Муса гасымлы
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
35 dəfə Sovet Rusiyasına dostluq əlaqələri yaratmaq üçün danışıqlara getməyə hazır olduğumuzu təklif etmişik. İndiyə kimi bizim təklifimiz diqqətdən kənarda qalıb. Çıxış edən natiq nahaq yerə bizi günahlandırır. Əgər o, istəyirsə ki, bizimlə Rusiya arasında dostluq münasibətləri yaradılsın, qoy onda o, öz həmfikirlərini danışıqlara getməyə məcbur etsin». Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti 1920-ci il aprelin 27-də XI Qızıl ordu tərəfindən işğal edildi. F.Xoyski bu zaman Tiflis şəhərinə getmiş və orada 1920-ci il iyunun 19-da erməni quldurları tərəfindən xaincəsinə öldürülmüşdür. Xoyski Tiflisdə azərbaycanlıların qəbiristanlığında görkəmli filosof, maarifçi dramaturq M.F.Axundovun məzarı yanında dəfn olunmuşdur. Onun öldürülməsi haqqında Tiflisdə çıxan «Qruziya» qəzetinin 23 iyun 1920-ci il sayında nekroloq dərc edilmişdir. Xoyskinin öldürülməsi bir sıra ölkələrin, o cümlədən Böyük Britaniya rəsmi dairələrinin diqqətini çəkmişdir. *** − Adres-kalendarğ Azerbaydjanskoy Respubliki na 1920 q., Baku, 1920. − Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi, fond 970, s.1, iş 241. − Azərbaycan tarixi. C.2. Bakı,1964. − Azərbaycan tarixi. C.3. H.1. Bakı, 1973. − Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. C.X. Bakı, 1987. − Azərbaycan Demokratik Respublikası. Azərbaycan hökuməti. 1918-1920. Bakı, 1990. − Azerbaydjanskaə Demokratiçeskaə Respublika (1918-1920). Vneşnəə politika (dokumentı i materialı). Baku, 1998. − Azərbaycan Cümhuriyyəti (1918-1920). Bakı, 1998. − Azerbaydjanskaə Demokratiçeskaə Respublika (1918- 1920).Parlament (stenoqrafiçeskie otçёtı). Baku, 1998. 36 − Balaev A.Azerbaydjanskoe naüionalğno-demokratiçeskoe dvijenie 1917-1920 qq. Baku, 1990. − Çlenı Qosudarstvennoy Dumı (portretı i bioqrafii). Vtoroy sozıv 1907-1912 qq. M.,1907. − Fətəli xan Xoyski: Həyat və fəaliyyəti (sənəd və materiallar). Bakı, 1998. − Həsənov C.Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918-1920). Bakı, 1993. − «Kaspi» qəzeti, 1917, 23 aprel, №89; 14 sentyabr, №206; 14 noyabr, №249. − Qasımov M. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Xarici İşlər Nazirliyinin şəxsi heyəti. Bakı, 2002. − Quliev Dj. B. Borğba Kommunistiçeskoy Partii za osuhestvlenii leninskoy naüionalğnoy politiki v Azerbaydjane. Baku, 1970 − Qosudarstvennaə Duma. Vtoroy sozıv. Stenoqrafiçeskie otçёtı. 1907 q. Sessiə vtoraə. T. I i II. SPb. 1907. − «Qruziə» qəzeti, 1920, 23 iyun, №67. − Nəsibzadə N. Azərbaycan Demokratik Respublikası (məqalələr və sənədlər). Bakı, 1990. − Seidzade D.B. Azerbaydjanskie deputatı v Qosudarstvennoy Dume Rossii. Baku, 1991. − Zakavkazskiy Seym. Stenoqrafiçeskiy otçёt. I sessiə. Tiflis. 1918. − The Great Britain Archive Foreign Office, 371/4992/28423. 37 Məmmədyusif Hacıbala oğlu Cəfərov 14 mart-22 dekabr 1919 Azərbaycanın tanınmış siyasi və ictimai xadimlərindən biri Məmməd- yusif Cəfərov 1885-ci ildə Bakıda neft sənayesinin sürətlə inkişafa başladığı bir dövrdə anadan olmuşdur. 1907-ci ildə Bakıda kişi gimnaziyasını bitirən M.Cəfərov o dövrdə Rusiya imperiyasının ikinci böyük şəhəri sayılan Moskvaya getmiş və Moskva Dövlət Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil olmuşdur. Moskva mühiti və tələbəlik illəri gənc Məmmədyusifin dünyagörüşünün inkişafında mühüm rol oynamışdır. Cünki 1905-1907-ci illər inqilabının məğlub olmasına baxmayaraq, tələbələr arasında hələ də inqilabi mübarizə ruhu qalmışdı və onlar tələbə təşkilatlarını saxlayırdılar. Məmmədyusif tezliklə Moskvada oxuyan azərbaycanlıların yaratdığı «Azərbaycan etnoqrafik konsert gecələri»nin və «Azərbaycan həmyerlilər təşkilatı»nın əvvəllər üzvü, sonralar isə rəhbərlərindən biri olmuşdur. O, öz tələbə dostlarını bu təşkilatlarda elmə, biliyə yiyələnməklə yanaşı, xalqın azadlığı uğrunda mübarizədə birliyə çağırmışdır. 1912-ci ildə Moskva Dövlət Universitetinin hüquq fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirən M.Cəfərov Bakıya gələrək Bakı məhkəmələrinin birində andlı hakim köməkçisi vəzifəsində çalışmağa başlamışdır. 1912-ci ilin sentyabr-oktyabr aylarında IV Dövlət Dumasına Rusiyanın hər yerində olduğu kimi Cənubi Qafqazda da seçkilər keçirildi. Hüquqşünas kimi Bakı əhalisinin hörmətini qazanmış 27 yaşlı M.H.Cəfərov əvvəl Bakıda, oktyabrın 20-də isə Yelizavetpolda Bakı, Yelizavetpol və İrəvan 38 quberniyalarının müsəlman əhalisi tərəfindən IV Dövlət Dumasına deputat seçilmişdir. M.H.Cəfərov 1912-1917-ci illərdə Sankt-Peterburqda fəaliyyət göstərmiş IV Dövlət Dumasında iştirak etmiş, Dumanın V bölməsinin, Müsəlman fraksiyasının, büdcə, köçürmə, sorğu, məhkəmə islahatı, hərbi və dəniz işləri üzrə komissiyaların üzvü seçilmişdir. O, Dumanın bir sıra iclaslarında müzakirə olunan Rusiya dövlətinin baş nazirinin hesabatı, Gömrük Departamentinin xərcləmə dərəcəsi, Köçürmə İdarəsi üzrə xərclərin smetasına dair büdcə komissiyasının hesabatı, 1913-cü ildə Zaqafqaziyanın bəzi yerlərində məhsulsuz qalmış əhaliyə kömək tədbirləri, müharibə və s. məsələlərin müzakirəsi zamanı çıxış etmişdir. O, öz çıxışlarında çar hökumətinin Zaqafqaziya əhalisinə, xüsusən müsəlmanların maariflənməsinə pis münasibət göstərdiyini, hüquqlarının məhdudlaşdırıldığını, milli məktəblərinin bağlandığını tənqid etmiş və kazarmaya çevrilmiş məscidlərin müsəlman fraksiyası adından geri qaytarılmasını tələb etmişdir. O, eyni zamanda köçürmə siyasətini tənqid edərək məmurların əhalini köçürərkən yerlilərin vəziyyətini nəzərə almadıqlarını, bunun da çox vaxt yerlilərlə köçənlər arasında toqquşmaya səbəb olduğunu, Qafqaz cəbhəsi və arxa zonalarda dinc müsəlman əhalisinin müdafiə olunmadığını, əmlaklarının talandığını, öldürüldüyünü bildirmişdir. M.H.Cəfərov Sankt-Peterburqda olduğu dövrdə ona bir deputat kimi Lənkəran balıqçıları, Şamaxı müəllimləri, müsəlman ruhaniləri müraciət etmişlər. O, əhalinin irəli sürdüyü məsələləri həll etmək üçün bir sıra dövlət idarələrinə və nazirliklərə getmiş, məsələlərin həllinə çalışmışdır. 1917-ci il martın 9-da Müvəqqəti hökumətin təşəbbüsü ilə IV Dövlət Dumasının Zaqafqaziyadan olan deputatlardan ibarət Xüsusi Zaqafqaziya Komitəsi yaradıldı. Onun tərkibiniə V.Xarlamov (rus), A.Çxenkeli (gürcü), K.Abaşidze (gürcü), M.Papaçanovla (erməni) yanaşı M.Cəfərov da daxil oldu. Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|