Microsoft Word siyaset II cild rtf
Yüklə 4,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “çəkilərinə”
- “cərgələr”
- (Bax, sxem 13)
- “böyük səkkizlər”, “böyük iyirmilər”
194
davranış müəyyən olunur. Beynəlxalq hüququn subyektləri olan dövlətlərin davranışlarının formaları və tərzləri müəyyənləşdirilir. Beynəlxalq münasibətlərdə iştirak edən dövlətlər öz “çəkilərinə” müvafiq olaraq beynəlxalq münasibətlər sisteminin əsas strukturunu formalaşdırırlar. Beynəlxalq münasibətlər sisteminin strukturu isə dəyişən xüsusiyyətlərə malik olur. Belə ki, dövlətlərin gücü artıb-azaldıqca onların strukturdakı yerləri də dəyişir. Beynəlxalq münasibətlərdə dövlətlərin yerləri “aşağıdan- yuxarıya”, “yuxarıdan – aşağıya” doğru müəyyən olunur və dövlətlər sıralanır. Beynəlxalq münasibətlər sistemində dövlətlərin düzülüşlərində “cərgələr” mövcuddur. Buna görə də dövlətlərin düzülüşünü əks etdirən “cərgələr” sistemində üst-yuxarı, orta və alt-aşağı sıralar yaranır. Bu “cərgələr” də dövlətlərin güclərinə görə formalaşır. Dövlətlərin gücləri artıb-azaldıqca “cərgədə” və “sıralarda” da yeri dəyişir. ABŞ, Çin, Avropa İttifaqı, Rusiya kimi dövlətlər beynəlxalq münasibətlər sistemində ön “cərgələr”də yer alırlar. Sonrakı cərgələrdə isə orta gücə malik olan dövlətlər dayanırlar. Hər bir dövlətin öz marağı vardır və maraq uğrunda siyasi fəaliyyət göstərir. Eləcə də hər bir dövlətin öz “cərgəsi”ndə marağı vardır və həmçinin orta və alt “cərgələr”də marağı vardır. Bu yanaşma tərzi daha çox böyük dövlətlərə xasdır. Alt “cərgələr”dəki dövlətlərin hesabına həmin ön “cərgələr”dəki dövlətlərin gücləri müəyyən edilir və artır. On cərgənin dövlətləri arxa cərgənin dövlətlərinə qarşı öz maraqlarını təmin etmək üçün təzyiq edirlər. Təzyiqlər yolu ilə ön “cərgə”nin dövlətləri arxa “cərgələr”dəki dövlətlərdən ibarət “təsir cərgələri” (təsir obyektləri, sferaları) yaradırlar. Beynəlxalq münasibətlərdə mövcud olan cərgələr yuxarıdan aşağıya doğru genişlənir. Bu bir növ “piramida” strukturuna da bənzəyir. (Bax, sxem 13)
195
Бейнялхалг мцнасибятляр системиндя дювлятлярин “жярэялянмяси”ни якс етдирян схем. Бейнялхалг мцнасибятляр системинин цмуми структуру. Sxem 13 Схемдян эюрцнцр ки, дювлятлярин бейнялхалг мцнасибятляр системиндя юзцнямяхсус йерляри вардыр вя бу йерляр “ жярэяляри ” формалашдырыр. Юн жярэялярдя супер, бюйцк вя орта эцжя малик олан дювлятляр йер алырлар. Щяр бир бюйцк дювлятин юзнцнцн мараг сферасы мювжуддур. Мараг сфералары(нюгтяляри) кясишир вя мараглар тоггушур. Бурадан эюрцнцр ки, бюйцк дювлятляр юз марагларыны шахяляндирилмиш гайдада тямин едирляр ки, ян чох кясишмяляр дя мящз кичик дювлятлярдя олур. Яразиляр цзря шахялянмя бюйцк дювлятлярин эцжляринин артмасына хидмят едир. Кичик дювлятлярдя бюйцк дювлятлярин мараглары даща габарыг шякилдя кясишяряк бцрузя верир. Схемдян эюрцнцр ки, дювлятлярин “ жярэяляри ” дальаланмыш формададыр вя щяр бир дювлят юн “ жярэяляря ” кечмяйя чалышыр. 196
Mövcud beynəlxalq münasibətlərdə “ikili standart” siyasəti
Müasir zamanda dövlətlər beynəlxalq hüquq normalarına müvafiq olaraq bərabər hüquqluluq (suveren bərabərlilik) əsasında münasibətləri qururlar. Dövlətlərin ərazi bütövlüyünün qorunması və ərazi bütövlüyünün tanınması, ərazi işğalının rədd edilməsi də həmin normalar sırasındadır və bu normaları da dövlətlər öhdəlik kimi qəbul edirlər. Lakin qeyd etmək olar ki, bərabərlik prinsipi nisbi xarakterə malikdir və müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində daha çox ədalətlilik prinsipi əhəmiyyət kəsb edir. Çünki subyektlərin bərabər gücünün olmaması onların bərabər iştirakçı kimi fəaliyyət göstərməsinə imkan vermir. Məsələn, qlobal əhəmiyyət kəsb edən problemlərin həllində bütün dövlətlər (BMT üzvü olan) iştirak etməklə yanaşı, məhdud sayda (aidiyyatı ölkələr) ölkələr də iştirak edir. Bu baxımdan da qlobal iqtisadi və siyasi əhəmiyyət kəsb edən məsələləri həll etmək və gücləri birləşdirmək üçün “böyük səkkizlər”, “böyük iyirmilər” kimi formatda mövcud olan münasibət sistemi də vardır (Nəzərə almaq lazımdır ki, beynəlxalq münasibətlərin ümumi sistemi ayrı-ayrı tərkibli sistemlərdən ibarətdir. Qlobal və regional əsaslarla qurulmuş təşkilatları buna misal çəkmək olar). Münasibətlər sistemində ədalətlı yanaşma prinsipi daha reallıq kəsb edir və
“cərgələr”də özünün təsir sferasını (təsir dairəsini) yaratsın və subyektləri öz təsir sferasına daxil etsin. Bu baxımdan da “cərgələrin bölüşdürülməsi” uğrunda daima mübarizə gedir. Bu mübarizədə maraq amili ədalət amilini pozur və üstələyir. Belə olan halda, beynəlxalq hüquq normaları da kobud şəkildə pozulur. Beynəlxalq hüquq normasını yaradanların özləri də normanı pozurlar. (Tarixdən məlumdur ki, dünyada qlobal sülhü təmin etmək üçün hal-hazırda mövcud olan ümumi beynəlxalq münasibətlər sistemini böyük dövlətlər yaradıblar. Xüsusilə, II Dünya müharibəsindən sonra BMT-nin yaradılmasını buna misal çəkmək olar. ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, SSRİ və Çin Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvləri oldular. Həmin format hal- Yüklə 4,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|