Microsoft Word siyaset II cild rtf
Yüklə 4,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yazılma tarixi 25 fevral 2010-cu il
- Sistem dedikdə, burada dövlətlər arasında hüquq normaları ilə tənzimlənən
205
olunur ki, böyük dövlətlərin maraqları beynəlxalq hüququn ümumi ədalət mahiyyətini pozur. ABŞ Dağlıq Qarabağdan Azərbaycana, Rusiyaya, İrana və Türkiyəyə təzyiq vasitəsi kimi istifadə edir. Rusiya da öz növbəsində Azərbaycana qarşı ən böyük ayrıseçkilik siyasətini həyata keçirir. Rusiya işğalçı Ermənistanı hər zaman dəstəkləyir və münaqişə amilindən Azərbaycanın qərb, regional, türk dünyasına inteqrasiya olunma siyasətinə mane olmaq üçün təzyiq metodu kimi istifadə edir.
sistemləri-“Qandallı”, “Yaylı”, “Qarışıq”, “Dəmir tor” sistemləri: NATO–Varşava Müqaviləsi Təşkilatı, Avropa İ ttifaqı-SSRİ-Müstəqil Dövlətlər Birliyinin müqayisəsi ə sasında Beynəlxalq münasibətlərin formalaşması uzun tarixi bir proses keçibdir və bu proses hal-hazırda da davam etməkdədir. Münasibətlərin tarixi inkişaf
dövrləri dövlətlər arasında münasibətlər sistemini formalaşdırıbdır. Münasibətlərin formalaş- masına iqtisadi, siyasi, mədəni, hərbi amillər və bu amillərin yaratdıqları şərait təsir göstərmişdir. Hal-hazırki beynəlxalq münasibətlərdə dövlətlər arasında münasibətlər sistemlə, mexanizmlə tənzimlənir. Sistem münasibətlərin mahiyyəti, məzmun və istiqamətlərini müəyyənləşdirir. Sistem dedikdə,
Sistemdə münasibətlər və əlaqələr strukturlaşdırılır, qruplaşdırılır və tərkiblərə bölünür. Subyektlərin fəaliyyət prinsipləri müəyyən edilir. Sistem münasibətlərin ideologiya əsasında qruplaşmasını təmin edir. Sistem münasibətlərin obyektini və münasibətlərin cəmləşmiş, ixtisaslaşmış, bu baxımdan da cəmləşmiş formasını 206
yaradır. Beynəlxalq münasibətlər sistemi strukturlaşmış tərkibdən ibarətdir. Beynəlxalq münasibətlərin ümumi siyasi strukturu (dünyanın siyasi xəritəsi, siyasi mənzərəsinə müvafiq olaraq) bir- biriləri ilə müəyyən məsafələrlə “sıralanmış”, “cərgələnmiş” subyektlərdən (dövlətlərdən) formalaşır. Beynəlxalq münasibətlər sisteminin strukturu şaxələnmiş “sıralar”dan, “cərgələr”dən ibarətdir. Bu sıra və cərgələri isə dövlətlər və onların hərəkət (fəaliyyət) istiqamətləri formalaşdırır. Sıra və cərgələrdə subyektlərin “düzülüşü” onların gücündən asılı olur. Dövlətlər öz güclərinə görə sıralara düzülürlər və münasibətləri də həmin sıralardakı mövqelərinə görə formalaşır. Təbii ki, beynəlxalq münasibətlər sistemində hər bir böyük dövlətin öz təsir dairəsi mövcud olur və təsir dairəsini də orta və kiçik dövlətləri öz hərbi, iqtisadi və siyasi orbitinə cəlb etməklə, yaradır. Təsir dairəsinin formalaşmasında maraq amili xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Maraq isə bütün vacib sahələri əhatə edir. Dövlətlərin siyasi təsir sferaları və obyektləri gücün marağı, marağın gücü əsasında formalaşır. Dövlətlərin münasibətlər sistemində-subyektlərin düzülüşünü əks etdirən strukturunda müəyyən əlaqə, münasibət telləri mövcud olur. Bu münasibət telləri müəyyən tərzdə formalaşır. Hər bir münasibət telini yaradan amillər iqtisadi, hərbi, mədəni, etnik,
edərək dövlətləri öz ətraflarında birləşdirməyə çalışırlar. Bu amillərdən əlaqə telləri yaradılır. Siyasi sistemin tellərinin tərzliyi (necəliyi-möhkəm və dayanıqlı və ya da zəif olması) tellərin formalaşmasını təmin edən vasitələr olan iqtisadi, hərbi, siyasi, mədəni amillərin tətbiqi formasından, tərzindən, xüsusiyyət- lərindən, həcmindən, miqyasından asılıdır. Yəni sistemin tellərinin xüsusiyyətləri dövlətlərin arasında mövcud olan münasibətlərin xüsusiyyətləri ilə əsaslı surətdə əlaqəlidir. Münasibətlərin tellərinin formalaşması isə münasibətlərin xüsusiyyətlərini formalaşdırır. Qeyd edildiyi kimi, dövlətlər arasında mövcud olan münasibətlər sistemi şəbəkələşmiş xüsusiyyətlərə malikdir. Şəbəkənin telləri dövlətləri bir-birilərindən asılı vəziyyətdə fəaliyyət göstərməyə məcbur edir. Dövlətlər arasında münasibətlər məhz tellər (vasitələrin hərəkət trayektoriyalarını) yaradır.
207
Münasibət tellərinin necəliyi, yəni forma və tərzi sistemin tərzini, şəbəkənin fəaliyyət tərzini üzə çıxarır. Beynəlxalq münasibətlərin ümumi sistemi (ümumi strukturu) olmaqla yanaşı, ümumi sistemin tərkibində bir-birindən fərqli forma və məzmunlu şəbəkəyə malik olan konkret sistemlər (konkret strukturlar) də mövcuddur. Konkret sistemləri də əsasən super gücə malik olan dövlətlər və böyük gücə malik olan dövlətlər yaradırlar və onların yaratdıqları sistem güclü fəaliyyətə malik olur. Ümumiyyətlə, bir məsələni unutmaq olmaz: istənilən beynəlxalq münasibətlər strukturu mütləq şəkildə gücə əsaslanır. Gücdən kənar əsaslı struktur yarana bilməz. Obyekt və dövlətlərin əhatəsi baxımından ümumi sistemlərin tərkibində siyasi coğrafiyaya əsasən konkret sistemlər yaradılır. Dövlətlərin ümumi beynəlxalq münasibətlər strukturunu, yəni dövlətlərin “sıralara” düzülüşünü də coğrafi- siyasi sistem adlandırmaq olar. Bu baxımdan da güc mərkəzi olan dövlətlər yer kürəsinin coğrafiyasına əsasən siyasi cəhətdən bir- biriləri ilə münasibətlər qururlar. Bir məsələni xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır ki, ümumi beynəlxalq münasibətlərdə “güc mərkəzləri”nin yaratdıqları konkret siyasi sistemlər (siyasi xəritəyə əsasən-ərazini əhatə etmək baxımından) məhz onların digər dövlətləri öz siyasi əhatəsində “düzmələri” ilə əlaqədar olaraq yaranır. Ümumiyyətlə, dövlətlərin ümumi beynəlxalq münasibətlər sisteminin tərkibində bu münasibətləri yaradan amillərin, vasitələrin xüsusiyyətlərinə görə də sistemlər yaranır. Bu baxımdan ümumi beynəlxalq münasibətlər sistemi beynəlxalq
ayrılır. Bu sistemlərdə isə dövlətin birbaşa özü (əsas subyektin özü) ilə yanaşı, onun ayrı-ayrı strukturları da iştirak edir. Məsələn, Avropa Şurasına üzv olan dövlətlər bu qurumun Parlament Assambleyasında öz
daxili qanunvericilik hakimiyyətinin nümayəndələri vasitəsilə (millət vəkiləri) təmsil olunurlar. Ayrı- ayrı beynəlxalq təşkilatların ixtisaslaşdırılmış qurumlarında dövlətlərin öz müvafiq qurumları ilə (nazirliklər və parlament səviyyəsində) təmsil olunmalarını da buna misal çəkmək olar. Məsələn, ATƏT-in sammitində (zirvə toplantısında) dövlətlər dövlət və hökumət başçıları səviyyəsində təmsil olunurlar.
Yüklə 4,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|