Microsoft Word ++++Secki huququ\3005. doc
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əsgərov Z.A. Konstitusiya hüququ. Dərslik. Bakı; Bakı Universiteti nəşriyyatı. 2006, 698 səh, s. 50.
- Ümumiyyətlə, bütün siyasi hüquqların tərkibi və cəmi siyasi komplektlilik (burada daha çox forma) baxımından dövlət hüququdur.
- Əsgərov Z.A. Konstitusiya hüququ. Dərslik. Bakı; Bakı Universiteti nəşriyyatı. 2006, 698 səh, s. 53. 2 Həmin kitab. səh. 49.
117 (burada tərkib subyektləri baxımından) sistem daima yeni hüquqların meydana gəlməsi üçün müvafiq potensialın formalaşmasında mühüm əhəmiyyətə malik olur. Seçki insanların “gələcək hüquqları”nın formalaşmasının əsaslarını təşkil edən kriteriya kimi də xüsusi müəyyənedici vasitədir. Seçki ümumiyyətlə, siyasi sistemdə məsuliyyəti meydana gətirir. Hüquq şərti olaraq ona görə iqtisadi, siyasi və digər bölgülərə ayrılır ki, həyat özü fəaliyyət baxımından, qarşılıqlı şə kildə asılı olan və şərtləndirici əsasları özündə daşıyan bölünmüş bir vəziyyətdədir. Bu bölgülər nisbi və şərti ə həmiyyətə malikdir. Məsələn, belə qəbul olunur ki, seçki hüququ konstitusiya hüququnun tərkib hissəsidir. Əslində də seçki bir proses kimi siyasi sistemləri və bu sistemləri təşkil edən hakimiyyətin qollarını müəyyən etmək üçün təşkil olduğundan elə konstitusiya hüququna aid olan bir tərkibdir. Lakin konstutusiya hüququ çox genişdir və bu tək seçki hüququ və digər hüquq bölgüləri ilə məhdudlaşa bilməz. Ə slində bütün hüquqlar forma və məzmun baxımından konstitusiya hüququnun tərkibidir. Çünki insanlar dövlətdə yaşayırlar. Konstitusiya hüququ insanların ictimai-siyasi və digər hüquqlarının ümumiləşdirilmiş vahid məcmu olaraq hüquq normaları şəklində əksini tapan hüquqdur. Konstitusiya hüququ həm də iqtisadi-sosial hüquqların əsasını özündə əks etdirən hüquqlar cəmidir. Ümumiyyətlə isə, konstitusiya vahid bir ümumiləşdirici toplu olaraq hüquqlara normalar kimi baxan ə sas universal məzmunlu konkret bir sənəddir. Elmi izahlarda belə bir yanaşma var ki, konstitusiya ən yüksək hüquqi qüvvəyə malik olan və bir tərəfdən insan və cəmiyyət arasında, digər tərəfdən isə insan və dövlət arasında münasibətlərin ə saslarını nizamlayan hüquq normaları sistemidir. 1 Konsti- tusiya insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarını bəyan və onlara 1 Əsgərov Z.A. Konstitusiya hüququ. Dərslik. Bakı; Bakı Universiteti nəşriyyatı. 2006, 698 səh, s. 50. 118 təminat verir, eləcə də konstitusiya quruluşunun əsaslarını, idarəetmə formasını və ərazi quruluşunu, mərkəzi və yerli hakimiyyət orqanlarının təşkili əsaslarını, onların səlahiyyətləri və qarşılıqlı münasibətlərini, dövlət rəmzlərini və ölkənin paytaxtını müəyyən edir. 2 Ümumi götürdükdə, konstitusiya hüququnun baza hissəsi (məsələn, Azərbaycan konstitusiyası) insan hüquqlarının özəyidir. İnsan hüquqlarının özəyi konstitusiya hüquqlarının baza hissəsində öz əksini tapır. Konstitusiya və bununu məzmunundan irəli gələn, bu baza sənədindən törəyən sənədlər təbii ki, insanların əsas hüquq və azadlıqlarını təmin edən vasitələr kimi böyük önəmə malikdir. İnsanların təbii hüquqlarının şərti olaraq tərkibi olan pozitiv hüqüqlar (buna sonradan yaranan və dövlət tərəfindən təmin olunan hüquqlar da deyirlər) əslində elə baza hüquqlara (əsas hüquq və azadlıqlara) xidmət edir. Konstitusiya hüququna ümumvətəndaşlıq hüququ da aiddir. Bu baxımdan seçki hüququnu həm konstitusiya hüququ, həm də vətəndaşlıq hüququ yaradır. Seçkinin tarixi formalaşma mərhələsi də elə konstitusiya hüququnu yaradan ə sasları üzərə çıxarır. Bütün konstitusiya hüququ üzrə tərkib hissələr cəm halda siyasi məzmun kəsb edərək dövlət hüququnu meydana gətirir. Burada dövlət hüququ, konstitusiya hüququ, seçki hüququ vahid şə kildə ümumvətəndaşlıq hüququnu formalaşdırır. Vətəndaşlıq hüququ digər siyasi hüquqların yaranması üçün də səlahiyyətləri müəyyən edir. Ümumiyyətlə, bütün siyasi hüquqların tərkibi və cəmi siyasi komplektlilik (burada daha çox forma) baxımından dövlət hüququdur. Dövlət hüququ (dövlətin öz ərazisi daxilində və beynəlxalq əlaqələrdə olan hüququ) da konstitusiya hüququdur. Konstitusiya hüququ 2 Əsgərov Z.A. Konstitusiya hüququ. Dərslik. Bakı; Bakı Universiteti nəşriyyatı. 2006, 698 səh, s. 50. 119 isə insanların ümumiləşmiş baza və pozitiv hüquqlarıdır. Buradan da belə bir məntiqi nəticə ortaya çıxır ki, əslində insan hüquqlarının siyasi ümumiləşmiş məzmunu dövlət hüqu- qudur. Bütün hüquqların əsası, özü isə insan hüquqlarıdır. İ nsan hüquqları burada fəlsəfi tezisdir. Ümumidir, yekundur və sahələr və sistemlər üzrə təsnif olunandır. Konstitusiya ümumiləşdirici vahid olmaqla, dövlət hüququnun və onun ə sası olan insan hüququnun siyasi məzmun kəsb edən bir fəlsəfi əsasıdır. Dövlət üçün konstitusiya bir təşkiletmə vasitəsidir, siyasəti istiqamətləndirmə yoludur və insan hüquqlarını təminetmə üsuludur. Bu baxımdan da siyasi hüquqların bütün tərkibləri bir-birini şərtləndirəndir və nəticə etibarilə insan hüquqlarına xidmət edəndir. Konstitusiya hüququ alidir və toplu şəklində əks olunur (ifadə edilir). Konstitusiya hüququ insan hüquqlarının kompleks şəkildə təcəssüm olunmasıdır. Hər bir konstitusiya ən yüksək hüquqi qüvvəyə malik olan əsas qanun kimi özünün hüquqi mahiyyəti ilə bərabər, sosial-siyasi mahiyyətinə də malikdir. 1 Konstitusiya hüquq münasibətləri həm mühafizəedici, həm də nizamlayıcı olur 2 . Konstitusiya hüququnun formalaşmasında (ümumi olaraq təşkil olunmasnda) seçkilər böyük rol oynayır və konstitusiyanın qəbul olunmasında insanlar öz iradələrini və istəklərini bu sənəd layihəsinə səs verməklə bildirirlər. Konstitusiya hüququ fəlsəfi məzmun kəsb etdiyindən bu hüququn tanınması, qəbulu və icrası üçün də seçki hüququ fəlsəfi və elmi məzmun kəsb edir. Seçki hüququnun fəlsəfi-elmi məzmunu onun ümumiləş- dirilmiş sənəd olaraq konstitusiyanı müəyyən etməyində özünü göstərir. Konstitusiya ümumiləşdirilmiş tərkibdə seçki yolu ilə (səsvermə) əsasında qəbul olunan bir sənəddir. Konstitusiya 1 Əsgərov Z.A. Konstitusiya hüququ. Dərslik. Bakı; Bakı Universiteti nəşriyyatı. 2006, 698 səh, s. 53. 2 Həmin kitab. səh. 49. Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|