Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

kreditlərin nəzərdən keçirilməsi və tutulması qaydasmm yaxĢılaĢdırılması, pulsuz kreditlərin 
siyahıdan silinməsi, in- formasiya-idarəetmə sistemlərinin təkmilləĢdirilməsi, gəlir gətirməyən və ya 
ixtisaslaĢdırılmıĢ bölmələrdən imtina, həddən artıq bahalı sərmayə- lərdən imtina, əməkdaĢlarm 
sayınm ixtisara salmması nəzərdə tutulur. Konkret bankm sağlamlaĢdırılması ilə bağlı sxematik 
idaretmə fəaliyyəti 
 
 
 
növbəti ardıcıllıq ilə təqdim oluna bilər:
 
Yeni  rəhbərlik →→ Yeni iş metodları →→Likvidlik və tədiyyə qabiliyyətinin bərpa olunması →→ 
Məsrəfləvin ixtisava salınması →→Maliyyə sabitliyinin bərpa olunması.
 
Yenidən kapitallaĢdırma və sanasiya planları artıq yeni rəhbərlik altmda banklar tərəfindən iĢlənib 
hazırlanmalıdır. Bank nəzarəti orqam meyarlarm məzmunu və əsaslanma dərəcəsi üzrə əvvəlcədən 
müəyyən olunan meyarlara istinad edərək təqdim olunan planlarm keyfiyyətini qiymətləndirir. Əgər 
bankm sağlamlaşdırılması və təkrarək kapitallaşdı- rılması mümkün deyildirsə, o zaman bankda 
bank əməliyyatlarmm həya- ta keçirilməsinə dair lisenziyanı geri ahr və o ləğv olunmaya məruz 
qalır.
 
Bankların ləğv olunması, onlarm aktivlərinin müsahibə yolu ilə sa- tılması və onlarm 
reallaĢmasmdan əldə olunan vəsaitlərin əmanətçiləri də daxil etməklə kreditorlar arasmda paylanması 
prosesi məhkəmə tərə- fındən təyin olunan müstəqil peĢəkar - likvidatorlar tərəfindən yerinə 
yetirilməlidir.
 
Bir çox tədqiqatçılar
1
 kreditorlarm və əmanətçilərin maraqlarına zərər vuran bankm mülkiyyətçiləri 
və menecerlərinin maraqlarmm toq- quĢması riskinin mövcudluğunu nəzərə alaraq nəzarət orqanmm, 
eləcə də səhmdarlarm və bank rəhbərliyinin onun ləğvində likvidasiya komis- siyasmm üzvləri 
qismində iĢtirak etmələrinin düzgün olmadığmı hesab edirlər. 
 
                      12. PROBLEMLİ BANKLARIN İDENTİFİKASİYASI
 
Dünyada erkən mərhələdə maliyyə baxımından qeyri-sabit bankla- vın aşkav olunması nəzarət 
orqanlarmm əsas vəzifəsidir. Çox təəssüflər olsun ki, xarici təcrübənin Ģahidlik etdiyi kimi potensial 
olaraq zəif banklarm identifikasiyası daha çətin həll olunan tapĢırıqlar sırasma Ģa- mil olunur. Lakin 
bank nəzarəti orqanları bu cür məqsədə müəyyən də- rəcədə nail olmağa icazə verən vasitələrin 
toplumunu iĢləyib hazırlamıĢ- dırlar.
 
ġübhəsiz olaraq, zəif banklarm vaxtlı-vaxtmda aĢkar olunmasma dair tədbirlərin effektivliyi bir çox 
hallarda müxtəlif mənbələrdən daxil olan informasiyadan asılı olur. 
İnformasiya mənbələrini ənənəvi olaraq iki qrupa: 
- xarici 
- daxili
 
qruplara bölmək mümkündür (cədvəl 1.4.).
 
Cədvəl 1.4.
 
Zəif bankların identifıkasiyası iiçiin istifadə olunan informasiya
 
mənbələri.
 
Daxili mənbələr
 
Xarici mənbəiər
 
Kredit təĢkilatlarmm ~aliyyə hesabatı
 
Makroiqtisadi vəziyyət, maliyyə 
bazarlarmm vəziyyəti
 
Nəzarət orqanı tərəfmdən is- tifadə 
olunan reytinqli qiymətlən- dirmə 
sistemləri
 
Müstəqil agentliklərin reyti- nqli 
qiymətləri
 
Kredit təĢkilatınm maliyyə əziyyətinin 
monitorinqinin nəti- cələri
 
Bank menecmenti ilə əlaqələr
 
Yerlərdə bankların ; oxlanmalarmm 
nəticələri
 
Xarici auditorlarm flkri
 
KitabYurdu.az 
30
 

---

Kredit təĢkilatlarmm kura- t ^rlarmdan 
daxil olan informa- siya
 
Daxili nəzarət xidmətlərindən və bank 
auditindən daxil olan in- formasiya
 
Bank nəzarəti orqanları bu cür iĢin yerinə yetirilməsi zamanı ilk növbədə kredit təĢkilatmdan daxil 
olan maliyyə informasiyasırıa istinad edirlər. Bu maliyyə informasiyası maliyyə əmsalının müəyyən 
toplumu əsasında işlənib hazırlanır və qiymətləndirilir. Bu indikatorlar bankm ma- liyyə durumunun 
təhlili və qiymətləndirilməsi üçün bazanı formalaĢdı- nr. Bu cür təhlil:
 
1)ayrıca bankm maliyyə indikatorlarmm analoji bank qruplarmm indikatorları ilə müqayisəsini; 
2)indikatorların davranıĢlarmda ənənələrin öyrənilməsini nəzərdə tutur. 
Bu vasitələr potensial nöqsanlara malikdir və bu nöqsanlar növbə- ti hallar ilə ĢərtləĢdirilir:
 
1. təhlilin əsaslandmlması dərəcəsi ilə ĢərtləĢdirilir. Çünki onun nə- ticələri alınan informasiyanm 
keyfiyyətindən asılı olur. Bu çatıĢmamaz- lığın aradan qaldırılması üçün bir çox bank nəzarəti 
orqanları informa- siyanın dəqiqliyi predmeti ilə bağlı məlumatları sərbəst Ģəkildə smaqdan 
keçirirlər; 
2.tahlilin statikliyi ilə 
şərtləşdirilir. Çünki istifadə olunan əmsallaJ bankın vəziyyətini tarixi 
retrospektivdə konkret zamanda xarakterizJ edirlər;
 
3.informasiyanın yubadılması ilə 
ĢərtləĢdirilir. Çünki iqtisadi fəal-l lığm indikatorları müəyyən 
temp ilə iĢgüzar dövrdən geri qalırlar;
 
4.pərakəndəlik ilə 
ĢərtləĢdirilir. Çünki maliyyə indikatorları key-l fıyyətli aspektlərin 
qiymətləndirilməsindən, məsələn korporativ idarə-l etmədən, menecmentin risk dərəcəsindən təcrid 
olunmuĢ Ģəkildə istifadəl etməlidirlər.
 
Göstərilən nöqsanlar nəzarət orqanları tərəfmdən kredit təĢkilatı-l nm fəaliyyətində mövcud olan 
problemlər haqqında 
erkən xəbərdarlıq sistemlərinin 
tətbiqi yolu ilə aradan qaldırılır. Bu cür 
sistemlərin əsasınıl müflislik ehtimalmı və ya maliyyə çətinliklərinin yaranmasım təyin et-l məyə 
icazə verən real qiymətləndirməyə və ölçiiyə məruz qalan maliyyJ indikatorlarma əsaslanan statistik 
modellər təĢkil edir. Bəzi ölkələrdə bul cür modellərə qarĢı alternativ variant kimi gələcək potensial 
itkiləri pro-l qnozlaĢdırmaqla gələcəkdə yarana biləcək müflisliyi aĢkar etnıəyə icazəl verən erkən 
xəbərdarlıq sistemləri tətbiq olunur. Lakin bu yanaĢmal üsulları da nöqsanlara malikdir. Xüsusilə də 
onlar kredit təĢkilatındal idarəetnıənin keyfıyyəti haqqmda informasiyanı, daxili nəzarət sistemi-l nin 
effektivliyini və risklərin idarəetmə təcrübəsini nəzərə almır, eləcə dəl xarici mühit amillərinin və 
konkret bankm problemlərinin təsirini öl- çməyə imkan vermir.
 
Bütün bunlara baxmayaraq, problemli vəziyyətlərin erkən diaqno- stikası sistemlərinin tətbiqi yaxĢı 
perpektivlərə malikdir.
 
Bir çox inkiĢaf etmiĢ ölkələrdə bank nəzarəti orqanları qiymətlən- dirilən bankın maliyyə durumu 
haqqmda ümumi təsəvvür almaq imkam verən 
reytinqlər sistemindən 
istifadə edirlər
1
. Bu cür 
sistemlərin qurulu- Ģunun müəyyən səciyyəvi xüsusiyyətlərinə baxmayaraq onlara ümumi cəhətlər 
xasdır və bu cəhətlər onu təĢkil edən kapital, aktivlərin key- fiyyəti, idarəetmə, gəlir, likvidlik 
qabiliyyəti, bazar və əməliyyat riskinə qarĢı həssaslıq kimi eyni komponentlərin tətbiqi ilə əlaqədar 
olur.
 
Kredit təĢkilatlarmın strukturlaĢdırılmıĢ və hərtərəfli konstruksiya kimi çıxıĢ etməsi kredit 
təĢkilatlarmm maliyyə baxımmdan sabitliyinin qiymətləndirilməsinə dair reytinq sisteminin əsas 
üstünüyüdür. Burada daimi Ģəkildə təhlilə məruz qalan keyfiyyət və kəmiyyət informasiyası toplamr 
və bu da bank nəzarətinə diqqəti müəyyən olunan meyarlardan kənara çıxma hallarına yönəltməyə 
icazə verir. 
 
Daha çox riskə məruz qalan fəaliyyət sahəsini aĢkar etməyə icazə verən idarəetma və daxili nəzarət 
sistemlərinin keyfiyyətinin qiymətləndi- rilməsinə əsaslanan yanaĢma üsulu yeni olub, özünü 
doğruldur. Bir çox banklar bu cür yanaĢma üsulunun üstünlüyünü etiraf edərək onu daxili 
auditorların iĢində istifadə üçün tətbiq etmiĢdirlər.
 
Adı çəkilən mənbələrdən alman kredit təĢkilatınm maliyyə sabitliyi haqqmda informasiyaya malik 
olan nəzarət orqanı daimi monitorinqi həyata keçirməlidir. Çünki maliyyə durumunun dəyiĢilməsinin 
sistema- tik olaraq müĢahidə olunması neqativ ənənələri identifıkasiya etməyə və onlarm aradan 
qaldırılması ilə bağlı tədbirlər həyata keçirməyə icazə verir.
 
KitabYurdu.az 
31
 

---