* Yrd. Doç. Dr.,
Sakarya Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Sağlık Yönetimi Bölümü.
** Arş. Gör., Sakarya Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Sağlık Yönetimi Bölümü.
Modernizm ve Postmodernizm Süreçlerinin Tüketim
Kültürüne Yansımaları
Harun Kırılmaz* Fatma Ayparçası**
hkirilmaz@sakarya.edu.tr ayparcasi@sakarya.edu.tr
Özet: Eskiden yeniye geçişi ifade eden modernizm kavramı yaşam tarzlarının farklı-
laşmasını, bireyselleşmeyi, geleneksel yapıya bağlı olmayan bir toplumsal yapıyı içeren
ve sosyal, iktisadi ve siyasi açıdan birey-toplum-devlet ilişkisini şekillendiren bir süreci
ifade etmektedir. Modernizmin içine düştüğü çıkmaza çare olarak ortaya atılan post-
modernizm kavramı ise küreselleşme, bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan deği-
şim, kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması gibi faktörlerin etkisiyle toplumsal değişim
ve dönüşüme ilişkin pek çok alanda olduğu gibi üretim ve tüketim şekillerinde de köklü
değişikliklerin yaşandığı bir dönemi yansıtmaktadır.
Modernleşme, üretim toplumundan tüketim toplumuna geçişi beraberinde getirmiş-
tir. Üretim kapasitesinin artması ve üretim şekillerinin değişmesi, küreselleşme ile her
anlamda sınırların kalkması tüketim şekillerinin değişmesini zorunlu kılmıştır. Post-
modernizmle birlikte ise tüketim sadece yeme, içme, barınma gibi zorunlu ihtiyaçların
ötesine geçerek hayat tarzı ve dinlenme faaliyetlerini de kapsayan son derece geniş bir
alanı etkisi altına alarak tüketim kültürünün ortaya çıkmasına yol açmıştır.
Bu makalede modernizm, postmodernizm ve tüketim kültürü kavramlarına yer verile-
rek bu kavramlara yönelik değerlendirmeler üzerinde durulmaktadır. Makalenin temel
problematiğini oluşturan tüketim kültürünün şekillenmesinde, modernizm ve postmo-
dernizm süreçlerinin etkileri ve yansımaları ortaya konmaya çalışılmaktadır.
Anahtar kelimeler: Modernizm, Postmodernizm, Tüketim Kültürü.
Giriş
Toplumsal, siyasal ve ekonomik tezahürleriyle modernizm ve postmodernizm ol-
guları günlük yaşamsal pratiklerini de içine alacak şekilde etki alanını genişletmiş-
tir. Aydınlanma ile başlayan, Sanayi Devrimi ile devam eden dönüşüm içerisinde
kapitalizmin sürekliliğini devam ettirmesi için tüketim olgusunun hayatın her ala-
nına girmesi gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede gelenekselden, modernizm
ve postmodernizme geçen süreçleri tüketim toplumu ve kültürüne doğru evrilmeyi
İnsan&İnsan, Yıl/Year 3, Sayı/Issue 8, Bahar/Spring 2016, 32-58
e-ISSN: 2148-7537, www.insanveinsan.org
Gönderim 27 Ocak 2016
Düzeltilmiş gönderim 15 Mart 2016
Kabul 17 Mart 2016
33
gerçekleştiren dönemler olarak irdelemek mümkündür. Modernizmin ortaya çıkışı
geleneksel yaşam alanından çağdaşlaşma ve batılılık şeklinde tezahür eden yeni bir
dönemsel pratik olarak değerlendirilmektedir. Gelenekselliğin, dini argümanların
yaşam alanını düzenlediği ve bu haliyle toplumsal hayatın dizayn edildiği, insanüstü
bir durum olarak tanımlandığı görülmektedir. Bu da geleneksel yaklaşımların din ve
dine ait olan her şey ile örtüştüğünü de göstermektedir.
Aydınlanma ve aklın merkeze alındığı yeni pratik olarak modern pratiklerin, gele-
nekselci anlayışları sarstığı gerçeği ortaya çıkmakta ancak modern ile gelenek ara-
sındaki rekabetin aslında var olma mücadelesine tekabül ettiği belirtilmektedir. Aynı
argüman modernizmin, kendini konumlandırdığı ve rekabet düzlemini gelenekten
yana değil postmodernizmden yana kullandığı bir ortama bırakmıştır. Postmoder-
nizm tartışmalarının sonunda varılan nokta, üretim yöntemlerinin değişmesi, ileti-
şim ağlarının farklılaşması ve tek tek bireylerin önemsendiği yeni bir dünya düzeni-
ne evrilme şeklinde gerçekleşmiştir. Bu süreç tüketim toplumu ve kültürü çerçeve-
sinde gündelik pratiklerin değişimi, yaşam tarzlarının her an tüketilip kendi içinde
yeniden üretildiği bir düzenekte ilerlemektedir.
Modernizm ve postmodernizmin tüketim kültürüne etkilerinin incelendiği bu ma-
kalede öncelikle modernizm ve postmodernizm kavramları üzerinde durulmuş,
söz konusu kavramlara getirilen eleştirilere yer verilmiş ve özellikle postmodern
dönemde tüketim toplumunda ve kültüründe ortaya çıkan değişiklikler irdelenmeye
çalışılmıştır. Makalenin temel problematiği postmodern dönemde üretim, tüketim,
küreselleşme, moda, medya gibi faktörlerin tüketim toplumu ve kültürü üzerindeki
etkilerini incelemek ve söz konusu dönemin tüketim kültürünü ortaya koymaktır.
1. Modernizm
Temelinin 17. ve 18. yüzyıllarda atıldığı, 20. yüzyılın ortalarına kadar hayatın her ala-
nında kullanılan modernizm kavramı, Latince kökenli modo’dan türeme modernus
kelimesinden gelmektedir.
1
Modern kavramı 5. yüzyıldan bu yana sürekli olarak es-
kiden yeniye geçişi ifade etmek için kullanılmıştır.
2
Kavram, İngilizcede 20. yüzyılın
ortalarında genel kullanıma dâhil olmuş, çağdaşlaşma anlamında kullanılarak gün-
delik dilin bir parçası haline gelmiştir.
3
Modernizm kavramını çağdaşlaşma anlamıy-
la
değerlendirerek akla hep yeni, yeni olan, eskiden uzaklaşmış anlamına geldiğini ve
kavramın yakın zamanın eş anlamlısı olarak kullanıldığını söylemek mümkündür.
4
Modernizm, Weber’e göre, doğu toplumlarının sorunudur. Weber’e göre bu toplum-
ların yapması gereken Batılı olabilmeyi başarmaktır.
5
Modernliğe ulaşmak tarihin
1 Krishan Kumar, Sanayi Sonrası Toplumdan Postmodern Topluma: Çağdaş Dünyanın Yeni Kuramları (Ankara:
Dost Kitabevi, 1999), 88.
2 Jurgen Habermas, “Modernlik: Tamamlanmamış Bir Proje”, çev., Gülengül Naliş, Dumrul Sabuncuoğlu ve
Deniz Erksan, Postmodernizm, haz., Necmi. Zekâ (İstanbul: Kıyı Yayınları, 1994), 31-32.
3 Perry Anderson, Postmodernitenin Kökenleri, çev., Elçin Gen (İstanbul: İletişim Yayınları, 2002), 9.
4 Sezgin Kızılçelik, Postmodernizm Dedikleri (İzmir: Saray Kitabevleri, 1996), 9.
5 Max Weber, Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu, çev., Gökhan. Rızaoğlu (İstanbul: Roman Yayınları, 2013),
22.
İnsan&İnsan (3/8, Bahar/Sprıng 2016)