Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.6. Az rbaycanın florası haqqında
87
bil c k z r rli halları proqnozla dıraraq, vaxtında qar ısını alma a köm k etm lidir. Az rbaycanda torpaq ünaslıq v meliorasiya elminin inki af tarixi haqqında. Az rbaycanda torpaq ünaslıq elmin aid d biyyatlarda göst rilir ki, ölk nin torpaqları haqqında qism n 1869-1870-ci ill rd .K.Kovalevskinin, 1890-cı ild P.S.Kossoviçin, 1898-ci ild V.V.Dokuçayevin, 1911- 1914-cü ill rd S.A.Zaxarovun, V.A.Romanovun v Y.A.Kamenskinin mü yy n fikirl ri olmu dur. Lakin bu t dqiqatçılarla müqayis d Az rbaycanda torpaq ünas- lıq, aqrokimya v torpaqların meliorasiyası sah sind H s n b y M likov Z rdabinin elmi fikirl ri daha erk n olmu dur. Ç m n boz torpaqlar udulmu saslarla doymu dur, onların c mi üst qatda 25 mq.ekv olub, a a ı qatlara do ru bir q d r azalır, 100-140 sm d rinlikd is 18,2 mq.ekv- çatır. kin qatında udulmu sasların 84%-ni kalsium, 13%-ni maqnezium v 3%-ni natrium t kil edir. D rin qatlara getdikc kalsiumun miqdarı azalır (78%), maqneziumun v natriumun miqdarı artır. Ç m n – boz, torpaqlarının um qatında xüsusi ç kisi 2,58-,2,63 q/m 3 ,
3 , m sam liliyi is 43,0-45,0% arasında d yi ir. Yuxarıda t svir olunan torpaqların ks r
88
hiss si, suvarma kinçiliyi raitind d nli, texniki v dig r bitkil r altında istifad olunur. Az rbaycan Respublikasının razisinin (8,7 mil. ha) 77,6%-i (6,7 mil.ha) k nd t s rrüfatı il laq dar olan mü ssis l rin istifad sind dir. Ümumi razinin 32,3%-i bilavasit k nd t s rrüfatının istifad sind dir. Çoxillik a ac v kol bitkil ri (me
l rsiz) ölk nin razisinin 6,1%-ni, dinc qoyulmu sah l r 6%-ni, biç n kl r 2,7%-ini, qı v yay otlaqları 53%-ini t kil edir. Respublikanın razisinin 12,1%-i me l r, 3,53%-i su altında qalan sah l rdir. Sonuncunun 92,5 min hektarını göll r, su anbarları, nohur v sututarlar, 120 min hektarını suvarma v kollektor-drenaj b k l ri altında qalan sah l r tutur. h r, q s b v dig r ya ayı m nt q l ri, s naye obyektl ri, d mir- osse yolları ölk nin razisinin 6,7% t kil edir. Az rbaycan k nd t s rrüfatı istifad sind olan torpaq fondunun 510,2 min ha eroziya baxımdan t hlük li sah l ri, 1361,1 min ha müxt lif d r c li oran v orak tli torpaqları, 733,2 min ha da lı-çınqıllı sah l ri v 70,5 min hektarını bataqlıq sah l ri tutur. Bataqlıq sah l rin sas hiss si (50 min hektardan artıq) Kür – Araz düz nliyinin, bir qismi is L nkaran-Astara (9,2 min ha),
ki-zaqatala (4,3 min ha) v Quba-Xaçmaz (2,0 89
min ha) zonalarının payına dü ür. Ölk nin k nd t s rrüfatına yararlı torpaq fondunun s m r li istifad si, yax ıla dırılması v mühafiz olunması hazırda qar ıda duran mühüm probleml rd ndir. Respublikada halinin artımı, adamba ına dü n torpaq sah sinin dinamikliyi getdikc bu problemin gerç kl dirilm sini t l b edir. K nd t s rrüfatında istifad edil n torpaq fondunun keyfiyy tc yax ıla dırılması v qism n geni l ndi- rilm sil yana ı ölk nin su ehtiyyatlarından s m r li istifad etm k, onların toplanması, bölü dürülm si sah sind mühüm texniki t dbirl r h yata keçirilmi dir. Bu ill rd Ming çevir (16km 3 ),
amxor (2,5 km 3 ), Naxçıvan (1,5 km 3 ), S rs ng (0,56 km 3 ), Arpaçay (0,15 km 3
3 -dan böyük olan 40-dan artıq su anbarı; Kür araz ovla ının su t minatında böyük rol oynayan Yuxarı irvan v Yuxarı Qaraba kanalları; Ba Mil kanalı; Kür, Alazan, Xramçay nasos stansiyaları v bir sıra iri hidromeliorativ qur ular tikilib istifad y verilmi dir. Az rbaycanda rzaq probleminin h lli, k nd t s rrüfatında torpaqların meliorasiyasının yeni s viyy y yüks ldilm sini v onun imkanlarından daha yax ı istifad olunmasını t l b edir. Respublikamızın torpaq – su ehtiyyatlarından g l c kd daha s m r li v q na tl
90
istifad edilm si k nd t s rrüfatı v texniki bitkil rin suvarılmasında yüks k m hsuldarlı suvarma texnikasının t tbiqi, avtomatika v telemexanika sisteml rind n su- varma
b k l rind geni istifad olunmasını, sızma leyhin örtüklü m cralı kanallı v borulu suvarma sisteml rinin tikilm sini, oran v
orak t torpaqların duzdan t mizl nm sind plastmas borulu x nd ksiz müt r qqi üsulların t tbiqinin geni l ndirilm sini t l b edir.
4.6. Az rbaycanın florası haqqında Az rbaycan Respublikasının razisi 88.6 min km 2 -dir.
Bu razi z ngin floraya malikdir (4200-d n çox ali sporlu v çiç kli bitki növl ri yayılmı dır). Növl rin ümumi sayına gör buradakı flora qarda Zaqafqaziya Respublikaların- dakından çoxdur. Respublikamızda rast g l n bitki növl ri 125 f sil d (Qafqazda 156) v 930 cinsd (Qafqazda - 1286) birl mi dir. Az rbaycan florası Qafqazda bit n bitki növl rinin ümumi miqdarının 66%-ni t kil edir. Az rbaycanda floranın z nginliyin v r ngar ng bitki örtüyünün olmasına s b b, onun fiziki co rafi v t bii – tarixi raitinin uzaq floristik vilay tl rin t sirl ri altında formala mı mür kk b flora tarixi il Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|