuncağa çevrilirlər”. Xalq yazıçısı Məmişov kimi mənfi qütbdə dayanan obrazları ifşa etmək məqsədilə folklordan bəhrələnmişdir. Əsərdəki Əhmədi- biqəm dəlixanada yatmışdır. Sadə bir bağ xidmətçisidir. Lakin hikmətli ifadələr işlədir, nifrət etdiyi adamların üzünə istədiyi Fazil Əliyev 132
sözü deyir. Əhmədi-biqəm Şərqdə məşhur olan Bəhlul Danəndəni xatırladan obrazdır. Bağdad xəlifəsi Harun-ər- Rəşidin qardaşı, divanə, danəndə təxəllüslərini daşıyan Bəhlula vəzir deyir: - “Ey Bəhlul, muştuluğumu ver. Əmirəl-möminin səni öküzlərə, eşşəklərə baş sərkərdə təyin eləyib. Bəhlul halını pozmadan deyir: - İndi ki elədir, onda mənə qulaq as, əmrimi yerinə yetir, çünki sən də mənim əsgərlərimdənsən” (44,186). Əhmədi-biqəm “Mən ölülər padşahıyam, özüm də qəbristandan gəlmişəm” (98,194) deyir, özünü dəli qələminə verir. Məmişov onu tanımır. -Sən ... üçüncü istirahət evinin bağbanı deyildin? Əhmədi-biqəm ona belə cavab verir: “Bəli, sən ticarət komissarlığında oğruları ətəyinin altında gizlədəndə, mən orada işləyirdim” (98,195). Yazıçı folklordan bəhrələnərək yaratdığı obraz vasitəsilə məqsədinə nail olur. Əhmədi-biqəmin dili ilə Məmişovu oxucuya tanıdır. Əhmədi-biqəmin işlətdiyi “Adamdan nə desən çıxar” ifadəsi əsərin məzmunu ilə sıx bağlıdır və Mail, Kəntərov kimi cəsus-xainlərin ifşa olunması, həmin ifadənin əsər boyu nə üçün işləndiyini aydınlaşdırır. Əhmədi-biqəm Bəhlul Danəndə kimi müdrikləşir: “Yazılı ədəbiyyatda şifahi xalq ədəbiyyatı növlərindən, eləcə dələtifələrdən istifadə etmək məsələsi təsadüfi deyil, həyatın zəruri tələbindən ayrı- ayrı söz ustalarının ədəbi fəaliyyətindən irəli gələn, xüsusilə qabaqcıl ədəbiyyatın xalq həyatı ilə olan yaxın əlaqəsindən doğan qanuni bir keyfiyyətdir” (69, 34). “Məhəbbət” dramında “Erkək balıqdır, naməhrəmdir” lətifəsində bunun ifadəsini görürük. Əhmədi-biqəmin söylədiyi bir lətifə əsərin məzmunu ilə bağlı ideyadan doğmuşdur. Mühəndis Manafın “Nə bir quşa güllə ata bilmərəm, nə də sudan çıxan balığa baxa bilmərəm” sözlərinə cavab olan lətifə Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|