78
Azərbaycan Respublikası Qara Dəniz qtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı
çərçivəsində də iqtisadi inteqrasiya proseslərində iştirak edir. Azərbaycan
Respublikası QD ƏT-in yaradılmasının ilk mərhələsindən başlayaraq təşkilatın
fəaliyyətində, Bosfor Qətnaməsi və stanbul Bəyannaməsinin hazırlanmasında
iştirak etmişdir. Azərbaycan 1992-ci ildən təşkilatın üzvüdür. Bu günə kimi
Azərbaycan Respublikası QD ƏT çərçivəsində 11-dən çox müxtəlif rəsmi
sənədlərin hazırlanmasında və qəbul olunmasında iştirak etmişdir. Azərbaycan
Respublikası Təşkilatın bir sıra işçi qruplarında, o cümlədən regionda ticarətin
liberallaşdırılmasını təmin edən sənədlərin hazırlanması məqsədilə toplanan
qrupların iclaslarında fəal iştirak edir. 2005-2007-ci illər ərzində Azərbaycan
Respublikası enerji üzrə işçi qrupun fəaliyyətini koordinasiya etmişdir.
Azərbaycan həmçinin, Qara Dəniz regionunun inkişaf etdirilməsi və
regionda əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsi məqsədilə tərtib olunan Qara Dəniz
dairəvi avtomagistral yolunun tikintisi layihəsində iştirak edir.
QD ƏT-in Xarici şlər Nazirləri Şurasının 2009-cu il 15-16 aprel
tarixində keçirilən 20-ci toplantısının qərarına əsasən, təşkilata sədrliyi 2009-cu
ilin 1 may tarixindən altı ay müddətində Azərbaycan həyata keçirmişdir.
Azərbaycanın fəal iştirak etdiyi və onun beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya
ə
laqələrində mühüm yer tutan regional inteqrasiya birliklərindən biri də qtisadi
Ə
məkdaşlıq Təşkilatıdır ( ƏT). Azərbaycanın qtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı ilə
münasibətləri 1991-ci ilin fevral ayında, hələ respublika SSR -nin tərkibində
olarkən qurulmuşdur.
Hazırda ƏT çərçivəsində bir sıra proqramlar həyata keçirilir. Əsas
məqsəd üzv-ölkələr arasında iqtisadi əlaqələrin möhkəmləndirilməsi və
inteqrasiya proseslərinə kömək etməkdir. Təşkilat çərçivəsində üzv ölkələr
arasında bir sıra prioritet sahələr, o cümlədən kənd təsərrüfatı, nəqliyyat,
energetika, ticarət və investisiya üzrə əməkdaşlıq aparılır. Azərbaycan qtisadi
Ə
məkdaşlıq Təşkilatı daxilində regional iqtisadiyyatın liberallaşdırılması
proseslərində fəal iştirak edir. Belə ki, üzv dövlətlər arasında iqtisadi
ə
məkdaşlığın gücləndirilməsi və regiondaxili ticarətin artırılması məqsədilə
79
Azərbaycan 10 müxtəlif sazişə, o cümlədən " ƏT üzv dövlətləri arasında
Ticarət Əməkdaşlığına dair Çərçivə Saziş", " ƏT regionunda Tranzit Nəqliyyatı
haqqında Saziş"ə qoşulmuşdur. " ƏT regionunda investisiyaların təşviqi və
qorunması haqqında Saziş" Azərbaycan Respublikası tərəfindən imzalanmış,
lakin ratifikasiya edilməmişdir.
Təşkilat çərçivəsində Bakıda bir sıra mühüm tədbirlər, o cümlədən 5 may
2006-cı ildə Bakıda ƏT Dövlət və Hökumət Başçılarının 9-cu Sammiti
keçirilmişdir.
2008-ci il 14-16 dekabr tarixlərində Tehranda ƏT üzv dövlətlərinin
Maliyyə və qtisadiyyat nazirlərinin 3-cü iclası və 2009-cu ilin 18-19 yanvar
tarixlərində Tehranda
Ə
T üzv dövlətlərinin Ticarətin Təşviqi üzrə
Təşkilatlarının 1-ci iclası keçirilmişdir.
Hazırda ƏT çərçivəsində 4-cü biznes forumun və ƏT üzv ölkələrinin
Ticarət Təşviqi üzrə Təşkilatlarının rəhbərlərinin 2-ci iclasının 2011-ci ildə
Azərbaycan Respublikasında keçirilməsi istiqamətində işlər aparılır.
Azərbaycan slam aləminin tərkib hissəsi olaraq, slam Konfransı
Təşkilatı ( KT) ilə sıx əməkdaşlığı inkişaf etdirməkdə davam etmiş, bu
təşkilatın regional və qlobal məsələlərin həllində siyasi çəkisinin və nüfuzunun
artırılmasına yardım etmişdir. Müxtəlif mədəniyyət və sivilizasiyaların
qovşağında unikal coğrafi mövqeyi, dözümlülük və icmalararası sülh ənənələri,
mədəni və etnik rəngarənglik Azərbaycanın sivilizasiyalar arasında körpü
rolunun oynamasının etiraf edilməsinə imkan yaratmışdır. KT-yə üzv
dövlətlərin Mədəniyyət nazirlərinin Tripolidə keçirilmiş beşinci konfransının
nəticələrinə görə, Bakı 2009-cu ildə slam mədəniyyətinin paytaxtı elan
edilmişdir.
Azərbaycan Respublikası KT çərçivəsində keçirilən bütün toplantı və
görüşlərdə fəal iştirak edir. KT Azərbaycan Respublikasını siyasi arenada ən
yüksək səviyyədə dəstəkləyir. Azərbaycanın ərazi bütövlüyü məsələsi təşkilatın
bir sıra qətnamələrində öz əksini tapmışdır.
80
Ölkəmizə zəruri yardımın göstərilməsi məqsədilə KT çərçivəsində
Azərbaycan Respublikasına qtisadi Yardım haqqında bir neçə Qətnamə qəbul
edilmişdir. Bu sənədlərdə üzv dövlətlər və islam qurumları tərəfindən
Azərbaycan hökumətinə lazımi iqtisadi və humanitar yardımın göstərilməsi,
beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən Azərbaycana təcili maliyyə və humanitar
yardımın təmin edilməsi üçün tədbirlərin görülməsi kimi əməkdaşlığın prioritet
istiqamətləri qeyd olunmuşdur.
2010-cu ilin oktyabr ayında stanbulda KT-nin qtisadi və Ticarət
Ə
məkdaşlığı üzrə Daimi Komitəsinin (COMSEC) 26-ci toplantısı keçirilmişdir.
Toplantı çərçivəsində, 14-cü Beynəlxalq Biznes Forum keçirilmişdir.
Bizim iqtisadiyyatımız özünün keçid dövrünü yaşayır. Elə bu səbəbdən
də müasir iqtisadi inteqrasiya prosesi regional xarakter daşıyır və hər bir milli
iqtisadiyyat öz səviyyəsinə uyğun ölkələrin iqtisadiyyatları ilə yaxınlaşıb
inteqrasiya əlaqələrinə girə bilər, bu, Azərbaycan üçün də sərfəlidir. Nəticə
budur ki, Azərbaycan müasir dövrdə ikitərəfli və regional iqtisadi inteqrasiya
proseslərinə qoşulmağa səy etməli və bundan bəhrələnməlidir.
Yuxarıda deyilənləri ümumiləşdirərək belə bir nəticə çıxarmaq olar ki,
Azərbaycanın xarici iqtisadi əlaqələrinin inkişafı inteqrasiya proseslərinə aktiv
surətdə qoşulmaqla, regional inteqrasiya birliklərində səmərəli iştirak etməsilə
mümkündür.
81
NƏT CƏ
Magistr dissertasiyasında aparıılan tədqiqatın əsasında aşağıdakı təkliflər
və tövsiyyələr verilə bilər:
Dünya təsərrüfat sisteminə səmərəli inteqrasiya istiqamətində ölkəmiz bir
tərəfdən iqtisadiyyatın səmərəli strukturunu formalaşdırmaq, daha mütərəqqi
texnika və texnologiyaları, elmi yenilikləri əldə etmək, digər tərəfdən də
beynəlxalq əmək bölgüsündə malik olduğu üstünlükləri reallaşdırmağa nail
olmalıdır. Məhz bu səbəbdən respublikamızın xarici ticarət əlaqələrinin inkişaf
etdirilməsi və dünya təsərrüfat sisteminə səmərəli inteqrasiyasının təmin
olunması qarşıda duran mühüm vəzifələrdəndir.
Azərbaycan xarici ticarət əlaqələr sistemində geniş miqyaslı islahatlar
aparmışdır. Həmin islahatları təsvir edən nəticələrdən biri ölkənin son illər
ə
rzində dünya ixracındakı payının 3 dəfə artımıdır- 2010-cü ildə 0,036-dan
2013-cu ildə 0,136-a qədər. Bir daha qeyd etmək olar ki, Azərbaycanın
ixracının bu artımı, əsasən, dünya bazar qiyməti son illər ərzində yüksək olan
təbii ehtiyatlarla bağlıdır. Lakin bununla belə, qeyri-neft məhsullarında da artım
müşahidə olunur. Bu fakta baxmayaraq, xarici ticarət əlaqələrinin
tənzimlənməsi ilə bağlı, xarici ticarət siyasəti məqsədlərinə nail olmaq üçün
kompleks tədbirlər həyata keçirilməsi həlledici əhəmiyyətə malikdir.
Gömrük qanunvericiliyinin müasirləşdirilməsi, onun Avropa ttifaqı,
eləcə də beynəlxalq norma və standartlara, o cümlədən ÜTT-nin gömrük
qiymətləndirilməsi ticarətə məhdudiyyətlərin azaldılması və təchizat zəncirinin
təhlükəsizliyi kimi sahələrdə tələblərinə uyğunlaşdırılması məqsədilə yeni
gömrük məcəlləsinin və onun icra mexanizmlərinin qəbulu xarici ticarət
ə
laqələrinin hüquqi əsaslarını gücləndirə və inkişaf etdirə bilər.
Azərbaycanda ticarət əməliyyatlarına çətinlik yaradan əsas maneələr
gömrük inzibatçılığı və tənzimlənməsi ilə bağlıdır. Əsas məqsəd gömrük
inzibatçılığını təkmilləşdirmək və müasirləşdirmək, eləcə də bütün icazə və
razılıqların,
o
cümlədən
lisenziyanın
alınmasını
asanlaşdırmaqdır.
82
Azərbaycanda müəssisələrin uğurlu fəaliyyətini təmin etmək üçün həmin
maneələrin aradan qaldırılmasına xüsusi diqqət yetirilməlidir. Biznes qarşısında
bu cü çətinliklərin olmaması birbaşa xarici investisiyaların axınına səbəb ola,
ticarət əməliyyatlarının artımını sürətləndirə və qeyri-enerji sektoruna
sərmayələrin
cəlb
edilməsi
baxımından
həlledici
olan
sabit və
proqnozlaşdırılması mümkün olan sahibkarlıq mühitini yarada bilər.
XTƏ-nin ÜTT qaydalarına uyğunlaşdırılması istiqamətində ticarət
siyasəti və qanunvericilik sahəsində islahatların davam etdirilməsi zəruridir.
Qeyd etdiyimiz kimi, hökumət 2006-cı ildə imzalanmış “Ölkə
qanunvericiliyinin ÜTT-nin tələblərinə uyğunlaşdırılması haqqında” Prezident
fərmanının həyata keçirilməsinə uyğun olaraq ölkənin ticarətlə bağlı
qanunvericiliyini ÜTT-nin tələblərinə uyğunlaşdırmağa başlamışdır. Nəticədə,
ölkə Fitosanitar nəzarət haqqında Qanunu, Standartlaşdırma sektorunun inkişafı
ilə bağlı dövlət proqramını qəbul etmiş, texniki normativlərin yeni layihəsini
hazırlamışdır.
ÜTT-yə
üzvlüyü
ə
rəfəsində
qanunların
tələblərə
uyğunlaşdırılmasının başa çatdırılması məqsədilə siyasətin uyğunlaşdırılması
sahəsində həllini gözləyən tədbirlərin həyata keçirilməsi olduqca vacibdir.
Hazırda Azərbaycan iqtisadiyyatının qarşısında duran mühüm problem
idxalın
və
ixracın
həm
coğrafi,
həm
də
ə
mtəə
strukturunun
təkmilləşdirilməsindən və ona nail olmaqdan ibarətdir. Bütün bunları nəzərə
alaraq Azərbaycanda həyata keçirilən xarici ticarət və struktur siyasəti idxal və
ixracın strukturunu təkminləşdirməyə yönəldilmişdir. Texnoloji imkanların
məhdudluğu üzündən Azərbaycan yenə də xammal ixrac edən ölkə kimi qalır.
Ölkəmiz istehsal etdiyi pambığı, şərab yarımfabrikatlarını, fermentləşdirilmiş
tütünü, kimya xammalını, neft məhsullsrı xammalını, elektronika sənayesinin
yüzlərlə adda kompleksləşdirici məmulatı son məhsul həddinə çatmadan
Azərbaycandan kənara göndərməli olur. Dünya bazarında əlverişli yer tutmaq
üçün xarici ticarət əlaqələrini yeni təşkilati keyfiyyət mərhələsinin dünya
bazarının unifikasiya olunmuş oyun qaydaları əsasında qütbləşməsi təmiz
vasitəçi ticarətin kəskin azalması, məhsul və kapital bazarının qarşılıqlı
83
qovuşmasınıngüclənməsi kimi tələblər Azərbaycanın son illər xarici ticarət
ə
laqələrinin strategiyasının əsasını təşkil edir. Ölkəmizin dünya bazarına çıxışı,
xüsusən də onun xarici ticarətinin strukturunun təkmilləşdirilməsi, düzgün
strategiyanın hazırlanması üçün bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlət tərəfindən
ölkə iqtisadiyyatının müəyyən sahələri və istiqamətləri tənzimləməlidir. Bunlar
ə
sasən aşağıdakılar olmalıdır: iqtisadiyyatın strukturu, məşğulluq, pul
dövriyyəsi, tədiyyə balansı, qiymətlər, elmi-tədqiqat və təcrübə-layihə işləri,
rəqabət şəraiti, kadrların hazırlanması.
Azərbaycanın ÜTT-yə üzvolma istəyi ölkənin müasir xarici ticarət
siyasətindən irəli gəlir. Bu siyasətin əsas məqsədi-dünya iqtisadiyyatına,
beynəlxalq ticarətə maksimum dərəcədə səmərəli və əlverişli şərtlərlə daxil
olmaqdan ibarətdir. Bu vəzifələrə nail olaraq bir sıra mühüm vəzifələri həyata
keçirmək olar:
• Azərbaycan mənşəli mal və xidmətlərin beynəlxalq bazarlara əlverişli və
qeyri-diskriminasiyalı şərtlərlə daxil olması;
• Ölkənin ixrac potensialının gücləndirilməsi və ümumiyyətlə ixracın
strukturunun, tərkibinin təkmilləşdirilməsi;
• ÜTT-nin qaydalarından istifadə edib, “açıq iqtisadiyyat” şəraitində yerli
istehsalçıların hüquqlarının qorunması;
ÜTT norma və qaydalarını Azərbaycan praktikasına tətbiq etməklə, xarici
ticarət əlaqəllərinin tənzimlənməsi sahəsində beynəlxalq təcrübənin müvafiq
qanunvericiliyə uyğunlaşdırılması.
84
ST FADƏ ED LM Ş ƏDƏB YYAT S YAHISI
R.Mehdiyev, “Azərbaycan: Qloballaşma dövrünün tələbləri”, Bakı, 2005.
Ə
.Həsənov, “Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanın xarici siyasəti”,
Bakı, 2005.
Ə
.Həsənov, “Geosiyasət”, Dərslik, Bakı, 2010.
Ə
.Həsənov, A.Vəliyev, “Azərbaycanın və xarici ölkələrin siyasi sistemləri”
Шамседдин
Гаджиев. Азербайджан на пути к мировому сообществу:
стратегия
внешнеэкономического развития. Киев, 2000
C.Kərimov, A.Orucov, H, srafilov, “Dünya iqtisadiyyatı”, Bakı, 2007.
Ə
liyev Aydın, “Azərbaycanın iqtisadi siyasəti. Azərbaycanın xarici ticarət-
iqtisadi əlaqələri”, Dərslik, Bakı, 2003.
C.Kərimov, A.Orucov, T.Kərimova, “Beynəlxalq qtisadi Təşkilatlar”, Bakı,
2008.
Ç.Abbasov, “Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya yolları”, Bakı,
2005.
A.Əliyev, “Gömrük işi və dünya iqtisadiyyatının inkişafı”, Bakı, 2008.
R.Həsənov, “Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafının bazar
modelinin konseptual əsasları”, Bakı, 1998.
S.Səfərov, “Yeni Azərbaycan: iqtisadiyyat, siyasət, dinamizm”, Bakı,2003.
S.Səfərov, “Heydər Əliyev keçən yeni keyfiyyət halında: iqtisadiyyat, siyasət,
dinamizm, problemlər, perspektivlər”, Bakı, 2005.
Ахверуиев О, Мамедов М, “Лекогосторонняя система торгово-
экономических
отношений”, Баку, 2000.
Т.Кулнев, “Регулируемая рыночная экономика”, Баку, 1999.
И.Млихашевская, А.Холонов, “Международная экономика”, М, 2004.
И.Дюмулен,
“Таможенно-тарифное
регулирование
(зарубежная
практика
)”, М, 1993.
“Мировая экономика и международные экономические отношения”,
Учебник
, под ред. А.Булатова, М, 2008.
85
“Государственное регулирование рыночной экономики”, Учебник, под
ред
. В.Кушлина, М, 2003.
“Опыт стран-членов ВТО по защите интересов на внутреннем и внешнем
рынках
”, Журнал, “Мировая экономика и международные отношения”,
2002, N1.
И.Осадчая, “Глобализация и государство: новое в регулировании
развитых
стран”, Журнал, “Мировая экономика и международные
отношения
”, 2002, N3.
nternet mənbələri:
Dövlət Statistika Komitəsinin internet saytı –
www.azstat.org
qtisadi nkişaf Nazirliyinin internet saytı –
www.economy.gov.az
Dövlət Gömrük Komitəsinin internet saytı –
www.az-customs.net
Azərbaycan və ÜTT-nin internet saytı –
www.wto.az
86
Резюме
Магистерской
диссертации
на
тему
:
«Современные
проблемы
регулирования
внешнеторговых связей Азербайджана»
В
работе поставлена цель на основе комплексного исследования
внешнеторговых
связей Азербайджана, их особенностей, структуры,
динамики
за последние годы, соответствии нормативно-правовой базы
внешнеторгового
связей международным нормам и стандартам, дать
конкретные
предложения и рекомендации по совершенствованию их
регулирования
. В этой связи в работе рассмотрены и изучены следующие
вопросы
: теоретико-методологические основы внешней торговли,
сущность
внешнеторговых связей, а также основные методы их
регулирования
, совершенствование внешнеторговых связей в условиях
глобализации
, проведен комплексной анализ товарной и географической
структуры
внешнеторговых связей страны. Особое место в работе уделено
проблемам
соверщенствования регулирования внещнеторговых связей
Азербайджана
в предверии вступления во Всемирную Торговую
Организацию
.
87
Summary
Master’s thesis on the topic: “Actual problem for management of foreign
relations of Azerbaijan”
The
paper aims
to commission research on
the
basis
of Azerbaijan's foreign
trade
relations,
their
characteristics, structure, dynamics in recent years, according to the legal
framework of foreign trade relations with international norms and standards, to
give specific suggestions and recommendations to improve their management.
In this regard, the work reviewed and investigated the following questions:
methodological bases of foreign trade, the essence of foreign trade relations,
as well
as the
main methods of
their
regulation,
improvement
of trade relations in the
context
of
globalization,
conducted a
comprehensive analysis of the commodity andgeographical structure of foreign
trade of the country. A special place in the particular problems of improving
theregulation of foreign trade of Azerbaijan on the threshold of joining World
Trade Organization.
Dostları ilə paylaş: |