funksiyalarını – servis xidməti, hazır məhsulun və marketinqin paylanmasına
nəzarət funksiyalarını da yerinə yetirirlər.
kincisi, onlar kliyent-server arxitekturası, çoxməsələli, çoxistifadəçi əməliyyat
sistemləri və relyasiya verilənlər bazası əsasında yaradılır, qrafiki istifadəçi
interfeysinə malik olur və Case - texnologiyasından geniş istifadə olunur.
Üçüncüsü, müasir sistemlər müxtəlif tip istehsalı nəzərə almalıdırlar.
39. Əməliyyat sistemlərin təsnifatı
Ə
məliyyat sistemi (ƏS) kompyuter resurslarını idarə edən, tətbiqi
proqramların işə salınmasını, onların xarici qurğular və digər proqramlarla
qarşılıqlı əlaqəsini, həmçinin, istifadəçi ilə kompyuter arasındakı dialoqu təmin
edən proqram vasitələrinin məcmusudur.
Ə
məliyyat sistemi kompyuterin işə qoşulması ilə yüklənir və istifadəçiyə
hesablama sistemi ilə rahat və əlverişli ünsiyyət üsulu (interfeys) təqdim edir.
Funksiyalarına görə interfeysin aşağıdakı növləri var.
Proqram interfeysi hesablama sistemi çərçivəsində proqramların qarşılıqlı
ə
laqəsini təmin edən vasitələr məcmusudur.
stifadə
çi interfeysiistifadəçinin kompyuterlə qarşılıqlı əlaqəsi üçün proqram
və aparat vasitəsidir. Öz növbəsində istifadəçi interfeysiəmrli və obyektyönlü ola
bilər.
Ə
mrli interfeys istifadəçiyə kompyuter resurslarının idarə olunması üçün
ə
mrləri klaviaturadan daxil etməyə imkan verir.
Obyektyönlü interfeys obyektlər, yəni fayl, kataloq (qovluq), disk sürücüsü,
proqram, sənəd və s. üzərində əməliyyatları bilavasitə həyata keçirən hesablama
sisteminin resurslarını idarə edir.
Resurs dedikdə kompyuterin istənilən komponenti - mərkəzi prosessor, əməli
və ya xarici yaddaş, xarici qurğular, proqram və s. başa düşülür.
Ə
məliyyat sisteminin yeni modifikasiyasının adı dəyişilmir, amma versiya
(variant) adını alır. Əməliyyat sisteminin versiyası 6.00, 3.11, 2.1 və s. şəklində
işarə olunur. Nöqtədən soldakı rəqəmin artması sistemdə mühüm dəyişikliyin,
nöqtədən sağdakı rəqəmin artması isə sistemdə cüzi dəyişikliyin edilməsini
göstərir. Versiya nömrəsinin böyük olması, sistemin daha çox imkanlara malik
olmasını əks etdirir.
Ə
məliyyat sistemlərinin aşağıdakı növləri mövcuddur:
•
sistemlə eyni vaxtda işləyən istifadəçilərin sayına görə: biristifadəçi üçün,
çoxistifadə
çi üçün;
•
sistemin idarə olunması ilə eyni vaxtda yerinə yetirilən məsələlərin sayına
görə:
birmə
sə
lə
li, çoxmə
sə
lə
li;
•
prosessorların sayına görə: birprosessorlu, çoxprosessorlu;
•
prosessorun mərtəbələrinin sayına görə: 8-mərtəbəli, 16-mərtəbəli, 32-
mə
rtə
bə
li, 64-mə
rtə
bə
li;
•
interfeysin tipinə görə: əmrli və obyektyönlü;
•
informasiya emalı rejiminə görə: paket emallı, vaxt bölgülü, real vaxt
miqyaslı;
•
resurslardan istifadənin tipinə görə: şəbəkə, lokal.
Birinciəlamətə görə, biristifadəçi üçün əməliyyat sistemlərindən fərqli olaraq,
çoxistifadəçi üçün əməliyyat sistemləri kompyuterdə eyni vaxtda müxtəlif
terminallarla bir neçə istifadəçinin işləməsinə imkan verir.
kinciəlamətə görə, çoxməsələlik anlayışı mövcud hesablama sistemi
çərçivəsində eyni vaxtda bir neçə proqramın paralel yerinə yetirilməsidir.
Birməsələli əməliyyat sistemləri isə eyni vaxtda yalnız bir proqramın yerinə
yetirilməsinə imkan verir.
Üçüncü əlamətə görə, bir prosessorludan fərqli olaraq, çoxprosessorlu
ə
məliyyat sistemləri bu və ya digər məsələnin həlli üçün bir neçə prosessor
resurslarının paylanması rejiminə imkan verir.
Dördüncüəlamətə görə, əməliyyat sistemləri 8, 16, 32 və 64 mərtəbəlilərə
bölünürlər. Əməliyyat sisteminin mərtəbəliliyi prosessorun mərtəbəsi ilə təyin
olunur.
Beşinciəlamətə görə, əməliyyat sistemi istifadəçi interfeysinin tipinə görə
obyektyönlü (qrafiki interfeysli) və əmrli (mətn interfeysli) kimi iki hissəyə
bölünür.
Altıncıəlamətə uyğun olaraq, əməliyyat sistemləri aşağıdakı növlərə bölünür:
•
paket emalı: kompyuterdə yerinə yetirilməli olan proqramlara uyğun olaraq
tapşırıqlar paketi formalaşdırılır və mümkün üstünlük dərəcəsini nəzərə almaqla
növbəli yerinə yetirilir;
•
vaxt bölgülü: müxtəlif terminallardan bir neçə istifadəçinin eyni vaxtda
kompyuterə dialoq (interaktiv) rejimində müraciətini yerinə yetirmək üçün
ə
məliyyat sistemi xidmət tapşırıqlarına uyğun maşın resurslarını növbə ilə seçir;
•
real vaxt miqyaslı: kompyuterə nəzərən bu və ya başqa dərəcədə ondan
xaricdə baş verən hadisə, proses və ya obyektlərlə idarə olunan istifadəçi
sorğularına müəyyən olunmuş vaxt ərzində kompyuterin cavabını təmin edir.
40.MS DOS ə
mə
liyyat sistemi
Ailənin birinci üzvü MS-DOS (Microsoft Disk Operating System - Microsoft
firmasının disk əməliyyat sistemi) sistemidir. Sistem IBM PC kompyuterləri üçün
1981-ci ildə yaradılmışdır.
MS-DOS əməliyyat sistemi aşağıdakı əsas hissələrdən ibarətdir:
•
fayl sistemi;
•
xarici qurğuların drayverləri;
•
ə
mrlər prosessoru.
DOS ailəsinin əməliyyat sistemləri birməsələlidir və aşağıdakı xarakterik
xüsusiyyətlərə malikdir:
•
istifadəçi tərəfindən daxil edilən əmrlərin köməyi ilə interfeys həyata
keçirir;