Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
370
—
qolunu çirm l  deyir ki, a r bir i  görm k laz md r. (“Az rbay-
can” jurnal )  
12)  Tabeli mür kk b cüml nin ikinci v  üçüncü komponentl -
ri (ikinci komponent ba , üçüncü komponent budaq cüml  olmaq 
rtil ) tabelilik yolu il  ba lan r v  birinci komponentin ba  
cüml sind  olur. M s l n
1
:  Üstünlüyün öz t r fimd  oldu unu 
hiss edirdims   d , etiraf etm liy m ki, b z n m nd   übh l r d  
do urdu. (G.Hüseyno lu) Bax, bir d  qaçmaq fikrin  dü s n, bu 
süngünü ür yinin ortas ndan el  vuraram ki, ucu qarn ndan ç xar. 
(S.R himov)  g r bu duy u v  hissl r olmazsa, onda biz bir-bi-
rimizi el  unudar q ki, el  bil dünyaya heç g lm mi ik. (Radi ev)  
13) Tabeli mür kk b cüml nin birinci v  ikinci komponentl ri 
(ikinci komponent ba  cüml  olmaq  rtil ) tabelilik yolu il  
ba lan r v  üçüncü komponentin ba  cüml si olur. M s l n
2
: On-
suz ya amaq m nim üçün n  q d r ç tin olsa da, h yatdan getm k 
ist mir m, çünki bu m nim t r fimd n nam rdlik olar. ( . f ndi-
yev) Artist bu rolu oynayark n yalanç  poetikaya, saxtal a azac q 
yol vers ydi, böyük x ta etmi  olard , çünki, yalanç  poetika v  
t zahürçülük n inki m hdud imkanlar daxilind  sönük t svir 
olunmu  obraz  qüvv tl ndirmir,  ksin   z ifl dir. (C.C f rov) 
g r u aqlar olmasayd , b lk   d ,  brahim Lal ni çoxdan bo a-
m d , çünki xasiyy tl ri heç tutmurdu.  
14) Tabeli mür kk b cüml nin ikinci v  üçüncü komponentl ri 
(ikinci komponent budaq cüml , üçüncü komponent ba  cüml  
olmaq  rtil ) tabelilik yolu il  ba lan r v  birinci cüml nin budaq 
cüml si v zif sind  olur. M s l n
3
:  Özüm d  hiss edir m ki, 
dan b ür yimi bo altmasam, h r  eyi etiraf etm s m, heç zaman, 
b lk   d , ömrüm boyu sakitl
 bilm y c y m. (B.Bayramov) 
1
 Elmira H s nova. Mür kk b cüml l rin polipredikativliyi. Az rbaycan 
Dövl t Universiteti. Bak , 1986, s.74-75
2
 Yen  orada. s.75-76
3
 Yen  orada. s.76-77
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
371
—
nan n ki, haraya q rar verils  orada canla-ba la i l m y  haz ram. 
(S.R himov) S n ba a dü  ki, su dü s   d , bünövr y   t sir 
etm mi dir. (M.C lal) El  yorulmu dum ki, qula m n dibind  top da 
atsayd lar, bu cür tezd n qalxmazd m. (“Az rbaycan” jurnal )  
15) Tabeli mür kk b cüml nin ikinci v  üçüncü komponentl ri 
(ikinci komponent budaq cüml , üçüncü komponent ba  cüml  
olmaq  rtil ) tabelilik yolu il  ba lan r v  birinci komponentin 
(cüml nin ba  cüml si olur. M s l n
1
:  g r o x st y  yax -yax  
baxsa, bir lo man olub h r k si n  cür  müalic  ets  bel , kimin 
ür yi f r hl nib aç lar? (S.R himov) Vaxt nda g ls n, tap rsalar 
da,  vv lki yerini tuta bilm y c ks n.  g r m n olmasayd m, lap 
bu dünyan n bütün buxalterl rini y b töks ydin, yen   d  ba  
tapa bilm zdin. (S.R himov)  
 
d biyyat: 
 
1. .Abdullayev, Y.Seyidov, A.H s nov. Müasir Az rbaycan 
dili. IV hiss . Sintaksis. Bak , “ rq-Q rb”, 2007, s.372-391 
2. E.H s nova. Mür kk b cüml l rin polipredikativliyi. Bak , 
ADU-nun n ri, 1986, s.68-82 
3. Q. .Kaz mov. Müasir Az rbaycan dili. Sintaksis. Bak , “As-
poliqraf LTD” MMC, 2004, s.409-426 
4. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisind n praktikum. Bak , 
ADU-nun n ri, 1978, s.76-83 
 
 
1
 Elmira H s nova. Mür kk b cüml l rin polipredikativliyi. Az rbaycan 
Dövl t Universiteti. Bak , 1986, s.77-78

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
372
—
 
 
Ì
ÖÀÑÈРÀÇÿÐÁÀÉÚÀÍ 
ÿÄÿÁÈ ÄÈËÈÍÄÿ ÚÖÌËÿ 
ÖÇVËÿÐÈÍÈÍ ÑÛÐÀÑÛ  
 
 
Cüml l rd  cüml  üzvl rinin s ralanmas
1
. Cütt rkibli, t k-
t rkibli cüml l rd , el c  d , m qs d v  intonasiyaya gör  cüml  
növl rind  (n qli cüml d , sual cüml sind ,  mr cüml sind , nida 
cüml sind ), müxt s r v  geni  cüml l rd , bütöv v  yar mç q 
cüml l rd , sad   v  mür kk b cüml l rd , y ni cüml nin bütün 
növl rind  cüml  üzvl rinin s ras  vacib m s l dir. Cüml d ki 
sözl r bir-biri il  m na v  qrammatik c h td n  laq l nir, bu, m -
s l nin bir t r fidir. Bununla bel , cüml d ki sözl rin s ras  da 
sas m s l l rd n biridir. Cüml ni qurmaq üçün sözl r aras nda 
m na v  qrammatik  laq  il  yana , cüml  üzvl rinin düzgün 
s ralanmas n   n z r  almaq laz md r.  ks t qdird , cüml nin ba  
v  ikinci d r c li üzvl rinin funksiyalar  bir-birin  qar ar.  
Cütt rkibli cüml l rd  mübt dan n v  x b rin yeri. Mübt da 
v   x b r cüml nin ba  üzvl ridir. Onlar cüml nin qrammatik 
sas n , iki qütbünü t kil edirl r. Cüml nin ikinci d r c li üzvl ri 
is  mübt da v   x b r  traf nda qrupla rlar. Bunun n tic sind  
1
 Cüml  üzvl rinin s ralanmas  bar d  bax:  .M.Cavadov. Müasir Az rbaycan 
d bi dilind  sintaktik vahidl rin s ras . “Elm” n riyyat , Bak , 1977, s.44-105
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
373
—
cüml d  mübt da v   x b r zonas  yaran r. Ona gör   d  cüml d  
mübt da v  x b rin yerini bilm k laz md r. Bu m nada Az rbay-
can dilind   ks r vaxt mübt da cüml nin ba nda, x b r is  so-
nunda g lir. M s.:  Hürü diksindi. (M. brahimov)  O, uzaq  rqli 
idi. (M.S.Ordubadi) Naxç van qalas  mühasir  olundu. (Y.Ç m n-
z minli) Qulu at l r, dü ür, ç r r. (A. aiq)  
Müasir Az rbaycan 
d bi dilind  mübt dan n yerinin 
d yi m si a a dak  hallarla ba l  olur:  
1)X b ri var, yox sözl ri il  ifad  olunan cüml l rd  mübt da 
x b r zonas na aid olan üzvl rd n sonra g lir. M s l n: M kt bi-
mizin ba ças nda ucaboylu, cavan bir yas m n a ac  vard . 
( . f ndiyev) Bu bar d  onda ayd n bir mülahiz  yox idi. ( . f n-
diyev) Konsert salonunda oturma a yer yox idi. (M.Hüseyn)  
2)T rkibl r mübt dadan  vv l g lir v   t rkibin subyekti 
mübt da kimi formala m r. M s l n:  M n 
ti do ray b 
qurtaranda Gülq d m düyünün k fini y rd .  ( .V liyev)  Kül k 
sdikc  Arazq ra  boyu uzanan qar -qam   t rp ni ir. 
( .V liyev)  hvalat bu m qama çatanda biz B hram mü llim  
sata b onu daha da b rk dara q snamal  olduq. (S.R himov)  
3)B z n h m t rkibin, h m d  cüml nin subyekti eyni  xs 
olur. T rkibd ki i  cüml d ki i d n  vv l g ldiyi üçün mübt da 
t rkibd n  vv l g lir. Ancaq mübt dan   t rkibd n sonra da 
i l tm k mümkündür. M s l n:  Gec d n xeyli keçm sin  bax-
mayaraq  irm mm d yatmaq ist mirdi cüml sini bel  d  i l tm k 
olar:  irm mm d gec d n xeyli keçm sin  baxmayaraq yatmaq 
ist mirdi. Bu m nada  Adam çoxdan görm diyi bir tan na rast 
g ldikd  d rhal onu tan ya bilmir v  Tanya Mahmudun ona yax n-
la d n  gör rk n çox t ccüb el di cüml l rind  mübt dan n 
yerini d yi dirm k mümkündür.  
4)Mübt da qeyri-mü yy nlik bildirdikd  mübt da x b r 
zonas na aid olan üzvl rd n sonra i l nir. M s l n: Gec d n xeyli 

---