Microsoft Word Zamanin axari 2
Yüklə 1,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
666
halda o məmləkətdə baş qaldırsın. Bunu indi də istəmirəm. Vəziyyətin belə hal almasından da incimirəm. Niyə də gərək inciyim? Hökmdarlar arasında ədavət köhnə adətdir. Necə ki, deyiblər: – Məmləkət gəlinini o şəxs möhkəm quca bilir ki, suvarılmış qılıncın dodağından öpə! Lakin nalayiq sözlərin mənası yoxdur. Bunlar ola bilsin ki, həşiş və tiryək çəkən mühərrirlərin nəşədən beyinləri quruduğu bir vaxtda yazılmış, eləcə də göndərilmişdi. Elə düşünürük ki, sizin qarşınıza çıxmaqda bu qədər yubanmağımız əsasız olmamışdır. Ancaq heç kimin sözünə uymadan məsələnin əsli barədə düşünülsə yaxşıdır. Çünki axırıncı peşmançılıq fayda verməz… Əgər iş hərbə çəkərsə, təxir olunmasın. Lakin uzaqgörənlik yolu ilə hərəkət edilsin». Şah İsmayılın son dərəcə müdrik və ləyaqətlə yazdığı məktuba Osmanlı sultanı yenə də nifrət və təhqirlə dolu bir məktubla cavab verdi. «… Səninlə vuruşmaq üçün ağır leşgərlə uzaq məsafəni ötüb, hökmranlığın altındakı məmləkətinə daxil olmuşduq. Böyük hökmdarlar qanununda və qüdrətli xaqanlar məzhəbində məmləkət padşahların namusu hesab olunur. Kişilikdən və cavanmərdlikdən payı olanlar, cəsarətli şəxslər, özündən başqalarının ona toxunmasına heç cür dözə bilməzlər. Əgər belədirsə, indi neçə gündür qalib əsgərlərin məmləkətinə daxil olub, hökmranlıq edirlər. Lakin səndən əsər-əlamət görünmür. Elə gizlənmisən ki, diri olmağınla ölümün arasındakı 667
fərq bilinmir… Məsələnin əsli budur ki, indiyə qədər səndə bahadırlıq və mərdlik əlaməti olan bir iş hələ zühura çıxmamışdır. Əgər bundan sonra da əvvəlki tək qorxudan zöviyə küncündə gizlənməli olsan, ərlik adı sənə haramdır! Belə olarsa, taskülah əvəzinə, yaylıq, zireh əvəzinə çadra ixtiyar elə. Sərdarlıq sevdasından və sünəhsalarlıq iddiasından əl çək! Səndə ki, belə bir əməl yoxdur, nə üçün ona əl atırsan?!» Sultan Səlimin belə kəskin və təhqiredici məktubundan sonra barışmağa hələ də ümidli olan Şah İsmayılın döyüşə getməkdən başqa çarəsi qalmadı. Çaldırına qədərki 13 illik şahlıq dövründə keçirdiyi bütün vuruşmalardan qalib çıxan Şah İsmayıl öz gücünə arxalanaraq «məğlubedilməz» bir sərkərdə olduğuna inanırdı. Az müddət içərisində əldə etdiyi parlaq qələbələr ona bu əsası verirdi. Şah İsmayılın özünə güvənməsində Sultan Selimin cəsuslarının da böyük rolu olmuşdu. Cəsuslar şahın sarayına gələrək Sultan Səlimin qoşununda Bektaşi-Ələvi görüşlü paşaların, bəzi ordu rəhbərlərinin, qazilərin onun tərəfində olduğunu, hətta bir neçə dəfə sultana sui-qəsd təşkil edildiyini söyləyirdilər. Sonradan sultanın salnaməçilərinin yazdığından aydın oldu ki, o, Şah İsmayıh çaşdırmaq üçün qəsdən belə şayiələr yayırdı. Odur ki, Şah İsmayıl hətta Çaldıran döyüşünə bir gün qalmış əmirləriylə keçirdiyi müşavirədə düşmən qüvvəsini layiqincə qiymətləndirməyərək sərkərdələrin «Osmanlılar dinclərini almadan hücuma keçmək» təklifini rədd edir və özünün 668
məşhur «Mən karvan basan quldur deyiləm» ifadəsini işlədir. Osmanlılar döyüş meydanında tam yerlərini aldıqdan sonra onlarla vuruşmaq qərarına gəlir. Osmanlı tarixçiləri Sultan Səlimin döyüş taktikasını belə anladır: ordunun sol qanadında Sinan paşanın topçular alayı yerləşdirilmişdi. Onların yanında isə Avropadan gəlmiş əsgərlər mövqe tutmuşdu. Sultan özü isə sağ qanaddakı topçuların yanında, özünün 13 minlik yeniçəri dəstəsiylə dayanmışdı. Mərkəz qüvvələrə isə Piri paşa rəhbərlik edirdi. Şah İsmayılın ordusu Osmanlılara nisbətən çox az idi. Ordunun bir dənə də olsun nə topu, nə də odlu silahı varıydı. Bəzi rəvayətlərə görə Şah İsmayıl Sultan Səlimin qüvvəsinə o qədər əhəmiyyət vermirdi ki, hətta döyüşün birinci günü bildirçin ovuna belə çıxıbmış. Lakin belə rəvayətlərin tarixi həqiqətlərə uyğunluğu şübhə doğurur. Beləliklə, iki türk hökmdarı arasındakı düşmənçilik orduları Çaldıranda üz-üzə gətirdi. Sultanın əmrilə türk əsgərləri təbillərin, gərənayların sədaları altında hücuma keçdilər. Elə döyüşün ilk saatlarından sultan ordusunun silah üstünlüyü aşkara çıxdı. Qeyd olunduğu kimi topların, tüfənglərin atəşi Səfəvi əsgərlərinin cərgələrini pozmağa başladı. O zamanlar bütün şərqdə igidliyi ilə ad çıxarmış Məhəmməd xan Ustaclı özünü orduya vuraraq döyüşə-döyüşə Sultan Səlimin çadırına yaxınlaşdı. Onu başqa cür dayandıra bilməyən Osmanlılar top atəşi ilə bu böyük qəhrəmanı öldürürlər. Şah İsmayılın 669
özünün də bu vuruşdakı qəhrəmanlığı həm Səfəvi məxəzlərində, həm də Osmanlı mənbələrində çox tutarlı şəkildə təsvir edilmişdir. Təqribən üç gün çəkən Çaldırın döyüşünün son günündə Şah İsmayıl yeddi dəfə atını dəyişərək özünü sultanın qoşununun içərisinə vurur. Hər dəfə də əlindəki qılıncla bir-birinə bağlanmış topların zəncirini kəsərək sürüyüb meydandan çıxarır. Hətta qaynaqların yazdığına görə əlindəki qılıncla bir topun lüləsini də yarır ki, bu barədə də sonralar rəvayətlər meydana çıxıb.
Rəvayətə görə Çaldıran savaşından bir müddət sonra Sultan Səlim məktub yazaraq Şah İsmayıldan xahiş edir ki, döyüş zamanı top lüləsini ikiyə böldüyü qılıncı ona göndərsin. Şah İsmayıl sultanın bu istəyini yerinə yetirərək qılıncı İstanbula, sultan Səlimin sarayına göndərir. Sultan da qılıncı götürüb saray əyanlarının gözü qarşısında top lüləsinə zərbə yendirir. Ancaq istəyinə nail ola bilmir. Buna görə də Şah İsmayıla gileylə dolu bir məktub yazaraq bildirir: «Görünür Qızılbaş şahı bir qılıncı qardaşından qızırqanıb və vermək istəməyib». Şah İsmayıl da ona məşhur cavabını göndərir: – «Qılınc haman qılıncdır, qol haman qol deyil!» Səfəvilərə aid tarixi qaynaqlarda qeyd edilir ki, qürub zamanı Qızılbaş ordularının əsas əmirləri öldürülür. Hava qaralarkən yaralı Şah İsmayıl sağ qalan hissələrlə geri çəkilir. Vəziyyəti öyrənən sultan Səlim də ordunun qərargahdan Yüklə 1,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|