Microsoft Word siyaset II cild rtf
Yüklə 4,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “qarışıq”(“zəncir”-“rezin”)
- SSRİ Varшava Mцqavilяsi Tяшkilatы – sosialist bloku
208
Bununla yanaşı, xarici işlər nazirləri səviyyəsində də tədbirlərə qatılırlar. Həmçinin qeyd etmək lazımdır ki, beynəlxalq səhiyyə, mədəniyyət, təhsil, rabitə təşkilatlarında dövlətlər müvafiq qurumları ilə təmsil olunurlar. Təşkilatlara dövlətlər əsas subyekt olaraq qoşulurlar, tədbirlərdə müvafiq qurumlar iştirak edirlər. Burada qurumlar dövlətlərini təmsil edirlər. Ümumiyyətlə, II Dünya müharibəsindən hal-hazıra qədər fəaliyyət göstərmiş ümumi beynəlxalq münasibətlər sistemini öz fəaliyyət xarakterinə görə üç mühüm hissəyə ayırmaq olar. Biri
əsasında qurulan sistemi də öz xarakterinə görə iki əsasa bölmək olar: “zəncir qandallı” sistem, ikincisi isə “dəmir tor” sistemi. Nəzərə almaq lazımdır ki, qarışıq sistemlərin bazasında “dəmir tor” sistemi formalaşır. “Zəncir” əsasında qurulan siyasi sistem hal-hazırda öz yerini daha çox “rezin”, “qarışıq” və “dəmir tor” əsasında qurulan siyasi sistemlərə veribdir. “Zəncir” əsasında qurulan siyasi sistemi vaxtilə Rusiya (SSRİ) yaratmışdı. Keçmiş SSRİ respublikalarını və Şərqi Avropanın sosialist blokuna daxil olmuş ölkələrini buna misal çəkmək olar. Hər iki siyasi sistem daha çox regional siyasi coğrafiyaya əsaslanırdı. Sistemlərin baza gücləri-baza elementləri regionlarda cəmləşmişdi. Məsələn, SSRİ öz ətrafında, sərhədlərində yerləşən ölkələri, ABŞ da öz sərhədlərinə yaxın ölkələri (məsələn, Yaponiya, Cənubi Koreya, Filippin, Okeaniya ölkələri) və Qərbi Avropa regionunda mövcud olan ölkələri daha çox öz sistemlərinə daxil etmişdilər. Bununla yanaşı, hər iki dövlət ayrı-ayrı kontinentlərdə də özlərinə tərəfdaş element axtarırdılar. Nəticədə dünyanın əsas siyasi mərkəzləri olan, bir-biri ilə qarşılıqlı rəqabət aparan iki siyasi qütbü formalaşmışdı. “Zəncirvari” qurulan siyasi sistemin mahiyyəti ondan ibarət idi ki, Rusiya zəncirli şəbəkənin mərkəzi elementi olaraq ətrafındakı elementləri zəncirvari formada özünə bərkitmişdi. Həmin dövlətlərin fəaliyyəti-hərəkəti daha çox mərkəzi element 209
olan Rusiyadan asılı idi. Rusiya hansı tərəfə hərəkət edirdisə, bərkidilmiş dövlətlər də həmin istiqamətə hərəkət edirdilər. Rusiya ətraf dövlətləri özünə bərk şəkildə sıxmışdı və ətraf respublikaları da özü ilə hərəkət etdirirdi. Keçmiş SSRİ respublikaları “zəncirin birinci sıra həlqələri” idi. Ətraf sosialist ölkələri isə “növbəti sıraların həlqələri” idilər. Odur ki, birinci sıra həlqələr rolunu oynayan dövlətlər birbaşa, yaxın məsafələrlə mərkəzi hərəkətedici element olan Rusiya ilə birlikdə hərəkət edirdilər. Demək olar ki, mərkəzi element onlarla tam şəkildə birləşmişdi. Mərkəzi elementə çox yaxın olduğundan, onların “dönmə” hərəkətləri (“sağa” və “sola”) çox məhdud idi. Onların “dönmələri” məhdud əraziləri əhatə edirdi. “İkinci sıra həlqələr” rolunu oynayan dövlətlər isə (Şərqi Avropa dövlətləri) nisbətən sağa-sola hərəkət edə bilərdilər. Onların dönmələri, hərəkət sferaları birinci sıraya nisbətən çox idi. Bu da onunla əlaqəli idi ki, “həlqələr” rolunu oynayan dövlətlər mərkəzi elementdən nisbətən uzaq məsafə ilə birləşmişdi. Yəni zəncirlərin sayı qismən çox olduğundan “həlqələr” də hərəkət edə bilirdilər. Mərkəzi element hərəkət edən zaman həmin zəncirlə birləşmiş elementləri də özü ilə birlikdə eyni istiqamətə hərəkət etdirirdi. “Zəncir qolları”nın birləşdiyi “həlqələr” bir-birinə bağlı idi. Hərəkət zamanı yan elementlər mərkəzdən ayrıla, nisbətən uzaqlaşa bilmirdi. Yəni “radius üzrə ayrıla bilmirdi”. Bu baxımdan mərkəzi element zəncirli şəbəkəni tam şəkildə özü ilə hərəkət etdirirdi. Ətraf elementlərin mərkəzdən uzaqlaşması üçün zəncirlərin qopması tələb olunurdu. Bu isə o mənanı verirdi ki, Rusiya ətrafındakı dövlətlər müstəqil deyildilər. Zəncirlər rolunda iqtisadi, siyasi, hərbi amillər dayanırdı. Rusiya zəncirlər şəbəkəsini hərbi və iqtisadi yollarla yaratmışdı. Burada həmçinin dini və etnik kökənlilik amili də
mühüm rol
oynayırdı. Zəncirlərin möhkəmliyini bir-birindən asılı olaraq iqtisadi bağlılıq yolu ilə yaratmışdı. İnzibati amirlik sisteminə uyğun olaraq respublikaların istehsal müəssisələrinin bir-biriləri ilə sıx bağlı olması da zəncir sisteminin möhkəmliyinə xidmət edirdi. 210
Бейнялхалг мцнасибятлярдя “ зянжир ” ( “ гандаллы) сийаси системини якс етдирян схем Sxem 14 Rusiya
e P R A Ç Y B M Схемдян эюрцнцр ки, Русийа “зянжир” сийаси системинин мяркязи елементи олараг ятрафдакы дювлятляри (ятрафдакы елементляри) юзцня бирляшдирмишди. Бу бирляшмя дямир кими мющкям иди вя телляр бир-бириня мющкям шякилдя баьлы иди. “Зянжирин” биринжи сырасындакы щялгяляр (елементляр) мяркязи елементя даща сых шякилдя баьлы олуб. Икинжи сырадакы елементляр ися мяркязи елементдян бир гядяр аралыда олдуьундан вя буна эюря дя “зянжирин голлары” узандыьындан, щямин елементляр нисбятян мцстягил щярякят едя билибляр. Лакин бу елементляр шябякядя йалныз мяркязи елементдян узаглаша билмяйибляр. Узаглашмаг цчцн ися онларын дямир шябякясиндян бирдяф ялик гопмалары лазым олуб. “Зянжир” сийаси ситеминин даьылмасы ики щалда мцмкцн олду. Биринжиси, мяркязи ясас елементин ятраф елементляри яслиндя сахлайа билмямяси, икинжиси ися ятраф икинжи сыра елементлярин мяркязи вя биринжи сыра елементляриндян гопмасы Йяни зянжирин икинжи сыра щял яляри гопдугдан сонра биринжи сыра да гопа билди. Мяркязи елементин юзц зяифляди вя биринжи вя икинжи сыра елементляри сыра иля ялиндян чыхартды. Нязяря алмаг лазымдыр ки, биринжи вя икинжи сыра щялгяляр цмуми зянжир системинин (шябякясинин) мющкямлянмяси цчцн ясас ролу ойнайыр вя ялавя бяркидижи функсийаны йериня йетирир. “Зянжир” системиндя шябякянин ортасында олан бир елементин икинжи сыра дура-дура гопмасы мцмкцн дейилди. Мясялян, икинжи золаг дура-дура биринжи золагда йерляшян Белорусийанын, еляжя дя Украйнанын “зянжирляр” шябякясиндян узаглашмасы вя “йайлы” шябякяйя бирляшмяси мцмкцн дейилди.
Elementin mяrkяzdяn uzaqlaшmasы mцmkцn deyil-dюvlяt hяrbi-siyasi c яhяtdяn Moskvaya ba ьlыdыr Saьa-sola h яrяkяt
АБШ-Канада- Гярби Авропа системи иля мяркязин сийаси нязаряти алтындаг игтисади ялагяляр гурмаг оларды г ,
Yüklə 4,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|