Microsoft Word Zamanin axari 2
Yüklə 1,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
662
müxtəlif muzeylərinin ən qiymətli inciləri olan Azərbaycan miniatürləri Səfəvi dövrünün məhsullarıdır. Şairə, sənətkara, rəssama böyük qiymət verən Şah İsmayıl rəvayətə görə Çaldıran savaşında onları dağda bir mağarada saxlayıbmış ki, düşmən əlinə keçməsinlər. Şah tez-tez deyərmiş: – Mən ölsəm yerimə başqa şah tapılar, amma tarix Kəmaləddin Behzadı, sultan Məhəmmədi bir də min ildən sonra yetirər. Təəssüflər olsun ki, elmə, mədəniyyətə, sənətə böyük dəyərlər verən hər iki türk hökmdarı qərbin təhriki ilə üz-üzə gəlməkdə idi. O dövrün tarixini qələmə alan Osmanlı tarixçiləri, salnaməçilər Çaldıran döyüşünün əsas səbəbi kimi dini məzhəbi ortaya qoyurdular. Yəni bütün İranda, İraqda sürətlə yayılan şiəlik məzhəbinin guya Anadoluya yayılması sultanlıq üçün təhlükə mənbəyi kimi qələmə verilirdi. Öncə də söylədiyimiz kimi hələ Şah İsmayılın babaları zamanında da şiəlik Şərqi Anadolunun bir çox əyalətlərində yayılmışdı. Hətta ilk Osmanlı sultanları Səfəvi şeyxlərinə «Çıraq axçası» deyilən bir vergi də verirdilər. Buradan aydın olur ki, Sultan Süleymanı narahat edən heç də dini məsələ deyildi. Hələ Trabzon valisi olarkən Azərbaycanda baş verən hadisələri diqqətlə izləyən Süleyman gənc İsmayılın uğurlarını qəbul edə bilmirdi. Təbii ki, burada qərb təsirini də unutmaq olmazdı. Sultan Səlimin daha qətiyyətli, daha bacarıqlı olduğunu görən Avropa kralları, Papa tərəfdarları bu iki türk 663
hökmdarının arasına nifaq toxumu səpirdilər. Düşünərək etməyən, etdikdən sonra düşünən sultan sonra peşman olurdusa da artıq peşmançılığa yer də qalmırdı. Atası II Bəyazitin Şah İsmayıla qarşı apardığı «dəymə mənə, dəyməyim sənə» siyasətini bəyənmir, hətta onun Şah İsmayıla yazdığı: «Siz, Rum elini istila etmək fikrindən ümidinizi kəsin. Yaxşısı odur ki, İran, Turan və Hindistandakı xanlıqları məğlub edib, o tərəflərdə olduqca qüvvətli bir dövlət təşkil edin» nəsihətini qorxaqlıq adlandırardı. Sultan Səlimi Şah İsmayılla üz-üzə gətirən səbəblərdən biri də o zamanlar Qızılbaşlarla Bektaşilərin birləşməsi, bir çox paşanın bu təriqəti dəstəkləməsi qorxusu idi. Odur ki, hakimiyyətə gəldiyi 1512-ci ildən 1514-cü il Çaldıran savaşına qədər olan dövrdə Şərqi Anadoluda on minlərlə şiə müsəlman öldürüldü. Sultan Səlimin əksinə olaraq Şah İsmayıl bu düşmənçiliyi istəmirdi. Bunu müxtəlif vasitələrlə Osmanlı padşahına çatdırmağa çalışsa da məqsədinə nail ola bilmədi. Şah İsmayılın dostluq düşüncələrini anladan ən yaxşı sübut onunla Səlim arasındakı məktublar idi.
Kadr dəyişir. Kadr arxasından mətn oxunur.
MƏTN: – Çaldıran savaşı ilə bağlı olan ilk mənbə bütün tarixçilərin qəbul etdiyi kimi Şah İsmayılla Sultan Səlim arasında olan məktubları, döyüşə həsr olunmuş fəthnamələri, Şah İsmayılın Osmanlı sultanını daim sülhə çağıran məktubları, Osmanlı 664
padşahının Misir sultanı Qansu Qori ilə məktublaşmaları və s. qəbul edilir. Yavuz Sultan Səlim yürüşə başladığı ilk gündən o zamanlar Osmanlı sarayının tanınmış salnaməçisi olan Lütfi Paşaya gündəlik tutmağı əmr etmişdi. Həmin yol qeydləri əsasında da «Tarixi ali-Osman» əsəri meydana çıxmışdı. Çaldıran savaşıyla bağlı Səfəvi sarayının tarixçiləri də maraqlı əsərlər yazmış, Osmanlı tarixçilərindən fərqli olaraq hadisələri qərəzsiz, ədalətlə təsvir etmişdilər. Artıq söylədiklərimiz kimi, Çaldıran döyüşünün səbəblərini ən düzgün anladan iki hökmdar arasındakı məktublardır. Əslində buna Osmanlı padşahının yazdığı məktublar desək, daha doğru olar. Çünki Sultan Səlimin Şah İsmayıla yazdığı dörd məktuba Səfəvi şahı yalnız bir cavab məktubu yazmışdı. Burada bir məsələni də xüsusi olaraq vurğulamaq lazımdır ki, Sultan Səlim Şah İsmayıla ilk iki məktubu farsca yazmış, sonrakı iki məktub isə türk dilində tərtib edilmişdi. Təbii ki, Şah İsmayılın yeganə cavabı doğma türk dilində olmuşdu. Sultan Səlim bütün məktublarında Şah İsmayılı alçaltmağa, təhqir etməyə, özünü isə uca tutmağa çalışırdı. Məktublarının birində yazır: «Bu müraciət cənab xəlifə Sultan Səlim sultan Bəyazit oğlundan əcəmi əmiri İsmayıl Namdara edilmişdir». Göründüyü kimi, Sultan Səlim Şah İsmayılı bir şah kimi tanımır, bəzən ona əsrin Əfrasiyabı, bəzən də Ərdəbil oğlu deyə müraciət edir. Farsca yazılmış ikinci məktubunda isə Səfəvi şahına 665
«Məlik-e-mülki-əcəm» – yəni əcəm mülkünün məliki ləqəbini verir. Osmanlı sultanı artıq üçüncü məktubunda vəziyyəti daha da qızışdıraraq Şah İsmayılı hədələməyə başlayaraq yazır: «Hənüz səndən nə namə gəldi, nə də özün itaətə gəldin. Əgər səndə bir az qeyrət və namus qalıbsa, gərək atına minib Qayseri ilə Sivas arasındakı düşərgəmə gələsən». Sultan Səlimin üçüncü təhqirlə dolu məktubundan sonra Şah İsmayıl ona mənalı bir cavab yazdı: «Məhəbbət dolu salam və dostluq ifadə edən salamlarımızı qəbul ediniz… Şərəfli məktublarınız yetişdi. Onların məzmununu ədavət bildirsə də cürət və mətanət etdiyi üçün bizə ləzzət verdi. Lakin bilmədim ki, bu düşmənçiliyin başlanğıcı və səbəbi nə ilə əlaqədardır. Sizin cənnətlik atanız zamanında Əlaüdövlə üzərinə gedərkən, sizin sərhədlərdən keçməli olduq. Ancaq aramızda dostluq və ittifaqdan başqa bir şey olmadı. Siz həzrətləri, o zaman Trabzon valisi idiniz, aramızda birlik əlaqəsi göstərdik. İndilikdə isə ədavətin səbəbi məlum olmur. Əgər məhz hakimiyyət davası üçün bu tərəflərə gəlmişsinizsə, qoy belə olsun. Ancaq təhqirlər sözü o yerə çatdırar ki, köhnə xanımanın bünövrəsi bərbad olar. Bizim o tərəfə gəlməyimizin iki səbəbi vardı: birincisi, budur ki, o diyarın sakinlərinin əksəri bizim yüksək mənsəbli babalarımızın müridləridir. İkincisi, sizin müqəddəs yürüşlü xanədanınıza olan məhəbbətim idi. İstəmirdim ki, Teymur zamanındakına bənzər bir çaxnaşma, gözlənilməz Yüklə 1,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|