Moqalaqe da ekonomika azeri indd

61

FƏSİL VIII. DÖVLƏTIN ROLU

Sosializm insanların iqtisadi azadlığını  məhdudlaşdırır, 

bu da nəticədə onların məhsulun keyfi yyətinə olan maraqlarını 

məhdudlaşdırır. Amma eyni zamanda sosializm vətəndaşların 

daha çox əmlak bərabərliyini, pulsuz təhsilini, sağlamlığını, hər 

kəs əsas həyat tələbatlarının ödənilməsini təmin edir. 

Bunun üçün də real həyatda və ya sırf sosialist ölkələr nadir-

dir. Müasir dünyada ölkələrin həm birinci, eləcə də ikinci sistemin 

elementləri vardır. Bazar və hakim sistemləri haqqında eyni sözləri 

deyə bilərik, - ölkələrin əksəriyyəti bu iki sistemin qarışığıdır.

 

MAKROİQTİSADİ GÖSTƏRİCİLƏR

Ölkələrin iqtisadi nailiyyətinin qiymətləndirilməsi üçün 

müxtəlif iqtisadi göstəricilərdən istifadə olunur – onlar iqtisadi 

makroiqtisadi göstəricilər adlanırlar.

Ən geniş istifadə olunan makroiqtisadi göstərici b.a. tam 

daxili məhsuldur (GDP) və tam daxili məhsul kimi şifrələnir  

(Gross domestic product). Bu, bir il ərzində ölkədə istehsal edilən 

bütün məhsul və xidmətdir (aralıq məhsulları deyil, yalnız yekun 

məhsullar nəzərdə tutulur), pulla ifadə olunanlar. Kobud söyləsək, 

bu, ölkənin il ərzində yaratdığı bir sərvətdir.  Əlbəttə ki, burada 

təkcə mağazada satılan mal və ya istehlakçıya göstərilən xidmət 

nəzərdə tutulmur, eləcə də yeni və ya təmir edilmiş yollar, qayda-

ya salınmış su kəmərləri və zibilliklər, tikilmiş evlər və s. nəzərdə 

tutulur. 

Gürcüstanın iqtisadi və başqa statistik göstəricilərini Gür-

cüstan Milli Statistika  Xidməti, „Sakstati“ hesablayır. Onun 

göstəriciləri müntəzəm olaraq http://www.geostat. ge inter-

net səhifəsində göstərilir. Bu göstəricilərə  əsasən, 2014-cü ildə 

Gürcüstanın tam daxili məhsulu 29 milyard larini və ya dollara 

hesablamaqla 16,5 milyard dolları  təşkil edir (dollara keçirmə 

2014-cü ilin orta mübadilə kursu ilə baş verir). Çoxdur və ya azdır? 

Tam daxili  məhsul

– ölkə ərazisində  bir il 

ərzində istehsal edilən 

bütün məhsulun/

xidmətin bazar dəyəri. 

infl yasiya  

–  qiymətlərin 

səviyyəsinin artması.

İstehlakçı səbəti 

– orta istifadəçinin 

istifadə etdiyi malın/ 

xidmətin siyahısı.

Həyat minimumu

– minimal ərzaq 

səbətinə daxil olan 

məhsulların bazar 

qiymətinə əsasən 

hesablanan göstəricilər

---

62

VƏTƏNDAŞ VƏ İQTİSADİYYAT. MAİA QONAŞVİLİ, LİA TODUA

İstehlak 

qiymətlərinin indeksi 

– tipik istehlakçı 

tərəfi ndən əldə edilmiş 

mal və xidmətin 

orta səviyyəsinin 

göstəricisi, baza 

mərhələsi ilə 

müqayisədə.

İlk növbədə  gəlin başqa ölkələrlə müqayisə edək. “Dünya 

bankı” beynəlxalq təşkilatı bütün ölkələrin makroiqtisadi 

göstəricilərini toplayır və http://data.worldbank.org internet 

səhifəsində dərc edir. Nəzərdən keçirdikdə görərik ki, 2014-cü ildə 

ən böyük tam daxili məhsula Amerika Birləşmiş  Ştatları (17 tri-

lyon ABŞ dolları) və Çin (10 trilyon ABŞ dolları) malik imiş. Ən 

kiçiyinə isə - Tuvalu (38 milyon ABŞ dolları). Yəni ABŞ-da və 

Çində hər il təxminən min dəfə artıq sərvət yaranır,  nəinki Gür-

cüstanda; Tuvaluda isə - təxminən 400 dəfə az, nəinki Gürcüstan-

da.  Amma Amerikada Gürcüstandan 80 dəfə çox insan yaşadığına 

görə (Amerika Birləşmiş Ştatlarının əhalisi 328 milyondur), Çində 

300 dəfə çox (Çin əhalisi 1,4 milyard nəfəri təşkil edir), Tuvaluda 

isə 400 dəfə az (Tuvalu kiçik ada dövlətidir, burada cəmi on minə 

qədər insan yaşayır), ölkələrin bu sərvəti öz vətəndaşları arasında 

necə böləcəyini dəyərləndirmək çətindir. 

Bunu qiymətləndirmək üçün daha bir maktoiqtisadi indikator-

dan istifadə edə bilərik – tam daxili məhsulu adambaşına hesabla-

maqla. Birinci diaqramda bu göstərici bir neçə ölkə və dünya üçün 

orta hesabla göstərilir (2014-cü il üçün). Diaqramdan göründüyü 

kimi, adambaşına tam daxili məhsula  əsasən, ABŞ  və Çin heç 

də birinci yerdə deyillər – bir çox ölkələr onlardan irəlidirlər. 

Təəssüfl ər olsun ki, bu göstərici ilə (ildə 3,7 min ABŞ dolları) Gür-

cüstan orta dünya səviyyəsindən (10 min ABŞ dolları ildə) çox geri 

qalır, amma illər  ərzində Gürcüstanın bu göstəricisi sabit şəkildə 

artır (Bax, diaqram 2).

Ərzaq səbəti  

– 

insanın 

minimal fi zioloji 

tələbatlarının 

ödənilməsini təmin 

edən  ərzaq növləri və 

onların sayı.

---

63

FƏSİL VIII. DÖVLƏTIN ROLU

Diaqram 1: Bir neçə ölkənin real tam daxili məhsulu  adambaşına hesabla, 2014 –cü il. 

(Dünya bankının göstəriciləri).

Diaqram 2: Gürcüstanın real daxili tam məhsulu, 2000-2014-cü il.

(ABŞ dolları)

(aSS dol.)

Lüksemburq

Norveç

Qatar

İsveçrə

Avstraliya

İsveç

Sinqapur

ABŞ

Finlandiya

Almaniya

İngiltərə

Ərəb Əmirlikləri

Küveyt

Honq-Konq

İsrail

Avropa İttifaqı orta

Yaponiya

Yunanıstan

Estoniya

Litva

Latviya

Polşa

Macarıstan

Rusiya

Qazaxıstan

Dünya orta

Türkiyə

Belarus

Azərbaycan

Bolqarıstan

Çin

İran

Ermənistan

Tuvalu

Gürcüstan

Ukrayna

Moldova

Özbəkistan

Hindistan

Qırğızıstan

Tacikistan

Əfqanıstan

---