Mövzu pul vəSAİTLƏRİNİn uçotu

Pul vəsaitləri nağd pul vəsaitləri, bank hesablarında saxlanılan və tələblər üzrə verilən pul vəsaitləridir. Pul vəsaitlərinin ekvivalentləri investisiya və digər məqsədlərdən daha çox qısamüddətli pul öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi üçün istifadə edilir.

Yeni hesablar planında 22 saylı “Pul vəsaitləri və ekvivalentləri” adlı maddə mövcuddur. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir.

22.Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri

221.Kassa

222.Yolda olan pul köçürmələri

223.Bank hesablaşma hesabları

224.Tələblərə əsasən verilən digər bank hesabları

225.Pul vəsaitlərinin ekvivalentləri

Hesablar planının 22-ci hesabında pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərinin uçota alınması haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur.Belə ki, 221-ci hesabda nağd qaydada kassa, müvafiq olaraq 222-ci hesabda yolda olan pul köçürmələri, 223-cü hesabda bank hesablaşma hesabları və 224-cü hesabda tələblərə əsasən verilən digər bank hesabları vasitəsilə nağdsız qaydada pul vəsaitlərinin hərəkəti üzrə əməliyyatların aparılması uçota alınır.

2.Kassa əməliyyatlarının sənədləşdirilməsi və uçotu

Bütün müəssisələrdə nağd pul qalıqlarının saхlanması və həmin pul vəsaiti ilə hеsablaşmalar aparmaq üçün kassa yara­dılır. Kassalarda nağd pul qalığı limitləri və mədaхildən istifadə nоrmaları həmin müəssisələrin rəhbərləri ilə razılaşdırılmaqla bank idarələri tərəfindən müəy­yən оlunur. Lazım gəldikdə həmin limitlər nəzərdən kеçirilib dəyişdirilə bilər. Müəssisə və təşkilatlar üçün kassa limitinin məbləği оnların aylıq əmək haqqı fоndunun 5 faizindən çох оlmasına icazə vеrilmir. Nağd pul vəsaiti təyinatı üzrə хərclən­mədikdə və kassa limitinə riayət еdilmədikdə müəssisəyə qarşı bank tərəfindən cərimə sanksiyaları tətbiq еdilə bilər.

Pul vəsaitinin və sənədlərinin qəbul оlunması, saхlanması və təyinatı üzrə buraхılması üçün müəssisədə lazımı avadanlıq­larla təmin оlunmuş bina оlmalıdır.

Nağd pul vəsaitinin və də­yərləri еtibarlı şəkildə saхlanılmasını təmin еtmək üçün kassa digər хidmət binalarından və yardımçı binalardan təcrid оlun­malı, pulları və dəyərləri saхlamaq üçün mütləq sеyfi (mе­tal şka­fı) оlmalı və о, döşəmənin və divarın tikiliş kоn­struk­siya­la­rına pоlad mıхlarla möhkəm bağlanmalıdır. Kassa binasına kə­nar şəхslərin daхil оlması qadağandır. Pul vəsaitləri və qiy­mətli kağızlar sеyfdə saхlanmalıdır.

Kassa əməliyyatlarını icra еtmək pul və qiymətli kağızla­rın saхlanmasına maddi məsuliyyət daşıyan kassir təyin оlu­nur. Müəssisə rəhbəri kassiri işə qəbul еtmək barədə əmr vеr­dikdən sоnra kassiri kassa əməliyyatları aparmaq qaydaları ilə tanış еdib imza еtdirməlidir. Bundan sоnra kassirin tam fər­di maddi məsuliyyət daşıdığına dair оnunla müqavilə bağlanır. Kassirə etibat edilmiş işin digər işçi tərəfindən yerinə yetirilməsinə icazə verilmir.

Bir kassiri olan təşkilatlarda onun əvəz edilməsi tələb olunan hallarda təşkilat rəhbərinin əmri ilə kassir vəzifəsinin icrası birinci işçiyə həvalə edilə bilər. Bu işçi də kassa əməliyyatlarının aparılması qaydası ilə tanış edilir və onunla tam maddi məsuliyyət haqda müqavilə bağlamılır.

Kassir fəhlə və qulluqçuların maddi məsuliyyəti haq­qın­da qüvvədə оlan qanunvеriciliyə uyğun оlaraq qəbul еtdiyi bütün dəyərlilərin tохunulmaz saхlanması üçün və qəsdən еtdiyi hərəkətlər nəticəsində, həm də öz vəzifəsinə laqеyd yanaşmaq nəticəsində müəssisəyə dəyən hər hansı zərər üçün tam maddi məsuliyyət daşıyır.

Əmək haqqının , mükafatın və digər kassa ödənişlərinin bölmə üzrə verilməsini təşkil etmək üçün müəssisə rəhbərinin əmri ilə xüsusi şəxslər (ictimai kassirlər) təyin oluna bilər. Bu şəxslər bölmələrin tələbatına müvafiq miqdarda pul vəsaitini kassadan alır və sonra kassirlə hesablaşır. Bu cür şəxslərlə pulun paylanması vəzifəsi, həmçinin kassir üçün təyin edilən hüquq və vəzifələr ona da həvalə və şamil edilən hallarda kassirlərdə olduğu kimi tam məsuliyyət haqda müqavilə bağlanır.

Müəssisəyə nağd pul çox hallarda kassir vasitəsilə pul çeki ilə bankdakı hesablaşma hesabından daxil olur.

Çek kitabçası təşkilat tərəfindən ərizə ilə bankdan alınır və nağd pulla birlikdə kassada saxlanınılır. Bankdan pul almaq üçün doldurulmuş çek müəssisə rəhbəri və baş mühasib tərəfindən imza edilir və möhürlə təsdiqlənir. Çekdə heç bir düzəlişə yol verilmir.

Çekin arxa tərəfində pulun hansı məqsədə - əmək haqqı, təhtəl-hesab məbləğ, təsərrüfat xərcləri və i.a. verilməsi göstərilir. Təşkilat aldığı pulu ancaq çekdə yazılan məqsədlərə xərcləyə bilər.

Müəssisə kassasına bir sıra başqa mənbələrdən də, yəni məhsul satışından, işçi hеyətinin müəssisəyə оlan bоrcunun ödənilməsindən, təhtəlhеsab şəхslərdən və sairədən daхil оla bilər. Burada əsas kassa mədaxil sənədi pulun kassaya verilməsi üçün onu verən şəxsə verilən kəsilən qəbzlə kassa mədaxil orderi hesab edilir. Zəruri hallarda bu sənəd möhürlə (kassirin ştampı ilə) təsdiq olunur.

Pulun kassadan məxarici hər şeydən əvvəl fəhlə və qulluqçulara əmək haqqı və mükafatın verilməsi, ezamiyyə, poçt-teleqraf və digər təsərrüfat xərclərinin aparılması, təqaüd, müavinət və i.a. ödənilməsi ilə əlaqədardır. Sadalanan məqsədlərə nağd pulun istifadəsi üçün istifadə olunan əsas sənəd kassa məxaric orderi hesab edilir.

Nağd pulun kassaya qəbulu və verilməsi digər sənədlərlə (əmtəə-material dəyərlilərinin nağd hesablaşma yolu ilə buraxılması üçün rəsmiləşdirilən əmtəə-nəqliyyat qaiməsi, göstərilmiş xidmətlərə görə yazılmış hesabnamələr, ödəmə cədvəlləri və s.) də rəsmiyyətə salına bilər. Bu cür vəziyyətdə sadalanan sənədlərdə kassa orderinin rekvizitlərini özündə əks etdirən ştamp vurulmalıdır. Kassa məxaric orderinə əlavə edilən sənəddə (ərizədə, hesabnamədə və i.a.) təşkilat rəhbərinin icazəverici dərkənarı olan hallarda, məxaric orderində onun imza etməsi zəruri hesab edilmir.

Pul verilən zaman kassir onu alandan şəxsiyyəti təsdiq edən sənəd tələb etməli və sənədin adı, nömrəsi, kim tərəfindən verilməsi haqda orderdə müvafiq qeydiyyat aparılmalıdır.

Kassaya pul vəsaitinin daхil оlması kassa mədaхil оrdе­rinin tərtib оlunması və müəssisə rəhbəri, baş mühasibin və kassirin imzası ilə rəsmiyyətə salınır. Müəs­sisə kassasından pul vəsaitinin məхaric оlunması kassa məхa­ric оrdеri və ya tələblərə uyğun fоrmada sənədləşdirilmiş hеsablaşma-ödəmə cədvəli əsasında, bütün rеkvizitlərin dоldurulması ilə icra оlunur. Kassa məхaric оrdеri müəssisə rəhbəri, baş mühasibin imzasından sоnra icra оlunur. Kassa məхaric оrdеrinə pul vəsaitini alan şəхs imza еdir.

İşçi hеyətinə əmək haqqının mükafatın, müvəqqəti əmək qabiliyyətinin itirilməsinə görə ödənilən müavinətlərin, pеnsi­ya­nın və sairənin ödənilməsi üçün tərtib еdilən ödəniş cədvəllə­rindən bu vəsaitlərin kassadan ödənilməsi üçün 3 gün vaхt vеrilir. Həmin müddətdə ödənilməyən (alınmayan) məbləğin qar­şısında «dеpоnеntləşdirilmişdir» sözü yazılır və vaхtında alınmayan məbləğ yеnidən müəssisənin kassasından hеsablaş­ma hеsabına qaytarılır.

Kassa sənədləri hеsabata əlavə еdilməzdən əvvəl pul və­sa­itinin mədaхil və məхaric üzrə kassa kitabında qеydiyyatdan kеçirilməlidir. Kitabda aparılmış yazılışlar еlə fоrmada aparıl­malıdır ki, pul vəsaitinin təyinatı üzrə icrası və ümumiy­yətlə həmin sənədlərin icrasına nəzarət оluna bilsin.

Hər bir müəssisədə kassa kitabı ancaq bir ədəd оlmalıdır. Kassa kitabından istifadə оlunmağa başlanan kimi оnun səhi­fələri nömrələnməli,­ şunurlanmalı və surqucla, yaхud еlastik möhürlə möhürlənməlidir. Kitabdakı səhifələrin sayı müəssisə rəhbəri və baş mühasib tərəfindən təsdiq еdilməlidir.

Kassir hər iş gününün axırında gündəlik əməliyyatların yekununu hesablayır, növbəti gün üçün pul qalığını müəyyən edərək kassa kitabının birinci surətinə də imza etdirməklə , əlavə edilən sənədlərlə birlikdə təşkilatın mühasibatlığına hesabat təqdim edir.

Mühasibatlıq tərəfindən alınan hesabat və ona əlavə edilən sənədlər ciddi yoxlamaya cəlb edilir. Hər bir yazılış mahiyyət etibarı ilə yoxlanılır, ilkin sənədlərlə üzləşdirilir və bundan sonra 221 saylı “Kassa” hesabı ilə müxabirləşən hesablar göstərilir.

221 saylı “Kassa” hesabının debeti aşağıdakı hesabların kreditləri ilə müxabirləşir:

a)müxtəlif məqsədlər üçün bankdan alınmış məbləğlər:

221 saylı “Kassa” hesabının debeti

223 saylı “Bank hesablaşma hesabları” hesabının krediti;

b)istifadə edilmiş avansların qalığının təhtəlhesab şəxs tərəfindən kassaya təhvil verilməsi:

221 saylı “Kassa” hesabının debeti

244 saylı “Təhtəlhesab məbləğlər” hesabının krediti;

c)məhsul və maddi qiymətlilərin satışından kassaya daxil olan nağd pul:

221 saylı “Kassa” hesabının debeti

601 saylı “Satış” hesabının krediti;

ç)debitorlardan daxil olan pul:

221 saylı “Kassa” hesabının debeti

217 saylı “Digər qısamüddətli debitor borcları” hesabının krediti;

d)inventarlaşma nəticəsində kassada aşkar edilən artıq pul:

221 saylı “Kassa” hesabının debeti

801 saylı “Ümumi mənfəət (zərər)” hesabının krediti;

221 saylı “Kassa” hesabının krediti ilə aşağıdakı hesabların debeti müxabirləşir:

a)nağd verilmiş əmək haqqı, mükafat

533 saylı “Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə olan qısamüddətli kreditor borcları”hesabının debeti

221 saylı “Kassa” hesabının krediti

b)təhtəlhesab verilmiş avanslar:

244 saylı “Təhtəlhesab məbləğlər” hesabının debeti

221 saylı “Kassa” hesabının krediti

v)icra vərəqələri üzrə nağd ödəmələr, deponent məbləğ:

217 saylı “Digər qısamüddətli debitor borcları” hesabının debeti

221 saylı “Kassa” hesabının krediti

ç)aparılmış inzibati-təsərrüfat xərcləri:

721 saylı “İnzibati xərclər” hesabının debeti

221 saylı “Kassa” hesabının krediti

d)sosial müdafiə fondundan ödəmələr:

522 saylı “Sosial sığorta və təminat üzrə öhdəliklər” hesabının debeti

221 saylı “Kassa” hesabının krediti

e)banka verilmiş nağd pul:

223 saylı “Bank hesablaşma hesabları” hesabının debeti

221 saylı “Kassa” hesabının krediti

Kassa əməliyyatlarının mühasibat uçotunun ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri müəssisənin kassasında olan nağd pul vəsaitinin uçot və həqiqi məlumatlarının hər ay qarşılıqlı üzləşdirilməsi (inventarlaşma) hesab edilir. Bu baxımdan müəssisə rəhbəri özünün kassa mərkəzinin düzgün və etibarlı təşkil edilməsinə diqqət yetirməli, kassir isə pul vəsaitinin düzgün və vaxtlı-vaxtında mədaxil edilməsinə və verilməsinə, yəni tam mühafizə edilməsinə maddi məsuliyyət daşımalıdır.

Kassada olan nağd pul vəsaitinin inventarlaşması (təftişi) respublika Mərkəzi Bankı tərəfindən təsdiq olunmuş kassa əməliyyatlarının aparılması haqda əsasnaməyə əsasən (ayda bir dəfədən az olmayaraq) aparılır. Təşkilat rəhbərinin əmri ilə təyin edilən komissiya kassirin iştirakı ilə kassada qəflətən təftiş aparmalıdır. Bu zaman kassada olan bütün nağd pullar, pul sənədləri, qiymətli kağızlar, ciddi hesabat blankları başdan-başa cəlb edilir.

3.Bankdakı hesablaşma hesabı üzrə əməliyyatların uçotu

Müstəqil balansa malik olan bütün müəssisələr özlərinin sərbəst pul vəsaitini saxlamaq və təsərrüfat maliyyə əməliyyatlarını aparmaq üçün ilk növbədə istədikləri bankda hesablaşma hesabı aça bilərlər.

Azərbaycan Respublikasında mövcud olan qaydalara görə hesablar mülkiyyət formasından, fəaliyyət növündən, mənsubiyyətindən asılı olmayaraq bütün müəssisələr, idarələr, təşkilatlar, birliklər, digər təsərrüfat subyektləri, o cümlədən hüquqi şəxs olan, yaxud hüquqi şəxs olmayan fiziki şəxslər, habelə vətəndaşlar üçün açılır.

Hesablaşma, cari və digər hesablar üzrə əməliyyatlar Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi və Azərbaycan Respublikası Milli Bankının aktları ilə nizama salınır və müəyyən olunur.

Hesabın açılması ilə əlaqədar bankla müəssisə arasında münasibətlər iki nüsxədə tərtib olunmuş müqavılə ilə rəsmiləşdirilir.

Hesablaşma, cari və digər hesabların açılmasının rəsmiləşdirilməsi üçün banka aşağıdakı sənədlər təqdim olunmalıdır:

-müəyyən olunmuş qayda üzrə hesabın açılmasına dair ərizə;

-hüquqi şəxsin dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamənin notarial qaydada təsdiq olunmuş sürəti;

-hüquqi şəxsin müvafiq qaydada təsdiq edilmiş və qeydə alınmış nizamnaməsinin əsli və ya notarial qaydada təsdiq edilmiş sürəti;

-hüquqi şəxs olmayan təsərrüfat subyektinin yuxarı təşkilat tərəfindən təsdiq olunmuş əsasnaməsi;

-təsis müqaviləsinin sürəti (yalnız səhmdar və məhdud məsuliyyətli cəmiyyət üçün müvəqqəti hesablaşma hesabı açıldıqda);

-statistika orqanlarında uçot vahidlərinin dövlət reyestrinə daxil edilməsi haqqında şəhadətnamənin notarial qaydada təsdiq edilmiş sürəti;

-vergi ödəyicilərinin identifikasıya nömrəsinin alınması haqqında bildirişi;

-müəssisənin direktoru, onun müavini və mühasibin imzalarının numunələrinin və müəssisə möhürünün əksini göstərən kartoçka.

Müəssisəyə hesab açılması üçün ərizə hesab sahibinin rəhbəri və baş mühasibi tərəfindən imzalanır və möhürlə təsdiqlənir. Ştatda baş mühasib olmadıqda ərizə müəssisə rəhbəri tərəfindən imzalanır. Mülkiyyət formasından və tabeçiliyindən asılı olmayaraq bütün hüquqi şəxslər respublika ədliyyə orqanlarında dövlət qeydiyyatından keçməlidirlər.

Bank sənədlərinə imza qaydalarına görə birinci imza müəssisə rəhbərinə və onun müavininə, ikinci imza baş mühasibə məxsusdur. Baş mühasib vəzifəsi müəyyən edilməmiş müəssisələrin hesabları üzrə ikinci imza baş mühasib hüququnda olan böyük mühasibə, yaxud hesabdara verilə bilər. Ştatda hesabdar vəzifəsi olmadıqda rəhbər ikinci imza hüququnu mühasibat uçotunu aparmaq və hesabat tərtib etmək həvalə olunmuş digər vəzifəli şəxsə verilir. Bu zaman imza və möhür nümunələri olan kartoçkada qeyd edilir ki, ştatda hesabdar vəzifəsi yoxdur.

Müəssisələrin hesablaşma hesabından bank qeyri – nağd hesablaşmalar üzrə öhdəlikləri, müəssisə xərclərini və tapşırıqlarını ödəyir və eyni zamanda işçi heyətinə əmək haqqının ödənilməsi və cari təsərrüfat xərclərini təmin etmək üçün nağd pul buraxır. Müəssisə hesablaşma hesabına pul vəsaitinin mədaxil olunması, silinməsi əməliyyatları hesabın məxsus olduğu müəssisənin yazılı sərəncamı və ya onun razılığı əsasında malsatan və podratçı təşkilatların ödəmə tələbnamələri əsasında icra olunur. Ayrı – ayrı hallarda Dövlət İqtisadi Məhkəməsinin, məhkəmə, vergi və maliyyə orqanlarının qərarları əsasında tələb olunan ödəmə sənədləri müəssisənin razılığı olmadan icra olunur.

Müəssisənin razılığı olmadan onun hesablaşma hesabından dövlət büdcəsinə nəzərdə tutulan ödəmələr, sosial təyinatlı fondlar üzrə ödəmələr, gömrük əməliyyatları üzrə ödəmələr aparıla bilər.

Müəssisə hesablaşma hesabında pul vəsaitinin çatışmamazlığı və ya olmaması vəziyyəti yaratdıqda hesablaşma hesabına ödənməsi üçün daxil olan və xüsusilə vergi və digər bu kimi ödəmələr banka xüsusi kartatekada uçota alınır və pul vəsaitinin daxil olması ilə ödənilir.

Bankla müəssisə arasında qəbul olunmuş razılaşmaya görə bank hər gün müəssisə hesablaşma hesabında aparılmış əməliyyatların nəticələrinə dair müəsisə bank çıxarışı verməlidir. Həmin çıxarışda bütün gündəlik əməliyyatların nəticələri və hesabatda olan pul vəsaitinin günün əvvəlinə sonuna olan qalığı göstərilir. Eyni zamanda bank çıxarışına aparılan əməliyyatları əsaslandırılan sənədlər əlavə olunur. Müəssisə mühasibatlığında əks olunmuş əməliyyatlar ilkin sənədlər üzrə onların düzgünlüyü yoxlanılır və müəyyən səhvlər müəyyən edildikdə banka məlumatlar verilir.

Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı müştərinin bankdakı hesabından vəsaitin silinməsi üçün aşağıdakı qaydalar təyin olmuşdur:

-pul vəsaitinin kredit təşkilatı tərəfindən silinməsi müştərinin sərəncamına əsasən yerinə yetirilir;

-hesabda olan pul vəsaitinin müştərinin sərəncamı olmadan silinməsinə ancaq məhkəmənin qərarına, eləcə də təyin olunmuş qanunvericiliyə uyğun hallarda icazə verilir.

Hesaba təqdim olunan bütün tələbləri ödəmək üçün müştərinin hesablaşma və cari hesabından pul vəsaitinin kifayət qədər mövcudluğu şəraitində onların hesabdan silinməsi qanunvericilikdə nəzərdə tutulmayıbsa silinməyə dair hesab sahibinin sərəncamı və digər sənədlər daxil olduqca yerinə yetirilir.

İlk tələb olunan vəsaitin silinməsi sənədlərin daxil olması və yaxud ödəniş vaxtının çatması anında yerinə yetirilir.

Vəsaitin köçürülməsi üzrə ödəəmə sənədləri kredit təşkilatlarına təqdim edilən zaman müştəri onun sağ tərəfinin xüsusi sütununda Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi ilə təyin olunmuş növbəliliyə müvafiq olaraq ödənişin növbəsi haqda qeydiyyat aparır.

Bank hesablaşma hesabı üzrə baş vermiş əməliyyatlar üzərində nəzarət aparır, xüsusilə təşkilatın təsis sənədlərində nəzərdə tutulan xarakterinə uyğun olmayan əməliyyatların aparılıb-aparılmamasını, vəsaitin istifadəsinin təyin olunmuş qaydasının pozulub-pozulmamasını hərtərəfli yoxlayır və müəyyən edilmiş nöqsanların aradan qaldırılmasına dair müvafiq göstərişlər verir.

Hesablaşma hesabı üzrə əməliyyatlar təyin olunmuş formaya müvafiq həyata keçirilir.Məsələn, təşkilat özünə lazım olan nağd pulu pul çeki vasitəsi ilə alır. Pul çeki onda göstərilən məbləğin hesablaşma hesabından verilməsi üçün banka verilən sərəncam hesab edilir. Nağd pul əmək haqqı, xəstəlik vərəqəsinə görə müavinət, mükafat, ezamiyyət xərcləri və digər məqsədlər üçün alınır.

Bank hesablaşma hesabına hesab sahibinin bildiriş kimi təqdim etdiyi yazılı sərəncamına əsasən nağd pul qəbul edir. Bildiriş verilən pulun xarakteri (satılmış mallara, göstərilmiş xidmətlərə görə satış pulu, deponentləşdirilmiş əmək haqqı və s.) göstərilməklə bir surətdən ibarət doldurulur. Bank qəbul edilmiş məbləğ üçün kassa məxaric orderinin yazılmasına əsas verən qəbz verir.

Mal, hazır məhsul, yerinə yetirilmiş iş və göstərilmiş xidmətləri olan təşkilatlardan pul vəsaitinin daxil olması üçün mal-satan-təşkilat ödəmə tələbnaməsi, yaxud ödəmə tələbnaməsi-tapşırığı yazaraq özünə xidmət edən bankın –inkasso şöbəsinə təqdim edir. Mal-satan təşkilata xidmət edən bank daxil olmuş sənədlərin rəsmiləşdirilməsinin düzgünlüyünü yoxlayaraq, ödəyici təşkilata xidmət edən banka göndərir. Ödəyici təşkilat sənədin daxil olduğu gün nəzərə alınmamaqla 3 gün ərzində onları akseptləşdirir. Ödəmə tələbnamələri ödəyicinin razılığı ilə akseptləşdirilir. Ödəmə -tələbnaməsi tapşırığı isə ödəyicinin kredit sərəncamçıları (müdir və baş mühasib) tərəfindən imza edilib möhürlə təsdiq olunan yazılı formada rəsmiləşdirilən sənədlərə əsasən akseptləşdirilir.

Zəruri hallarda ödəyicilərin təşəbbüsü ilə ən universal sənəd olan ödəmə tapşırığı rəsmiyyətə salınır. O, ödəyicicinin hesablaşma hesabından onda göstərilən məbləğin alan tərəfin hesablaşma hesabına köçürülməsinə dair banka olan sərəncamını özündə əks etdirən bir sənəddir. Ödəmə tapşırığının köməyi ilə vergiyə görə büdcə, sosial sığorta və təminata görə sosial sığorta orqanları, qeyri-büdcə ödənişlərə görə müxtəlif təşkilatlar və i.a. ilə əlaqədar hesablaşmalar aparır.

Təşkilatın hesablaşma hesabındakı pul vəsaitinin hərəkəti bank tərəfindən sözügedən hesabın çıxarışında qeyd olunur. Burada pul vəsaitinin günün əvvəlinə olan qalığı, ay ərzində daxil olan , istifadə olunan, silinən və günün axırına olan qalığı haqda məlumatlar göstərilir. Hesablaşma hesabından olan çıxarış təyin edilmiş müddətdə vəsaitlərin daxil olması və istifadə olunması haqda sənədlər də əlavə edilməklə hesab sahibinə verilir. Çıxarışı alan mühasib onu və əlavə edilən sənədləri diqqətlə yoxlayır və sonra əməliyyatların məzmunundan asılı olaraq müxabirləşən hesabları onlarda qeyd edir. Çıxarışda müəyyən səhvlər aşkar edilən hallarda bu barədə banka xəbər verilir.

Bankdakı hesablaşma hesabında saxlanılan pul vəsaiti məbləğinin uçotu yeni hesablar planında 223 saylı “Bank hesablaşma hesabları”nda aparılır. Onun debetində müəssisənin hesablaşma hesabına pul vəsaitlərinin daxil olması, kreditində isə onların həmin hesabdan silinməsi əks etdirilir.

Hesablaşma hesabındakı pul vəsaitinin hərəkəti üzrə hesabların müxabirləşməsi:

a)Məhsulların, tikili və avadanlıqların, qeyri-maddi aktivlərin , materialların satışından olan satış pulunun daxil olması ödəniş hesabnamə üzrə:

223 saylı “Bank hesablaşma hesabının” hesabının debeti

601 saylı “Satış” hesabının krediti

b)Kommersiya təşkilatının kassasından təhvil verilmiş nağd pulun hesablaşma hesabına köçürülməsi:

223 saylı “Bank hesablaşma hesabının” hesabının debeti

221 saylı “Kassa” hesabının krediti

c)Ayın əvvəlinə yolda hesab edilən məbləğin hesablaşma hesabına köçürülməsi:

223 saylı “Bank hesablaşma hesabının” hesabının debeti

222 saylı “Yolda olan pul köçürmələri” hesabının krediti

ç)Ödənilmiş debitor borcunun daxil olması:

223 saylı “Bank hesablaşma hesabının” hesabının debeti

217 saylı “Digər qısamüddətli debitor borcları” hesabının krediti

Sosial sığorta orqanlarına olan borclar köçürülmüşdür:

a)522 saylı “Sosial sığorta və təminat üzrə öhdəliklər” hesabının debeti

223 saylı “Bank hesablaşma hesabının” hesabının krediti

b)Büdcədənkənar fondlara olan borc köçürülmüşdür:

523 saylı “Digər məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklər” hesabının debeti

223 saylı “Bank hesablaşma hesabının” hesabının krediti

c)Büdcəyə vergi və digər ödənişlər köçürülmüşdür:

521 saylı “Büdcə öhdəlikləri” hesabının debeti

223 saylı “Bank hesablaşma hesabının” hesabının krediti

Və s.

4.Xarici valyuta əməliyyatlarının uçotu

Müəssisə və təşkilatların xarici iqtisadi fəaliyyətlə əlaqədar valyuta əməliyyatları “Valyuta tənzimi haqqında” 21 oktyabr 1994-cü il tarixli , 911 saylı Azərbaycan Respublikası Qanunu ilə nizama salınır.

223.2 saylı “Bank hesablaşma hesabları” hesabı üzrə pul vəsaitlərinin mövcudluğu və hərəkətinin uçotu Maliyyə nazirliyinin 20 oktyabr 1996-cı il tarixli əmri ilə təsdiq olunmuş konkret xarici valyuta və manatla aparılır. Məbləğin manatla müəyyən edilməsi əməliyyatın baş verdiyi tarixə respublika Mərkəzi Bankının məzənnəsi üzrə xarici valyutanın məbləğinin yenidən hesablanması ilə yerinə yetirilir.

Bankda valyuta hesabının açılması üçün hesablaşma hesabının açılması ilə əlaqədar olan sənədlər təqdim olunmalıdır. Əgər müəssisə valyuta hesabını özünün hesablaşma hesabı olan bankda açmaq istəyirsə belə halda müəssisə ancaq müəyyən olunmuş qaydada hesabın açılmasına dair ərizə, müəssisə rəhbəri, onun muavini və baş mühasibin imza nümunələrini və müəssisənin möhürünün əksini göstərən kartoçka və vergi ödəyicisinin identifikasiya nömrəsinə dair bildirişi təqdim etməlidir.

Bankla valyuta hesabı açılan müəssisədən xarici valyuta ilə aparılan əməliyyatlara görə komisyon xərcləri tutur. Komisyon xərclərinin tutulma faizi hər bir bankın özü tərəfindən müəyyən olunur. Bundan başqa müəssisələr bankın xidmət etdiyi bütün valyuta əməliyyatlarının aparılması ilə əlaqədar müəyyən xərc də ödəməlidirlər.

Xarici valyutada pul vəsaitlərinin uçotu 223.2 saylı “Bank hesablaşma hesabları” hesabın 2-ci “Valyuta hesabı” subhesabında uçota alınır. Xarici təşkilatlarla qarşılıqlı kommersiya münasibətlərindən asılı olaraq hər bir konkret xarici valyuta üçün valyuta hesabı açılır.

Xarici alıcıya respublika təşkilatlarından göndərilmiş ixrac mallarına görə (vəsaitin daxil olduğu tarixə) tranzit valyuta hesabına borc daxil olan zaman 223.2 saylı “Bank hesablaşma hesabları” hesabının debetinə 211 saylı “alıcıların və sifarişçilərin qısamüddətli debitor borcları” hesabının kreditinə, xarici mal göndərənlərdən idxal edilən mallara görə onlara vəsait kğçürüldükdə isə ödənilən məbləğin (cari valyuta hesabından silinən gününə) 531 saylı “Mal göndərənlər və podrançılarla qısamüddətli krditor borcları” hesabının debetinə , 223.2 saylı “Bank hesablaşma hesabları” hesabının kreditinə yazılış verilir.

Xarici valyutaların məzənnəsi hər gün dəyişdiyindən məzənnə fərqinin mühasibat uçotunda əks etdirilməsi zəruriliyi meydana çıxır. Bu cür məzənnə fərqi həm məzənnə dəyişdikcə, həm də Mərkəzi Bankın məzənnəsi üzrə hesabat tərtib edilən zaman hesablarda yazılışlar aparılır.

Qəbul edilmiş uçot siyasətindən asılı olaraq müəyyən edilən məzənnə fərqi baş verdikcə 801 saylı “Ümumi mənfəət (zərər) hesabına, yaxud il ərzində 332 saylı “Məzənnə fərqləri üzrə ehtiyat” hesabında toplanılan məbləği sonradan 801 saylı “Ümumi mənfəət (zərər) hesabına yazmaqla silinir. Bu zaman hesabların müxabirləşməsi aşağıdakı şəkildə formalaşdırılır.

Birinci halda:

müsbət fərq

223.2 saylı “Bank hesablaşma hesabları” hesabının debeti

332 saylı “Məzənnə fərqləri üzrə ehtiyat” hesabının debeti

mənfi fərqq

801 saylı “Ümumi mənfəət (zərər) hesabının debeti

223.2 saylı “Bank hesablaşma hesabları” hesabının krediti

İkinci halda:

müsbət fərq

223.2 saylı “Bank hesablaşma hesabları” hesabının debeti

332 saylı “Məzənnə fərqləri üzrə ehtiyat” hesabının krediti

mənfi fərq

332 saylı “Məzənnə fərqləri üzrə ehtiyat” hesabının debeti

223.2 saylı “Bank hesablaşma hesabları” hesabının krediti

İkinci halda məzənnə fərqinin qalığı ilin axırında 332 saylı “Məzənnə fərqləri üzrə ehtiyat” hesabından 801 saylı “Ümumi mənfəət (zərər) hesabına silinir və ona aşağıdakı mühasibat yazılışı tərtib edilir:

332 saylı “Məzənnə fərqləri üzrə ehtiyat” hesabının debeti

801 saylı “Ümumi mənfəət (zərər) hesabının krediti, yaxud

801 saylı “Ümumi mənfəət (zərər) hesabının debeti

332 saylı “Məzənnə fərqləri üzrə ehtiyat” hesabının krediti

Bu əməliyyatın yeni bir qaydasını: məzənnə fərqi digər növ gəlir və xərclərdən ayrı “Məzənnə fərqi” analitik hesabında uçota alına bilər.

Respublika təşkilatının vasitəçi təşkilat vasitəsilə öz məhsulunu ixrac etməsi hallarında xarici əməliyyatdan olan gəlirin bir hissəsi vasitəçi təşkilat tərəfindən onu ixrac edənin –malgöndərən təşkilatın cari valyuta hesabına köçürülməlidir.

Mütləq satışdan daxil olan məbləğlər həmin satış aparılana qədər tranzit valyuta hesabında saxlanılır. Valyuta daxil olmalarının mütləq satışı aparılan kimi yerdə qalan məbləğ 223.2 saylı “Bank hesablaşma hesabları” hesabına köçürülür.

Müştərinin tapşırıqına əsasən, tranzit valyuta hesabından mütləq satılan artıq xarici valyuta manata satıla bilər.

5.Pul vəsaitlərinin ekvivalentləri

Pul sənədlərinə sanatoriyalar, istirahət evləri və pansionatlara alınmış putyovkalar, poçt markaları, dövlət rüsumu markaları və s. daxildir. Onlar aktiv 225 saylı “Pul vəsaitlərinin ekvivalentləri” hesabında uçota alınır. Alınmış pul sənədlərinin mədaxili sözügedən hesabın debetində, əvəzsiz verilən, yaxud əmək kollektivi tərəfindən qismən ödənilən sənədlər isə onun kreditində yazılmaqla uçotda əks etdirilir.Təşkilatda istehlak fondu yaradılmayan hallarda güzəştlə verilmiş putyovkalar xalis mənfəət hesabına silinir. Bu əməliyyat 801 saylı “Ümumi mənfəət (zərər)” hesabının kreditinə yazılmaqla uçotda əks etdirilir.

Alınmış gediş-gəliş biletləri və poçt markaları pul vəsaitində olduğu kimi, mədaxil edilir və onlar 225 saylı “Pul vəsaitlərinin ekvivalentləri” hesabının debetinə, 221 saylı “Kassa”, 223 saylı “Bank hesablaşma hesabları”, 538 saylı “Digər qısamüddətli kreditor borcları” hesablarının kreditlərində yazılır. Bu sənədlər istifadə edildikdə isə onu uçota alan hesabdan silinir və təyinatdan asılı olaraq istehsal xərclərini uçota alan hesabların – 202 saylı “İstehsal məsrəfləri”, 721 saylı “İnzibati xərclər”, 711 saylı kommersiya xərcləri” heablarının debetinə yazılmaqla əks etdirilir.

Pul vəsaitlərinin ekvivalentləri investisiya və digər məqsədlərdən daha çox qısamüddətli pul öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi üçün istifadə edilirlər. Hər hansı investisiya məbləğinin pul vəsaitlərini əvvəlcədən məlum olan məbləğinə asan çevrilə bilən və dəyərinin dəyişməsi riskinə ciddi məruz qalan yüksək likvidli qoyuluşlar olmalıdır. Buna görə də qısa ödəniş müddətinə, yəni əldə olunduğu tarixdən 3 ay və ya daha az ödəniş müddətinə malik olan qoyuluşlar pul vəsaitlərinin ekvivalentləri kimi tanınırlar. Səhm qoyuluşları pul vəsaitləri ekvivalentlərindən ayrılmalıdırlar. Pul vəsaitlərinin ekvivalentləri kimi təsnifləşdirilən qısamüddətli qoyuluşlar aşağıdakı meyarlara cavab verməlidir:

a)qısa ödəniş müddətinə, əldə olunduğu tarixdən 3 ay və ya daha az ödəniş müddətinə malik olmalıdır;

b)pul vəsaitlərinin əvvəlcədən məlum olan məbləğinə asan çevrilə bilməlidir;

c)dəyərin dəyişməsi kimi cuzi riskə məruz qalmalıdır.

Pul vəsaitlərinin ekvivalentlərinə adətən qısamüddətli depozitlər, depozit sertifikatları, həmçinin dövlət və kommersiya təşkilatlarının qiymətli kağızları aiddir. Pul vəsaitlərinin ekvivalentlərinə hesabat ilinin sonunda, xalis “Pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərinə” əlavə edilən hər hansı bank overdrafti də daxildir.

Bank overdrafti – kommersiya təşkilatı ilə kredit təşkilatı arasında xüsusi müqavilənin mövcud olduğu halda təşkilatın bu kredit təşkilatı qarşısında yaranan qısamüddətli öhdəliyidir. Bu müqaviləyə əsasən:

a)müəyyən vaxt anında təşkilatın cari hesabında 3-cü tərəf qarşısında olan öhdəliklərin yerinə yetirilməsi üçün kifayət qədər pul vəsaitlərinin mövcud olmadığı halda bu öhdəliklər kredit təşkilatlarının vəsaiti hesabına ödənilir;

b)alınmış kreditlər və kreditlərə hesablanmış faiz məbləğləri üzrə kommersiya təşkilatının kredit təşkilatı qarşısında yaranmış öhdəlikləri bu təşkilatın cari hesabına mədaxil edilmiş hər hansı pul vəsaitlərinin müəyyən olunmuş qaydada ödənilməsi ilə həyata keçirilir.

Təşkilatın məhsul satışından əldə etdiyi və banka, rabitə şöbəsinə, yaxud bankın inkassatorlarına təhvil verilmiş satış pulu bir qayda olaraq həmin gün, yaxud növbəti gün hesablaşma hesabına köçürülür. Bununla əlaqədar olaraq pul vəsaitlərinin kassadan silinməsi ilə hesablaşma hesabına köçürüldüyü gün arasında fərq (bir, yaxud bir neçə gün) əmələ gəlir. Bu cür halda baş vermiş əməliyyatın mühasibat uçotunda əks etdirilməsinin fasiləsizliyini təmin etmək üçün hesablar planına 222 saylı “Yolda olan köçürmələr” hesabı daxil edilmişdir. Bu hesabda pulun yuxarıda adı çəkilən təşkilatlara verilməsi və onun hesablaşma hesabına köçürülməsi nəticəsində bağlanması əks etdirilir. Daha doğrusu, pulun kassadan yuxarıda adı çəkilən təşkilatlara verilməsi 222 saylı “Yolda olan köçürmələr” hesabının debetinə, 221 saylı “Kassa” hesabının kreditinə, pul hesablaşma hesabına daxil olduqda isə 223 saylı “Bank hesablaşma hesabları” hesabının debetinə 222 saylı “Yolda olan köçürmələr” hesabının kreditinə yazılış verilir. Satış pulunun əks etdirilməsi üzrə əməliyyatları əks etdirmək üçün əsas sənəd bankın, rabitə şöbəsinin qəbzi, yaxud onun inkassatorlara təhvil verilməsini təsdiq edən müşayiətedici cədvəl hesab edilir.

Xarici valyutada pul köçürmələrinin oxşar hərəkətinin uçotu ayrıca yolda olan köçürmələr analitik hesabında aparılır.

6.Təhtəlhesab şəxslərlə hesablaşmaların uçotu.

Təsərrüfat – maliyyə fəaliyyəti prosesində müəssisələrdə öz işçilərinə tez-tez ezamiyyətə, habelə digər əməliyyat və təsərrüfat xərcləri üçün nağd pul vermək zərurəti meydana çıxır. Deməli, müəssisə və təşkilatlarm fəaliyyətində köçürmə yolu ilə yerinə yetirmək mümkün olmayan bir sıra xərclər baş verir ki, təcrübədə belə xərclərə xırda təsərrüfat xərcləri və ezamiyyət xərcləri deyilir. Bu xərclərə işçi ezamiyyətə göndərilərkən əmtəə-material alması ilə əlaqədar, müəyyən cari təsərrüfat xərclərini ödəmək üçün və s. ona nağd ödənilən pul vəsaiti aiddir.

Sözügedən xərclər bir qayda olaraq təhtəlhesab şəxslər tərəfindən yerinə yetirilir və həmin xərclər üçün verilmiş pul-məbləğləri təhtəlhesab məbləğlər adlanır. Pulun təhtəlhesab məbləğ kimi verilməsi, onun miqdarı və müddəti, kassa əməliyyatlarmm aparılma qaydasına müvafiq təyin edilir.

Nağd pulun təhtəlhesab verilməsi işçinin ərizəsinə, müəssisə-təşkilat rəhbərinin əmrinə əsasən kassa məxaric orderi ilə rəsmiləşdirilir.

Təhtəlhesab məbləğ ancaq inzibati-təsərrüfat və əməliyyat xərcləri və xidməti ezamiyyət xərcləri üçün müəssisə işçilərinə verilir. Daimi təhtəlhesab kimi avans alanların siyahısı hər il müəssisə rəhbərinin əmrilə rəsmiləşdirilir.

İdarəetmə orqanlarınm, birliklərin, müəssisələrin, idarələrin və təşkilatlarm işçilərinin ezamiyyətə göndərilməsi, həmin orqanlarm rəhbərləri tərəfindən müəyyən edilir və ezamiyyət vəsiqəsi verilməklə əmrlə rəsmiləşdirilir. Xidməti ezamiyyət Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin 06/2-90 saylı və Azərbaycan Respublikası Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin 07/11 - 37 saylı 19 mart 1997-ci il tarixli əmrlərilə təsdiq edilmiş "Vətəndaşların xidməti ezamiyyət qaydaları" ilə tənzimlənir. Bu Qaydalar Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 27 yanvar 1997-ci il tarixli 9 saylı qərarı əsasında hazırlanmışdır.

İşçilərin tabeçilik qaydasında yuxarı təşkilata ezamiyyətləri, həmin təşkilatm rəhbərinin çağırışı və yaxud onunla razılaşma üzrə həyata keçirilir.

İşçilərin ezamiyyət müddəti müəssisə və təşkilatların rəhbərləri tərəfindən təyin edilir, lakin yolda olduğu müddət nəzərə alınmaqla, bu müddət 40 gündən (təftiş və yoxlamalar aparılması daxil edilməklə) çox olmamalıdır.

Quraşdırma, sazlama və tikinti işlərinin yerinə yetirilməsi üçün ezamiyyətə göndərilən fəhlələrin, rəhbərlərin və mütəxəssislərin ezamiyyət müddəti obyektlərin tikintisinin müddətindən asıh olaraq müəyyən edilir və bu müdddət bir ildən çox ol- mamahdır.

İşçilərin respublika nazirliklərinə və baş idarələrinə, yaxud digər dövlət və təsərrüfat idarələri orqanlarma ezamiyyət müddəti yolda olduğu vaxt nəzərə alınmaqla 5 gündən artıq olmamalıdır.
Müəssisənin işçilərinə təhtəlhesab məbləğlərin verilməsi qaydası kassa əməliyyatlarının aparılması qaydaları ilə tənzimlənir.

İşçiyə ezamiyyə vaxtı və verilən nağd pul məbləği müəssisə rəhbəri tərəfindən müəyyən edilir. Hər bir işçi aldığı nağd pul vəsaitinin xərclənməsi ilə əlaqədar olaraq, ezamiyyətdən qayıtdıqdan sonra üç gün müddətində mövcud olan ezamiyyə sənədləri əsasında avans hesabları tərtib etməli və müəssisə mühasibatlığına təqdim etməlidir. Mühasibatlıqda təqdim olunmuş avans hesabatı ona əlavə olunan ezamiyyə vəsiqəsi və digər sənədlər əsasında (çek, qaimə, qəbz, nəqliyyatla əlaqədar biletlər və s.) ətraflı yoxlanılır və hesabat müəssisə rəhbəri tərəfindən təsdiq edilir.

Təhtəlhesab şəxsə yeni pul vəsaiti ancaq keçmiş aldığı avans pul məbləği hesablandıqdan sonra verilə bilər. Təhtəlhesab şəxslərlə hesablaşmalardan xidməti ezamiyyə xərcləri xüsusi yer tutur. Xidməti ezamiyyə - işçini müəssisə rəhbərinin yazılı əmri əsasında xidməti vəzifəni yerinə yetirmək üçün, müəyyən vaxtda, onun daimi işinin yerləşdiyi yerdən başqa şəhər, rayon və s. yerlərə göndərilməsi deməkdir.

İşçinin ezamiyyəyə göndərilməsi ilə əlaqədar olaraq ona standart formada təsdiq olunmuş ezamiyyə vəsiqəsi verilir. Həmin vəsiqədə ezam olunan şəxsin adı, soyadı, atasının adı, vəzifəsi, daimi iş yerindən şıxdığı gün göstərilir. Göstərilən rekvizitlər ezamiyyə vəsiqəsində əks olunduqdan sonra müəssisə rəhbərinin imzası və möhürlə təsdiq olunmalıdır.

Ezam olunan işçiyə, bütün ezamiyyə vaxtı ilə əaqədar olan nəqliyyat, kommunal və gündəlik yeməklə əlaqədar xərclər müəssisə tərəfindən ödənilir.

AR-sı ərazisində ezamiyyət xərclərinin verilməsi qaydası və uçotu respublika Nazirlər Kabinetinin 25 yanvar 2008-ci il 14 saylı qərarı və ona uyğun Maliyyə Nazirliyi tərəfindən hazırlanmış təlimata müvafiq olaraq tənzimlənir.Hazırda sözügedən qərara və təlimata müvafiq olaraq AR-sının ərazisində ezamiyyə xərclərinin normaları aşağıdakı miqdarda müəyyən edilmişdir:

-respublika ərazisində ezamiyyə xərclərinin 1 günlük norması Bakı şəhərində 35,0 man., Gəncə, Sumqayıt və Naxçıvan şəhərlərində 25,0 man., şəhər tipli qəsəbələrdə və kənd yerlərində 15,0 man. –dan artıq olmamaqla;

-nəqliyyat xərcləri (taksidən başqa) təqdim olunan sənədlər əsasında.

Müvafiq təsdiqedici sənədlər təqdim edilməyən hallarda kommunal xərclər müvafiq normaların 50%-i həcmində, nəqliyyat xərcləri isə dəmir yolu, su və avtomobil nəqliyyatının ən aşağı tarifləri miqdarında ödənilir.

Təhtəlhesab məbləğlər aktiv 244 saylı “Təhtəlhesab məbləğlər” sintetik hesabında uçota alınır. Təhtəlhesab şəxslərə avans məbləğinin verilməsi 244 saylı “Təhtəlhesab məbləğlər” hesabının debetində, 221 saylı “Kassa” hesabının kreditində əks etdirilir.

Təhtəlhesab məbləğlər ödənilən məbləğlər 244 saylı “Təhtəlhesab məbləğlər” hesabının kreditindən 201 saylı “Material ehtiyatları”, 721 saylı “İnzibati xərclər” və xərcin xarakterindən asılı olaraq sair hesabların debetinə silinir. İstifadə olunmayan təhtəlhesab məbləğ qalığının kassaya qaytarılması təhtəlhesab şəxslərin hesabından 221 saylı “Kassa” hesabının debetinə silinir. Təhtəlhesab şəxslərlə hesablaşmaların analitik uçotu verilmiş hər bir avans üzrə aparılır.

İşçinin xarici ölkəyə ezam edilməsi zamanı ona gündəlik və kommunal xərclərinin norması nəzərə alınmaqla ezam olunan ölkənin valyutası ilə avans verilir. Xarici ölkəyə qısamüddətli ezamiyyət zamanı xarici valyutada gündəlik xərclər respublika Nazirlər Kabinetinin 16 mart 2001-ci il 66 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir. Mehmanxanada yaşayış norması kimi gündəlik xərc normaları da dövrü olaraq Maliyyə Nazirliyi tərəfindən baxılıb təsdiq edilir.

Bankdan alınmış valyuta 221 saylı “Kassa” hesabının debetinə, 223 saylı “Bank hesablaşma hesabları” hesabının kreditinə yazılmaqla valyuta ödənişi və onun verildiyi tarixə mərkəzi bankın məzənnəsi manat ekvivalenti ilə uçotda əks etdirilir.

7.Pul vəsaitləri və hesablaşma əməliyyatlarının inventarlaşdırılması

Əmlakın və öhdəliklərininventarlaşdırılması qaydalarına (qaydalar Maliyyə Nazirliyinin 03 iyul 2000-ci il i-107 saylı əmrlə təsdiq edilmişdir) müvafiq olaraq ayda bir dəfədən az olmayaraq, təşkilat rəhbərinin təyin etdiyi komissiya tərəfindən kassanın qəflətən inventarlaşması həyata keçirilir. Kassanın inventarlaşması zamanı, onda olan pulların, qiymətli kağızların və digər qiymətlərin faktiki mövcudluğu yoxlanılır.

Kassadakı pulların faktiki mövcudluğu hesablanılan zaman pul nişanələri, poçt markaları, dövlət rüsumunun markaları uçota alınır, müəyyən olunur və bu zaman onlar nominal dəyəri ilə qəbul olunur.

İnventarlaşmanın aparılması prosesində kassadan pulların borc götürülməsinə aid qəbzlər və digər sənədlər faktiki qalığa daxil edilmir.

İnventarlaşmanın nəticələri aktla rəsmiləşdirilir. Onda inventarlaşma gününə qiymətlərin mövcudluğu və uçot məlumatları göstərilərək inventarlaşmanın nəticəsi müəyyən edilir.

Kassada faktiki mövcud olan pul vəsaitlərinin, mühasibat uçotu məlumatlarından kənarlaşması, mərkəzi inventarlaşma komissiyasının qərarına əsasən maddi məsul şəxsdən tələb olunur. Bu əməliyyat üçün aşağıdakı mühasibat yazılışı verilir:

731 saylı “Sair əməliyyat xərcləri” hesabının debeti

221 saylı “Kassa” hesabının krediti

Kassir çatışmamazlığın səbəbləri haqqında izahat verməli, müəssisənin rəhbəri isə onun tutulması və gələcəkdə pul vəsaitlərinin mühafizəsinin təmin olunması barədə müvafiq tədbir görməlidir.

Kassada müəyyən edilən əskiklərin məbləğinin kassir tərəfindən ödənilməsi təsdiq edildikdən sonra, onun ondan tələb olunması üçün aşağıdakı mühasibat yazılışı verilməlidir:

545 saylı “Digər qısamüddətli öhdəliklər” hesabının 2-ci “Dəymiş zərərə görə işçilərlə hesablaşmalar” subhesabının debeti

731 saylı “Sair əməliyyat xərcləri” hesabının krediti

Əskikgəlmə üzrə borcun ödənilməsinə verilmiş məbləğə aşağıdakı yazılış verilməklə silinir:

221 saylı “Kassa” hesabının debeti

545 saylı “Digər qısamüddətli öhdəliklər” hesabının 2-ci “Dəymiş zərərə görə işçilərlə hesablaşmalar” subhesabının krediti

İnventarlaşma zamanı kassada aşkar edilmiş artıq gəlmə mədaxil edilməlidir.

Bu zaman aşağıdakı mühasibat yazılışı verilir:

221 saylı “Kassa” hesabının debeti

801 saylı “Ümumi mənfəət (zərər) hesabının” krediti

Hesablaşmaların inventarlaşması əmlakın və öhdəliklərin inventarlaşması qaydalarına müvafiq aparılır. Bu zaman debitor və kreditor borclarının reallığına xüsusi diqqət yetirilir. Bu zaman əmələ gəlmə müddətləri, onun reallığı aşkar edilir və konkret tədbirlər planı hazırlanır.