Microsoft Word Zamanin axari 2
Yüklə 1,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
670
ayrılmamasına əmr verir. Eyni zamanda əsgərlərin qarətlə məşğul olmasını da yasaqlayır. Sultan Səlim Çaldıran vuruşmasından sonra Təbrizə girir. Lakin burada bir həftədən bir qədər çox qala bilmir. Buna döyüş başlamazdan əvvəldə narazı olan yeniçərilərin qiyam qaldırma qorxusu, ərzaq azlığı, yolların bağlanması səbəb kimi göstərilir. Osmanlı sultanının qoşunları Səfəvi ərazilərindən çəkilib getsə də bir il sonra Diyarbəkr və Ərzincan onlardan qoparılaraq Osmanlıların idarəçiliyinə keçir.
Kadr dəyişir. Professor Nizami Xudiyevin çıxışı efirə verilir.
NİZAMİ XUDİYEV: – Şah İsmayılın birinci və sonuncu məğlubiyyəti sayılan və ona bir çox əsərlərində kədərli notlarla yer ayıran Xətai ibrətli lövhələr yaradırdı:
Fərəqü atəşü dərdü ələmlər bağrımı yaxdı, İliglər qarə su oldu, əridi üstxanimdə… Mən ol şahbazi-köhsarəm, baş əyməm qülleyu-Qafə, Neçə ünqa kimi yavru uçurdum aşiyanimdə !…
Bu vuruşmadan sonra Şah İsmayılın həyat sevinci bir də özünə qayıtmamış, şənlik və qürur ifadə edən qiyafəsində isə əbədi tutqunluq, kədər hissləri həkk olunmuşdu. Çünki bu vuruş onun qürurunu sarsıdan adicə bir məğlubiyyət olmamış, böyük arzu və məqsədlərinin həyata keçirilməsindəki əngəlləri, çətinlikləri qabarıq 671
şəkildə aşkara çıxarmaqla, ona başladığı işdə müəyyən yanlışlıqları, qüsurları bütün çılpaqlığıyla ortaya qoymuşdu. Bu döyüşün baş tutmaması üçün bütün vasitələrdən istifadə edən Şah İsmayılın şəxsən bir daha döyüş meydanlarında görünməməsinin özü də ibrətamizdir. Düzdür, ömrünün sonuna yaxın qoşunun başında Gürcüstana hərəkət etsə də saray tarixçiləri belə səfərləri məmləkətdaxili yürüşlər kimi qeyd edir. Onu da deyək ki, Çaldıran döyüşü qərbdə böyük maraqla izlənilirdi. Döyüşdə Şah İsmayıl qalib gəlsəydi, Osmanlıların Avropaya yürüşləri bir neçə onilliklər ləngiyə bilərdi. Eyni zamanda Avropanın bəzi krallıqları, xüsusən də Səfəvi sarayı ilə sıx əlaqədə olan macarlar regionda möhkəm dayağa malik olacaqdılar. Amma bunlar olmadı və Osmanlılar döyüşdən qalib çıxdılar. Bütün bunlara baxmayaraq, Çaldıran döyüşündən sonra Balkan və Avropa dövlətləri qısa müddətə olsa da asudə nəfəs almaq imkanı qazandılar. Avropanın təhrikiylə baş tutan döyüşdə uduzan tərəf təkcə Səfəvilər deyildi. Eyni zamanda Osmanlılar da döyüşdən qalib kimi çıxmadılar. 1520-ci ilə, yəni Sultan Səlimin ölümünə qədər Osmanlı ordusu şərqdə ilişib qaldı. Bir neçə xırda lokal müharibələrdəki qələbələrini saymasaq, elə böyük nəticələr əldə edilmədi. Çaldıran döyüşünün ən ağır nəticələrini isə sadə xalq hiss etdi. Şərqi Anadoluda yaşayan on minlərlə türk dini etiqadına görə sultanın qəzəbinə 672
gələrək qılıncdan keçirildi. Elmin, sənətin inkişafına ağır zərbələr dəydi. Amma Anadolu insanının ürəyindən Şah İsmayıla qarşı olan məhəbbəti çıxara bilmədi. Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, Roma Papası və qərb krallarının fitvasıyla Çaldıranda üz-üzə gələn və o dövrün ən qüdrətli iki türk dövləti olan Osmanlı və Səfəvi şahları sonrakı illərdə də bu düşmənçiliyi davam etdirirdilər. Xüsusən də Sultan Səlimdən sonra hakimiyyətə gələn Sultan Süleyman dövründə Osmanlılar tez- tez Səfəvi ərazilərinə soxulmağa başladılar. Bu hadisələri analiz edərkən ortada yenə də qərb faktorunu açıqca görə bilirik. Adi köləlikdən sultanın baş hərəmi olmağa qədər yüksələn, tarixdə Xürrəm sultan kimi ad çıxaran bir qadının dedikləri ilə oturub-duran Qanuni qardaş qanı tökməkdə davam edirdi. Yazıqlar olsun ki, tarixdə türk dünyasının belə bəd əməllərindən söhbət açan onlarca salnamələr mövcuddur. Fikrimizi qısaca yekunlaşdırsaq, Çaldıran savaşının hər iki ölkə üçün böyük itki olduğunu qeyd edə bilərik.
Kadr dəyişir. Kadr arxasından mətn oxunur. MƏTN: – Türk xaqanlarının bir-birilə apardığı mübarizələr, qanlı müharibələr əsrlərin o üzündə qaldı. Bu gün tarixin verdiyi o dərslərdən nəticə çıxararaq əl-ələ, diz-dizə irəliyə getməyin zamanıdır. Yüz ildən çox sürən, hər iki dövlətə böyük itkilər verən Osmanlı-Səfəvi müharibələri çoxlarının bir dini məzhəb uğrunda gedən 673
müharibə, – deyə yazdıqları kimi deyil, sadəcə o dövrdə regionda nüfuz üstünlüyü qazanmaq üçün aparılmış müharibələr – mübarizələr idi. İstanbulun fəthindən sonra Avropaya gedən ticarət yollarının və bazarların bir hissəsinin Osmanlıların elinə keçməsi bu mübarizəni bir qədər də qızışdırdı. Amma səbəb nə olursa-olsun tökülən qanlar eyni millətin – türk millətinin qanı idi. Bu gün 300 milyonluq türk dünyası Teymur- Bəyazit, Yavuz Səlim-Şah İsmayıl mübarizələrindən dərs çıxarmağı bacarmalı, birliyini, varlığını qorumalıdır.
Kadr dəyişir. Filmin son titri efirə verilir. SON
2006
674
GÜNDOĞANDAN GÜNBATANA… QƏDİM TÜRKLƏR…
I film Filmin başlığı. Xüsusi effektlərlə sürətlə yığılan təsvirlər fona verilir və aparıcı filologiya elmləri doktoru, professor Nizami Xudiyevin çıxışı verilir.
NİZAMİ XUDİYEV: – Bəşəriyyət tarixində elə xalqlar var ki, onların təşəkkül və inkişaf tarixi, dünya sivilizasiyasında tutduğu yer başqa xalqların, dövlətlərin, qədim mədəniyyətlərin tarixinin araşdırılması ilə müqayisədə çox az öyrənilib. Əvvəlki filmlərdə qeyd etdiyimiz kimi, belə tarixi az öyrənilmiş xalqlardan biri də qədim dövlətçilik və mədəniyyət ənənələrinə malik olan türk xalqlarının tarixidir. Bu görüşümüzdə sizinlə birlikdə türkün qədim tarixini bir də səhifələyəcək, türksoylu, türkdilli xalqların tarixi, mədəniyyəti, dünyagörüşü, yaşam tərzi ilə bir daha yaxından tanış olacağıq. Varlığımızın ən böyük göstəricisi olan dilimizdən, qədim türkcəmizdən, onun yazısından söz açacağıq. Türk dillərinin nə vaxt əmələ gəlməsi, hansı zamanda meydana çıxması haqqında hələ ki, dəqiq məlumata malik deyilik. Türk dillərini Yüklə 1,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|